Ο όρος δυσπλασία χρησιμοποιείται στην Ιατρική για να υποδηλώσει την ύπαρξη μη φυσιολογικών κυττάρων με δυσπλαστικές αλλοιώσεις. Η δυσπλασία ανιχνεύεται σε υλικό βιοψίας. Η ύπαρξη δυσπλασίας σε μία φυσιολογική κατά τα λοιπά βιοψία, δεν υποδηλώνει την ύπαρξη καρκίνου, υποδηλώνει όμως την πιθανή εξέλιξη, σε βάθος χρόνου, της δυσπλασίας σε προκαρκινική αλλοίωση και στη συνέχεια σε καρκίνο.
Είναι σημαντικό λοιπόν τα άτομα στα οποία ανευρίσκεται δυσπλασία σε υλικό βιοψίας, χωρίς την παρουσία καρκινώματος ή προκαρκινικών αλλοιώσεων, αλλά με πιθανή δυσμενή εξέλιξη, να λαμβάνουν ορισμένα μέτρα τόνωσης του ανοσοποιητικού και αποφυγής έκθεσης σε καρκινογόνα. Τα μέτρα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν αμιγώς διατροφικές παρεμβάσεις και παρεμβάσεις στην καθημερινότητα ή να απαιτείται χορήγηση φυσικών φαρμάκων και συμπληρωμάτων ή φαρμακευτικής προληπτικής αγωγής. Σε αρκετές περιπτώσεις απαιτείται ο καλός τοπικός καθαρισμός (π.χ. με χειρουργική επέμβαση) ή η εντατικοποίηση ελέγχων ανίχνευσης καρκινωμάτων.
Ο καρκίνος αποτελεί σήμερα την δεύτερη αιτία θανάτου μετά την αθηρωμάτωση.
Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες, ένα στα δύο άτομα θα αναπτύξουν κάποια στιγμή στη ζωή καρκίνωμα, ακόμη και εάν δεν πεθάνουν από αυτό.
Οι άντρες κινδυνεύουν κυρίως, από καρκίνο πνεύμονα, προστάτη και παχέως εντέρου, ενώ οι γυναίκες από καρκίνο πνεύμονα, μαστού και παχέως εντέρου. Στον καρκίνο, αναπτύσσεται ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός κυττάρων στο σημείο που δημιουργείται.
Στον ανώμαλο πολλαπλασιασμό των κυττάρων του καρκίνου συμβάλλει ποικιλία παραγόντων, που περιλαμβάνουν ανωμαλίες στο γενετικό υλικό που οδηγούν σε βλάβες του κυττάρου, ενεργοποίηση γονιδίων, ή σε εξάλειψη ογκοκατασταλτικών γονιδίων, αδυναμία του αμυντικού συστήματος του οργανισμού να καταστρέψει τα παθολογικά κύτταρα, φαινόμενα που με την σειρά τους προκαλούνται από σύνθετους παράγοντες, που περιλαμβάνουν έκθεση σε καρκινογόνες χημικές ουσίες, μικρόβια και ιούς, κληρονομικές προδιαθέσεις, χρήση καπνού, διατροφικές συνήθειες.
Το κακόηθες κύτταρο αναπτύσσει βλάβες που το εφοδιάζουν με εξαιρετικές ικανότητες, την ικανότητα να πολλαπλασιάζεται χωρίς έλεγχο, την ικανότητα να πραγματοποιεί μεταστάσεις (να σπάει δηλαδή τις κυτταρικές μεμβράνες και να μεταναστεύει μέσω της μεσοκυττάριας ουσίας και εντός του αγγειακού δέντρου), αλλά και να δημιουργεί νέα αιμοφόρα αγγεία για να υποστηρίξει την αποικιοποίηση σε απομακρυσμένες θέσεις σε βάρος των φυσιολογικών κυττάρων.
Η καρκινογένεση είναι ένα φαινόμενο που απαιτεί χρόνο για να πραγματοποιηθεί. Συχνά απαιτείται η συσσώρευση τουλάχιστον πέντε αθροιστικών μεταλλάξεων για να δημιουργηθεί το κακόηθες κύτταρο.
Παρά την ανάπτυξη σημαντικών βλαβών πολλές φορές η καρκινογένεση γίνεται σιωπηλά δηλαδή δεν έχει συμπτώματα επί μακρόν, ενώ οι αλλοιώσεις που προηγούνται ανιχνεύονται με την μορφή τοπικού αδενώματος, ατυπίας, δυσπλασίας, προκαρκινικής βλάβης.
Τα πιο συχνά αίτια ανάπτυξης δυσπλασίας είναι:
1. Η δυσμενής κληρονομικότητα
Σήμερα με την πρόοδο της γενετικής, ορισμένα κληρονομικά γονίδια που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη δυσπλασίας και καρκίνου, έχουν ανακαλυφθεί και ανιχνεύονται με ειδικές εξετάσεις σε άτομα υψηλού κινδύνου. Οι εξετάσεις που αποκαλύπτουν την κληρονομική προδιάθεση σε ασθενείς υψηλού κινδύνου περιλαμβάνουν συχνά την γενετική μελέτη του καρκινοπαθούς μέλους, αξιολογούνται 100% μόνο επί θετικού αποτελέσματος (το αρνητικό δηλαδή αποτέλεσμα δεν κατοχυρώνει τα μέλη της μελετώμενης οικογένειας) και προϋποθέτουν ειδικό τεχνολογικό εξοπλισμό και εμπειρία. Τα άτομα με σημαντική κληρονομική επιβάρυνση πολλές φορές επωφελούνται από επιθετικές χειρουργικές και φαρμακευτικές προληπτικές παρεμβάσεις.
2. Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που συνδέονται με την ανάπτυξη δυσπλασίας, πολύ σημαντικά είναι τα καρκινογόνα, καθώς και η επαφή με ορισμένους ιούς και μικρόβια.
Τα καρκινογόνα είναι παράγοντες που έχουν συνδεθεί με αύξηση του κινδύνου κυτταρικών βλαβών και καρκινικών μεταλλάξεων. Δρουν ύπουλα σε βάθος χρόνου. Καρκινογόνα είναι ο καπνός, η ακτινοβολία, χημικά καρκινογόνα όπως αμίαντος και βενζόλιο, ορισμένες ουσίες όπως ορμονικά σκευάσματα και το αλκοόλ σε μεγάλες δόσεις.
Ιοί που σχετίζονται με ογκογένεση είναι η χρόνια φορεία από ηπατίτιδα Β και C, η λοίμωξη από aids, o σεξουαλικώς μεταδιδόμενος ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV, o ιός Epstein Barr. Συγκεκριμένα η χρόνια φορεία από τους ιούς ηπατίτιδας Β και C αυξάνει την πιθανότητα προσβολής από το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα.
Η λοίμωξη από aids, έχει συσχετιστεί με λέμφωμα, σάρκωμα Κaposi και με καρκίνους της μήτρας και του πρωκτού.
Αντισώματα έναντι του ερπητοιού HHV8, έχουν συσχετιστεί με ορισμένα καρκινώματα όπως το σάρκωμα Kaposi.
O ιός Epstein Barr, έχει σαφή παθογενετικό ρόλο στο ενδημικό λέμφωμα Burkitt.
O ιός HPV είναι βασικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου μήτρας και ορθού.
Το ελικοβακτηρίδιο έχει συνδεθεί με γαστρικούς καρκίνους.
3. Η κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος
Το αμυντικό σύστημα του ανθρώπου περιλαμβάνει πολλούς μηχανισμούς άμυνας και προστασίας έναντι των καρκινικών κυττάρων. Βασικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού έχουν τα λευκά αιμοσφαίρια και τα μακροφάγα των ιστών. Τα λευκά αιμοσφαίρια, που κυκλοφορούν στο αίμα περιλαμβάνουν τα πολυμορφοπύρηνα, τα μονοπύρηνα, τα λεμφοκύτταρα, τα πλασματοκύτταρα. Πολυμορφοπύρηνα και μονοπύρηνα έχουν την ικανότητα, εάν χρειαστεί, να διαπηδήσουν τους πόρους του αιμοφόρου αγγείου και να μεταναστεύσουν στην περιοχή της βλάβης, όπου με το μηχανισμό της φαγοκυττάρωσης καταστρέφουν τα βλαπτικά κύτταρα.
Τα ιστικά μακροφάγα είναι καθηλωμένα κύτταρα στους ιστούς, με ικανότητα φαγοκυττάρωσης. Ιδιαίτερα πλούσιος σε ιστικά μακροφάγα είναι ο λεμφικός ιστός και το ήπαρ. Ειδικά αντισώματα που παράγονται από λεμφοκύτταρα (Β λεμφοκύτταρα),ειδικά ευαισθητοποιημένα λεμφοκύτταρα (Τ λεμφοκύτταρα) και χημικές ουσίες που απελευθερώνονται, έχουν σημαντικές δράσεις στην άμυνα. Οι κυτοκίνες (π.χ. οι ιντερλευκίνες, η ιντερφερόνη α, παράγοντας νέκρωσης όγκων (TNF), για παράδειγμα, συντελούν στην ρύθμιση ανοσιακών, αποτοξινωτικών και αιμοποιητικών διεργασιών. Ορισμένα άτομα με βλάβη του ανοσοποιητικού συστήματος έχουν αυξημένη επίπτωση εμφάνισης ορισμένων μορφών δυσπλασίας και καρκίνου.