Το νάτριο αποτελεί το κυριότερο εξωκυττάριο ιόν. Μεταφέρεται ενεργητικά έξω από τα κύτταρα με ειδική αντλία Κ, Να ΑΤΡάση. Στο φυσιολογικό άτομο, η δραστική ωσμωλικότητα του εξωκυττάριου υγρού καθορίζεται κυρίως από τη συγκέντρωση Να, με δεδομένο ότι οι κύριες διαλυτές ουσίες του εξωκυττάριου υγρού είναι άλατα Να.
Σύνθετοι μηχανισμοί, επεμβαίνουν μετά την πρόσληψη νατρίου με τις τροφές για να διατηρήσουν σε σταθερή κατάσταση το ισοζύγιο νατρίου. Ανάλογα με την ωσμωλικότητα του πλάσματος και την τιμή της συγκέντρωσης του νατρίου κινητοποιούνται ορμόνες και παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί, που οδηγούν σε κατακράτηση νερού-νατρίου ή αύξηση της αποβολής τους μέσω του παραγόμενου από τους νεφρούς ούρο.
Στην υπερνατριαιμία αυξάνει το νάτριο του αίματος. Δημιουργείται ωσμωτική μετακίνηση νερού από το εσωτερικό στο εξωτερικό του κυττάρου, λόγω υψηλής συγκέντρωσης νατρίου στον εξωκυττάριο χώρο. Αυτό έχει επιπτώσεις κυρίως στην λειτουργία του εγκεφαλικού κυττάρου, το οποίο χάνει νερό. Μεταβολές νοητικής κατάστασης, ευερεθιστότητα εμφανίζονται, ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις η κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί σε εγκεφαλικό επεισόδιο, κώμα, επιληπτική κρίση, εγκεφαλική αιμορραγία. Στα αρχικά στάδια, η υπερνατριαιμία μπορεί να είναι χωρίς συμπτώματα ή η συμπτωματολογία να είναι ήπια.
Τα κύρια αίτια της υπερνατριαιμίας διακρίνονται σε:
1. Νοσήματα και καταστάσεις, στις οποίες προεξάρχει η αυξημένη απώλεια νερού ή η μειωμένη αναπλήρωση του αποβαλλόμενου νερού του οργανισμού. Ενδεικτικά στα νοσήματα και τις καταστάσεις της κατηγορίας συγκαταλέγονται περιπτώσεις κακής λειτουργίας του μηχανισμού της δίψας (π.χ. γήρας, εγκεφαλικά), η θερμοπληξία, ο διαβήτης σε περιπτώσεις ωσμωτικής διούρησης λόγω εκτεταμένης απορρύθμισης, καταστάσεις διάρροιας, ο άποιος διαβήτης.
2. Νοσήματα και καταστάσεις που συνοδεύονται κυρίως από αυξημένη πρόσληψη ή κατακράτηση νατρίου. Συνήθως πρόκειται για παθολογική πρόσληψη μεγάλης ποσότητας αλατιού με την τροφή ή ιατρογενή χορήγηση.
Η υπερνατριαιμία πρέπει να διερευνάται σωστά ιατρικώς και να αποκαθίσταται. Τα ευρήματα από τη σωστή ιατρική παθολογική εξέταση έχουν κομβικό ρόλο στην ορθή διαφορική διάγνωση και θεραπεία.