Σώζουν ζωές τα εμβόλια ή προκαλούν στα παιδιά μας προβλήματα; Ένα αντι-εμβολιαστικό κίνημα γονιών λαμβάνει ολοένα αυξανόμενες διαστάσεις στη χώρα μας. Ο Έλληνας γονιός καλείται να αντιμετωπίσει το δίλλημα: να εμβολιάσω το παιδί μου κανονικά, όπως προτείνει ο γιατρός μου και το Υπουργείο Υγείας; Ή να κάνω πίσω, βασιζόμενος σε ιστορίες των μέσων ενημέρωσης και σε πληροφορίες από το διαδίκτυο που διαμηνύουν τις καταστροφικές επιδράσεις των εμβολίων;
Η υπερβολική διάσταση και η διάθεση τρομολαγνείας που συχνά επιδεικνύουν τα ΜΜΕ απέναντι σε τέτοιου είδους ιατρικά θέματα δεν φαίνεται να βοηθούν τους γονείς. Η πρόσφατες αστοχίες του εμβολίου της νέας γρίπης επίσης.
Η πραγματικότητα είναι ότι κανένα εμβόλιο, όπως και κανένα φάρμακο, δεν είναι 100% ασφαλές. Για κάθε ιατρική παρέμβαση είναι καλό να φανταζόμαστε μια ζυγαριά: στην μία πλευρά υπάρχουν τα οφέλη του εμβολιασμού: τα εμβόλια προστατεύουν από ασθένειες που σκοτώνουν. Προτού η ευλογιά εκριζωθεί χάρις σε ένα εμβόλιο, είχε σκοτώσει περίπου 500 εκατομμύρια ανθρώπους. 60 χρόνια πριν, 20000 μωρά κάθε χρόνο στις ΗΠΑ γεννιούνταν με διανοητική καθυστέρηση λόγω της ερυθράς. Εκατοντάδες επιστημονικές έρευνες και πολλή δουλειά από ερευνητές ανά τον κόσμο έφεραν στην ανθρωπότητα σκευάσματα που καταπολεμούν επικίνδυνα μικρόβια. Στην άλλη πλευρά της ζυγαριάς βρίσκονται οι πιθανές παρενέργειες από τα εμβόλια: συνήθως άμεσες και παροδικές, σπάνια μακροπρόθεσμες ή μόνιμες – υπαρκτές αλλά ασυνήθεις. Η ζυγαριά ζυγίζει και η επιστημονική θέση υποστηρίζει ότι κλίνει προς την πλευρά του οφέλους: τα συνιστώμενα εμβόλια σώζουν ζωές, δουλεύουν.
Η νέα πανδημία της εμβολιοφοβίας έχει ως φορείς σκεφτόμενους γονείς, συχνά ανώτερων κοινωνικο-οικονομικών τάξεων, καλών προθέσεων που, από αγάπη για τα παιδιά τους, γίνονται ευάλωτοι σε παραπληροφόρηση. Το «πανεπιστήμιο» του διαδικτυακού google έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στην άμεση πρόσβαση ενός πλήθους πληροφοριών για το θέμα, πολλές από τις οποίες είναι δυστυχώς επιστημονικοφανείς και μη έγκυρες. Πρόκειται για μισές αλήθειες και ανεκδοτολογικές ιστορίες εκτός ιατρικού χώρου αλλά με ιατρικό περίβλημα, που συχνά απέχουν από τα ισχύοντα επιστημονικά δεδομένα και σπείρουν στους γονείς την αμφιβολία.
Οι γονείς που αντιμετωπίζουν τον εμβολιασμό των παιδιών τους με σκεπτικισμό είναι συχνά εκείνοι που έχουν περισσότερες οικολογικές ευαισθησίες, εκείνοι που στρέφονται προς εναλλακτικές μεθόδους ιατρικής, καταναλωτές οργανικών προιόντων, χορτοφάγοι, γονείς που αρνούνται τη χρήση αντιβιοτικών και μητέρες που θηλάζουν. Οι τελευταίες, ενώ με το θηλασμό του παιδιού τους εφαρμόζουν πραγματικά την τελευταία λέξη της επιστήμης, με την παράλληλη μη χρήση εμβολίων ταυτόχρονα την αρνούνται. Η άρνηση της τεκμηριωμένης ιατρικής, η μη εφαρμογή των τελευταίων επιστημονικών οδηγιών και πρωτοκόλλων, η με μια μονοκονδυλιά απόρριψη γνώσης αποκτημένης μέσα από σκληρή επιστημονική δουλειά πολλών ανθρώπων ανά τον κόσμο, συνιστούν στάσεις πολύ διαδεδομένες στη χώρα μας και με πολλές αιτίες.
Μήπως ένα μωρό που θηλάζει αποκλειστικά δεν «χρειάζεται» τα εμβόλια; Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι, πράγματι, τα μωρά που θηλάζουν αποκλειστικά προστατεύονται έως ένα βαθμό από κάποιες από τις παθήσεις ενάντια στις οποίες δρουν τα εμβόλια. Έως εκεί όμως. Ο θηλασμός δεν συνιστά αντικατάσταση των εμβολίων. Μερικά μωρά που θηλάζουν ίσως περάσουν τον κοκκύτη ελαφρά, κάποιο όμως θα βρεθεί βαριά άρρωστο στο νοσοκομείο.
Πολλές φορές, πίσω από τον δισταγμό για τα εμβόλια, κρύβεται μια πολύ φυσική αντίδραση του γονιού: να μην πονέσει το μωρό μου. Δυστυχώς τα περισσότερα εμβόλια μέχρι σήμερα είναι ενέσιμα. Μέχρι να υπάρξει μεγαλύτερη πρόοδος για εμβόλια πόσιμα, ο πόνος της ενδομυικής ένεσης μπορεί έως ένα βαθμό να αντιμετωπίζεται: ο θηλασμός κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά από τον εμβολιασμό έχει αποδειχθεί ότι αμβλύνει τον πόνο του παιδιού. Θετικά αποτελέσματα έχουν δείξει και επιθέματα αναισθητικού στο σημείο της ένεσης, όπως και η χορήγηση διαλύματος σουκρόζης στο μωρό την ώρα της ένεσης. Η ουσία παραμένει, ότι ο πόνος των εμβολίων αποτελεί μεν δυσάρεστη εμπειρία για παιδί και γονείς, δεν προκαλεί όμως κάτι παραπάνω από λίγες παροδικές στιγμές άγχους.
Στην ρητορική των αρνητών των εμβολίων προβάλλει και το εξής επιχείρημα: δεν είναι τα μωρά πολύ «μικρά» και «ευαίσθητα» για να υποβάλλονται σε τόσους εμβολιασμούς, τόσο νωρίς; Η αλήθεια είναι ότι η άμυνα του βρέφους είναι ιδιαίτερα χαμηλή κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής. Ο κοκκύτης σε ένα μωρό ενός μηνός αποτελεί μια δυνητικά θανατηφόρο ασθένεια. Ο μηνιγγιτιδιόκοκκος χτυπάει προκαλώντας μηνιγγίτιδα ιδιαίτερα σε μωρά τριών μηνών. Ο πνευμονιόκοκκος στέλνει προηγουμένως υγιή βρέφη εννιά μηνών στο νοσοκομείο με βαριά πνευμονία ή σηψαιμία. Ακριβώς το αντίθετο του επιχειρήματος ισχύει: όσο πιο μικρό είναι ένα μωράκι, τόσο πληρέστερα θα προστατευτεί με την έγκαιρη χορήγηση των συγκεκριμένων εμβολίων.
Μήπως χορηγώντας ταυτόχρονα τόσα πολλά εμβόλια φέρνουμε την άμυνα του παιδιού στα όριά της; Πολλές έρευνες ανά τον κόσμο δεν επιβεβαιώνουν αυτήν τη θεωρία. Το ανοσοποιητικό σύστημα του βρέφους είναι φυσιολογικό να αντιδρά, να αντιμάχεται καθημερινά εκατοντάδες αντιγόνα και δυνητικά επικίνδυνα μικρόβια στα οποία εκτίθεται ταυτόχρονα. Άλλες έρευνες διαβεβαιώνουν ότι η συγχορήγηση πολλών αντιγόνων μαζί προσφέρει την ίδια ασφάλεια και αποτελεσματικότητα: πραγματικές μελέτες με πραγματικά μωράκια-εθελοντές χωρισμένα σε δύο ομάδες, μία που ελάμβανε τα εμβόλια ξεχωριστά και μια άλλη που τα ελάμβανε ταυτόχρονα ως πολυδύναμα, αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει καμία διαφορά στην αποτελεσματικότητα ή την ασφάλειά τους.
Είμαστε σίγουροι ότι δεν υπάρχει καμία μακροπρόθεσμη αρνητική επίδραση από την χρήση των εμβολίων; Όχι, είναι η απάντηση, όπως όχι είναι η απάντηση και για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις από την χρήση βρεφικής φόρμουλας ξένου γάλακτος, συντηρητικών στα τρόφιμα, παρακεταμόλης, πλαστικών παιχνιδιών ή κινητών τηλεφώνων. Χρησιμοποιούνται όμως. Η επιστήμη δε μπορεί ποτέ να αποκλείσει όλες τις πιθανές επιπτώσεις από κάθε ιατρική ή ανθρώπινη παρέμβαση. Γίνονται όμως και σε αυτό τον τομέα έρευνες με καθησυχαστικά αποτελέσματα: Αμερικανική έρευνα, δημοσιευμένη στο ιατρικό περιοδικό Pediatrics τον Σεπτέμβριο του 2010, δεν βρήκε καμία συσχέτιση ανάμεσα στα επίπεδα λήψης θειομερσάλης από τα χορηγούμενα εμβόλια και την εμφάνιση αυτισμού. Μια άλλη μελέτη δημοσιευμένη ένα μήνα νωρίτερα βρήκε πως όσα παιδιά έκαναν το βασικό εμβολιασμό ενάντια στο κοκκύτη έγκαιρα, δεν εμφανίζουν αυξημένη συχνότητα σπασμών καθ’ όλη την παιδική ηλικία. Τρεις μήνες νωρίτερα, στο ίδιο περιοδικό δημοσιεύθηκε μεγάλη έρευνα που συμπέρανε ότι έγκαιρος εμβολιασμός κατά τα συνιστώμενα στη βρεφική ηλικία δεν αυξάνει τον κίνδυνο για την εμφάνιση καμίας από τις 42 νευροψυχιατρικές παθήσεις που μελετήθηκαν δέκα χρόνια αργότερα. Δεν υπήρχε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά που να ευνοούσε όσα παιδιά εμβολιάστηκαν λιγότερο. Αναμφίβολα χρειαζόμαστε επιτακτικά περισσότερες παρόμοιες εργασίες που θα απαντήσουν στα ερωτήματα των γονιών. Για τα παιδιά μας απαιτούμε συγκεκριμένες, σίγουρες απαντήσεις. Είναι ωστόσο παράδοξο το γεγονός ότι αρκετοί από τους γονείς που ανησυχούν για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις των εμβολιασμών στα παιδιά τους δεν έχουν τους ίδιους ενδοιασμούς για να τους χορηγήσουν καθημερινά φόρμουλα ξένου γάλακτος ή τσάι, προιόντα που μπορεί να περιέχουν για παράδειγμα πολλαπλάσια ποσότητα αλουμινίου σε σύγκριση με τα εμβόλια.
«Μα οι ασθένειες αυτές είναι σήμερα σπάνιες και το παιδί μου δεν κινδυνεύει εάν δεν κάνει το εμβόλιο». Εδώ το θέμα παίρνει μια άλλη διάσταση. Η επιστήμη μας λέει ότι η ιλαρά είναι σήμερα σπάνια επειδή τα περισσότερα παιδιά εμβολιάζονται εναντίον της. Πριν την εποχή των συγκεκριμένων εμβολίων, τα νοσήματα αυτά θέριζαν. Σε περιοχές της Αφρικής και του αναπτυσσόμενου κόσμου όπου τα σύγχρονα εμβόλια δεν υπάρχουν, ο κοκκύτης, η ιλαρά, ο τέτανος, η διφθερίτιδα συνεχίζουν να σκοτώνουν χιλιάδες, εκατομμύρια παιδιά κάθε χρόνο. Και η ιστορία δείχνει ότι, όποτε πέφτει η εμβολιαστική κάλυψη ενός πληθυσμού, η ασθένεια πολύ σύντομα αυξάνεται σε συχνότητα και εμφανίζονται επιδημίες. Μερικά χρόνια πριν, στη Μεγάλη Βρετανία, οι γονείς δεν εμβολίαζαν τα παιδιά τους ενάντια στην ιλαρά, με αποτέλεσμα να βρεθούν μπροστά σε επιδημία της αρρώστιας.
Επειδή ο κίνδυνος θανάτου από αυτές τις ασθένειες σήμερα είναι ελάχιστος και μη ορατός, οι γονείς εστιάζουν στους κατά πολύ μικρότερους κινδύνους από τα ίδια τα εμβόλια και επιλέγουν την αποχή από αυτά. Είναι η δυσκολία της προληπτικής ιατρικής: κάνουμε τα πάντα εάν το παιδί μας αρρωστήσει, δυσκολευόμαστε όμως περισσότερο να κάνουμε όσα χρειάζονται ώστε να μην αρρωστήσει. Ο νόμος όμως επιβάλλει να φοράμε στα μικρά μας ζώνες ασφαλείας όταν βρίσκονται μέσα σε ένα αυτοκίνητο, άσχετα αν κάποιοι, κάποιες φορές δεν τον τηρούν.
Εδώ βρίσκεται η ουσία της διαμάχης περί εμβολιασμών: Η προστασία ενός πληθυσμού από επικίνδυνες ασθένειες είναι ζήτημα δημόσιας υγείας ή ατομικής, προσωπικής επιλογής; Οι επιστήμονες περιγράφουν την λεγόμενη ανοσία ομάδας (herd immunity): όταν ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού έχει ανοσία απέναντι σε μια ασθένεια, έχοντας εμβολιαστεί, είναι πιο δύσκολο η αρρώστια αυτή να ξεκινήσει αλυσίδα λοιμώξεων και επιδημία. Εάν όμως εμβολιαστούν λιγότερα άτομα (λιγότερα από το 85% του συνόλου), όλη η κοινότητα βρίσκεται σε κίνδυνο ανάπτυξης επιδημίας. Δε μπορείς να ελαχιστοποιήσεις τον ατομικό σου κίνδυνο να νοσήσεις εάν οι γείτονες και οι συμμαθητές σου δεν εμβολιαστούν ταυτόχρονα. Για να το πούμε διαφορετικά, εάν πέντε στους εκατό γονείς αποφύγουν τον εμβολιασμό, οι πέντε οικογένειες θα προστατευτούν αποφεύγοντας και τους κινδύνους του εμβολίου, χάρις στις υπόλοιπες 95 που εμβολιάστηκαν και έθεσαν τα παιδιά τους στους – ελάχιστους – κινδύνους του εμβολίου. Αν όμως είκοσι στους εκατό γονείς αποφασίσουν να αποφύγουν τον εμβολιασμό, τότε οι υπόλοιποι ογδόντα ανέλαβαν το ρίσκο από το εμβόλιο για τα παιδιά τους παραμένοντας ταυτόχρονα απροστάτευτοι: μια επιδημία μπορεί να τους πλήξει ανά πάσα στιγμή παρά τον εμβολιασμό. Η ιδιαιτερότητα των εμβολίων είναι ότι δουλεύουν καλύτερα εάν τα κάνουν όλοι, για αυτό οι γονείς φέρουν ένα μερίδιο κοινωνικής ευθύνης για τις επιλογές τους στο συγκεκριμένο θέμα.
Πολύ σημαντικότερες είναι βέβαια οι ευθύνες των επαγγελματιών υγείας που ασχολούνται με τις μητέρες και τα παιδιά τους. Η επιστημονική κοινότητα επιβάλλεται να καθησυχάσει τους γονείς ότι δεν είναι στείρα «εμβολιολατρική», ότι δεν υιοθετεί άκριτα και χωρίς δικές μας έρευνες κάθε καινούργιο εμβόλιο που μας έρχεται από δυσμάς. Συχνά ο οικονομικός εναγκαλισμός των γιατρών με την πανίσχυρη φαρμακοβιομηχανία οδηγεί τους γονείς σε εύλογη δυσπιστία. Υπάρχουν παιδίατροι στη χώρα μας που προτείνουν διαφορετικά από τα συνιστώμενα από την Εθνική Επιτροπή χρονοδιαγράμματα εμβολιασμών. Υπάρχουν επίσης διάσημοι γιατροί εκτός συνόρων που γράφουν βιβλία συνιστώντας αναβολές ή ματαιώσεις εμβολίων ανά περίπτωση, όλα αντίθετα στην σύγχρονη επιστημονική τεκμηρίωση.
Η κυριότερη ευθύνη του επαγγελματία υγείας είναι η συζήτηση με τους γονείς και η ενήμερη συγκατάθεσή τους. Οι σημερινοί γονείς απαιτούν να είναι μέτοχοι των αποφάσεων που αφορούν την υγεία του παιδιού τους. Να τους δοθούν όλες οι επιστημονικές πληροφορίες για τα θετικά και τα όποια αρνητικά των εμβολίων. Να βοηθηθούν ώστε να ξεπεράσουν τους φόβους και τις ανησυχίες τους. Και η πραγματικά ενημερωμένη απόφασή τους να γίνει σεβαστή.
Παιδίατρος MRCPCH DCH IBCLC