Υπάρχει μια αυξανόμενη ομοφωνία ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες μπορεί να αλλάζουν το κλίμα του πλανήτη μας. Αυτές οι αλλαγές στο κλίμα έχουν ένα αριθμό πιθανών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και ευημερία, μία από τις οποίες θα μπορούσε να είναι η ασφάλεια των τροφίμων.

Εισαγωγή
Από τον 18ο αιώνα, οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν απελευθερώσει στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες αερίων όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών των αερίων έχει προέλθει από το κάψιμο στερεών ορυκτών καυσίμων, τις βιομηχανικές διεργασίες και την αποψίλωση των δασών.1 Εκτιμάται ότι η εκπομπή αερίων από συστήματα τροφίμων, βασισμένες σε δεδομένα του 2008, βρίσκονται μεταξύ 19-29%.2 Η συσσώρευση αυτών των αερίων στην ατμόσφαιρα, γνωστών ως αερίων του θερμοκηπίου, εγκλωβίζει θερμότητα και λειτουργεί ως κουβέρτα γύρω από τη γη. Παρόλο που υπάρχει μια μειονότητα που διαφωνεί, σε αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως φαινόμενο του θερμοκηπίου, έχει αποδοθεί η πρόκληση της συνολικής αύξησης της θερμοκρασίας στη γήινη ατμόσφαιρα (δηλαδή, υπερθέρμανση του πλανήτη). Το αποτέλεσμα αυτής της θέρμανσης μπορεί να επηρεάσει και να μεταβάλλει το κλίμα της γης οδηγώντας σε κλιματική αλλαγή.

Η πλέον πρόσφατη αναφορά από την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) διατύπωσε ότι «η θέρμανση του κλίματος είναι αδιαμφισβήτητη, η επίδραση του ανθρώπου φανερή και ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής θα απαιτήσει ουσιαστική και διατηρήσιμη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου».

Κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή είναι μια σημαντική και διαρκής αλλαγή για τις καιρικές συνθήκες.Αυτές οι αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν σε πιο ακραίες καιρικές συνθήκες, όπως ισχυρότερα συστήματα καταιγίδων, αυξημένη συχνότητα δυνατών βροχοπτώσεων και παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας.3 Η συνολική αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί επίσης να οδηγήσει σε λιώσιμο των πολικών πάγων, αύξηση του επιπέδου της θάλασσας, οξύνιση των ωκεανών, παράκτιες πλημμύρες και αλλαγή των θαλάσσιων ρευμάτων. Οι πρόσφατες εκτιμήσεις της IPCC υποδεικνύουν πιθανή θερμοκρασιακή αύξηση 1,5°C ή μεγαλύτερη για κάποια μέρη του κόσμου, μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα.

Πιθανές επιπτώσεις στην ασφάλεια τροφίμων
Οι πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην διαθεσιμότητα και πρόσβαση στην τροφή (δηλαδή στη διασφάλιση της τροφής) έχει ερευνηθεί και συζητηθεί ευρέως. Η κλιματική αλλαγή γενικά φαίνεται να έχει αρνητική επίπτωση στη διασφάλιση της τροφής, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Αντίθετα με τη διασφάλιση της τροφής, οι πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ασφάλεια των τροφίμων είναι ένα νέο πεδίο έρευνας.Η Μονάδα Αναδυόμενων Κινδύνων (Emerging Risk Unit) της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA), έχει αναγνωρίσει την κλιματική αλλαγή ως τον οδηγό για διαφαινόμενους κινδύνους για την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών, μεσο- και μακρο-πρόθεσμα. Η βελτίωση της κατανόησης των πιθανών επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής στην ασφάλεια των τροφίμων είναι σημαντική, λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην διασφάλιση της τροφής.

Παρακάτω δίνεται μια σύντομη επισκόπηση μερικών δυνατών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Μερικές από αυτές υποστηρίζονται από δεδομένα ενώ άλλες είναι θεωρητικές.

Θέματα μικροβιολογίας
Η ικανότητα των μικροοργανισμών (π.χ. βακτήρια, ιοί, παράσιτα) να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται επηρεάζεται από το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Πολλά τροφιμογενή παθογόνα, όπως το Salmonella και το Campylobacter, αναπτύσσονται γρήγορα σε θερμές και υγρές συνθήκες. Επιπλέον, πολλά τροφιμογενή νοσήματα δείχνουν εποχικές αλλαγές στην εμφάνισή τους.

Οι αυξήσεις σε θερμοκρασία και υγρασία καθώς και οι ακραίες καιρικές συνθήκες θα επηρεάσουν την ικανότητα πολλών τροφιμογενών παθογόνων βακτηρίων να επιβιώνουν ή/και να αναπτύσσονται κάτω από τέτοιες συνθήκες. Μερικές από αυτές τις επιδράσεις θα μπορούσαν να είναι θετικές ή αρνητικές αναφορικά με την ασφάλεια τροφίμων, δηλαδή θα μπορούσαν να αυξήσουν ή να μειώσουν την ικανότητα των τροφιμογενών παθογόνων να επιβιώσουν/αναπτυχθούν. Παρ όλα αυτά, αυτό θα εξαρτηθεί από τις ειδικές απαιτήσεις των μικροοργανισμών για ανάπτυξη/επιβίωση και την ικανότητά τους να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται σε συνθήκες στρες.

Οι κλιματικές αλλαγές μπορεί επίσης να επηρεάσουν την εξάπλωση ή μετάδοση τροφιμογενών παθογόνων. Για παράδειγμα, θερμότερες θερμοκρασίες το καλοκαίρι ή ηπιότεροι χειμώνες μπορεί να αυξήσουν την πληθώρα παρασίτων, όπως έντομα και τρωκτικά, τα οποία μπορούν να εξαπλώσουν τροφιμογενή παθογόνα. Ομοίως, υπερβολικές βροχοπτώσεις που οδηγούν σε πλημμύρες μπορεί να βοηθήσουν στη μεταφορά τροφιμογενών παθογόνων στις γεωργικές καλλιέργειες. Έτσι, η κλιματική αλλαγή μπορεί να μεταβάλλει την εκδήλωση τροφιμογενών νοσημάτων ή/και την ικανότητα των παθογόνων να τις προκαλούν.

Άλλες δυνατές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής περιλαμβάνουν:

Εμφάνιση νέων μικροβιακών κινδύνων λόγω των αλλαγών στους τύπους των καλλιεργειών και στις σχετιζόμενες γεωργικές πρακτικές για καλλιέργειες (πχ. αυξημένη χρήση ακατέργαστων ζωικών λυμάτων ως λίπασμα).
Αύξηση των ανθεκτικών σε αντιβιοτικά παθογόνων λόγω της μεγαλύτερης χρήσης κτηνιατρικών φαρμάκων στις κτηνοτροφικές μονάδες. Η ανθεκτικότητα στα αντιμικροβιακά φάρμακα μπορεί να προκληθεί από τυχαίες μεταλλάξεις στο γενετικό υλικό ενός κυττάρου ή από τη μόνιμη ενσωμάτωση μεταθετών γενετικών στοιχείων που μεταφέρονται μεταξύ των μικροοργανισμών.

Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής μπορεί να είναι πιο εμφανής σε τροφιμογενή παθογόνα με χαμηλή μολυσματική δόση (δηλαδή μικρός αριθμός κυττάρων μπορεί να προκαλέσει ασθένεια), καθώς μικρές αλλαγές στον αριθμό τους ή την κατανομή τους θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση των τροφιμογενών νοσημάτων.

Χημικά θέματα
Αλλαγές στη φύση, το επίπεδο και τη μετάδοση διάφορων χημικών, προσμείξεων και τοξινών μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια των τροφών μας. Η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει τις γεωργικές πρακτικές. Τα είδη που καλλιεργούνται και ο τρόπος καλλιέργειας θα διαφοροποιηθούν από χώρα σε χώρα. Το είδος και η πληθώρα παρασίτων (έντομα και τρωκτικά) και ζιζανίων θα αλλάξει. Αυτό μπορεί να διαφοροποιήσει το είδος, το επίπεδο και τη χρήση των χημικών (φυτοφάρμακα) και λιπασμάτων στις καλλιέργειες. Παρ όλα αυτά, η χρήση χημικών στις Ευρωπαϊκές καλλιέργειες ρυθμίζεται αυστηρά και παρακολουθείται, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια αυτών των τροφών.

Τοξίνες, όπως οι μυκοτοξίνες, παράγονται από κάποιους μύκητες που αναπτύσσονται σε καλλιέργειες. Μπορούν να καταναλωθούν μέσω των επιμολυσμένων καλλιεργειών ή έμμεσα από ζωικά προϊόντα (δηλαδή κρέας, γάλα) ζώων που έχουν σιτιστεί με επιμολυσμένες ζωοτροφές. Η παραγωγή τέτοιων τοξινών μπορεί να επηρεαστεί από τις συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Για παράδειγμα, η Μονάδα Αναδυόμενων Κινδύνων της EFSA έχει αναγνωρίσει μεταβαλλόμενα μοτίβα επιμόλυνσης από μυκοτοξίνες σε καλλιέργειες δημητριακών όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι και το ρύζι.

Οι μυκοτοξίνες μπορούν να προκαλέσουν ένα ευρύ φάσμα τοξικών επιδράσεων τόσο στα ζώα όσο και τους ανθρώπους. Μερικές από τις πλέον κοινές μυκοτοξίνες είναι καρκινογόνες, γενοτοξικές ή μπορεί να στοχεύσουν σε συγκεκριμένα όργανα του σώματος, όπως οι νεφροί ή το ήπαρ.

Η αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών μπορεί επίσης να επιδράσει στην ανάπτυξη επικίνδυνων άλγεων, τα οποία παράγουν θαλάσσιες βιοτοξίνες. Αυτές συσσωρεύονται στα οστρακόδερμα, π.χ. σε μύδια, κυδώνια και σε ορισμένα ψάρια που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή τροφίμων, και θα μπορούσαν να προκαλέσουν ασθένειες με την κατανάλωσή τους. Μια πρόσφατη έξαρση της δηλητηρίασης ciguatera (προκαλείται μετά την κατανάλωση κάποιων ειδών ψαριού στων οποίων τη σάρκα έχει συσσωρευτεί η τοξίνη ciguatoxin έπειτα από κατανάλωση πλαγκτόν που την παράγει) που σχετίζεται με την κατανάλωση επιμολυσμένων ψαριών έχει αναφερθεί στα Κανάρια Νησιά, με τουλάχιστον 10 ανθρώπους να έχουν προσβληθεί.

Είναι η Ευρώπη έτοιμη για τέτοιες πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ασφάλεια τροφίμων;
Η ασφάλεια τροφίμων στην Ευρώπη είναι μεταξύ των υψηλότερων παγκόσμια και ελέγχεται από ένα εκτεταμένο νομοθετικό πλαίσιο, συνδυασμένο με την παρακολούθηση, την επιβολή και την επιστημονική έρευνα για τις τροφές. Αυτό παρέχει στους καταναλωτές διαρκή προστασία ενάντια σε υπαρκτά και αναδυόμενα θέματα ασφάλειας τροφίμων, που μπορεί να συνδέονται με την κλιματική αλλαγή.

Τα επίπεδα ανοχής μερικών μικροβιολογικών και χημικών μολυντών και τοξινών έχουν καθοριστεί πανευρωπαϊκά μέσω λεπτομερούς νομοθεσίας. Συνεπώς, τα συστήματα ελέγχου είναι ήδη σε θέση να προστατεύσουν τους καταναλωτές. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή υποδομή για την ασφάλεια τροφίμων περιλαμβάνει την προσαρμογή σε διαφαινόμενες προκλήσεις.

Συμπεράσματα και το μέλλον
Η ακριβής αξιολόγηση όλων των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ασφάλεια τροφίμων είναι αδύνατη. Παρόλα αυτά, το πιθανότερο είναι ότι θα παρατηρηθούν κάποιες επιδράσεις σε μικροβιολογικούς και χημικούς κινδύνους. Η έκταση των επιπτώσεων που θέτονται από αυτούς τους κινδύνους θα εξαρτηθεί από τον τύπο τους και τις τοπικές συνθήκες και πρακτικές.

Όσο η τρέχουσα γνώση μας για τους κινδύνους που προκαλούνται στην ασφάλεια τροφίμων από την κλιματική αλλαγή είναι ανεπαρκής, υπάρχει αβεβαιότητα.  Ως εκ τούτου, υπάρχει η ανάγκη να διασφαλιστεί ότι η υφιστάμενη Ευρωπαϊκή υποδομή στην ασφάλεια τροφίμων όχι μόνο διατηρείται αλλά αξιολογείται και βελτιώνεται. Αυτό απαιτεί διαρκή επένδυση στην επιτήρηση και παρακολούθηση των τροφών μας συνδυασμένη με εκτίμηση των κινδύνων, διαχείριση και επικοινωνία.

Πηγή : http://www.nutrinews.gr/