Η δυσκολία ή η δυσχέρεια κατάποσης αποκαλείται ιατρικώς δυσφαγία.
Η διαδικασία της κατάποσης αρχίζει με την εκούσια στοματική φάση, κατά την διάρκεια της οποίας σχηματίζεται ο βλωμός (μπουκιά) στο εσωτερικό της στοματικής κοιλότητας. Στη συνέχεια, καθώς ο βλωμός κατεβαίνει προς το στήθος και ωθείται προς τον φάρυγγα, κινητοποιείται το αντανακλαστικό της κατάποσης. Έτσι, κατά την διάρκεια της κατάποσης, ανοίγει ο άνω οισοφαγικός σφιγκτήρας και με περισταλτικές κινήσεις ο βλωμός εξωθείται προς τον οισοφάγο και το στομάχι.
Η δυσκολία κατάποσης μπορεί να εντοπίζεται στη στοματική φάση, οπότε υπάρχει δυσκολία στην έναρξη της κατάποσης, να παρουσιάζεται καθώς η τροφή κατεβαίνει από τον φάρυγγα στον οισοφάγο και στο στομάχι οπότε η δυσφαγία εντοπίζεται στο στήθος ή να έχει μεικτή εντόπιση. Βήχας με πνιγμονή κατά την κατάποση ενδέχεται να υπάρχουν.
Παθοφυσιολογικώς η δυσφαγία διακρίνεται σε δυσφαγία οφειλόμενη σε μηχανική απόφραξη της διόδου της τροφής και σε δυσφαγία που οφείλεται σε διαταραχή της κινητικότητας του στοματοφάρυγγα οισοφάγου σφιγκτήρων.
Α. ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΔΥΣΦΑΓΙΑ
Η μηχανική παρεμπόδιση της διόδου της τροφής προκύπτει λόγω στενώσεων της περιοχής του στοματοφάρυγγα ή του οισοφάγου μεμβρανών, δακτυλίων, ανωμαλιών του τοιχώματος, φλεγμονών.
Ιοί, μικρόβια, καυστικές ουσίες, ορισμένα φάρμακα, η ακτινοβολία, όγκοι αποτελούν κλασσικά την αιτία εσωτερικών κωλυμάτων. Εξωτερικά κωλύματα προκαλούν μηχανική παρεμπόδιση λόγω εξωγενούς συμπίεσης. Όγκοι ή διόγκωση παρακείμενων οργάνων προκαλούν εξωτερικώς συμπίεση του στοματοφάρυγγα (οστεόφυτα, ανεύρυσμα αορτής, θυρεοειδής, μεσοθωράκιο) και δυσφαγία.
Β. ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΔΥΣΦΑΓΙΑ
Η διαταραχή της κινητικότητας του στοματοφάρυγγα οισοφάγου σφιγκτήρων είναι απότοκος της βλάβης του εγκεφάλου, των νεύρων, των αντανακλαστικών της κατάποσης ή των μυών της περιοχής. Ο κατάλογος των παθολογικών καταστάσεων είναι μακρύς (π.χ. άνοια, εγκεφαλικά, σπασμός του οισοφάγου, αχαλασία, αγγειακά κολλαγονικά νοσήματα).
Ενίοτε το επίμονο stress και η κατάθλιψη μπορεί να είναι αιτία κινητικής δυσφαγίας.
Τα ευρήματα από τη σωστή παθολογική ιατρική εξέταση είναι ζωτικής σημασίας για την εκτίμηση της αναγκαιότητας διενέργειας ορισμένων ειδικών εργαστηριακών εξετάσεων, την ακριβή αξιολόγηση και θεραπεία.