Η σιδηροπενική αναιμία είναι η πιο συχνή μορφή αναιμίας. Πλήττει κυρίως άτομα που ευρίσκονται σε ανάπτυξη (πχ. παιδιά) και γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, κυοφορούσες ή μη λόγω αυξημένων αναγκών για σίδηρο. Όταν είναι μικρού βαθμού, η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να μην έχει συμπτώματα. Προοδευτικά, συμπτώματα όπως διαταραχές συγκέντρωσης, αδυναμία στα πόδια, μειωμένη ικανότητα μνήμης, ατονία, ζάλη, εύκολη κόπωση, δύσπνοια, αίσθημα ταχυκαρδίας, απώλεια αντοχής, λιποθυμία, εμφανίζονται. Η πτώση σιδήρου προκαλεί αλλοιώσεις από το δέρμα, τα νύχια και τα μαλλιά, όπως εύκολη ρυτίδωση, αύξηση ευθραυστότητας μαλλιών και νυχιών. Σε σοβαρή σιδηροπενία αναπτύσσονται σχισμές στις γωνίες του στόματος, διαστροφή συμπεριφοράς, κοιλονυχία, νευρολογικά σύνδρομα. Χαμηλά ερυθρά και χαμηλός αιματοκρίτης εμφανίζονται.
Οι αιτίες που θεωρούνται υπεύθυνες για την εμφάνιση της σιδηροπενικής αναιμίας είναι η μειωμένη πρόσληψη ή η αυξημένη απώλεια σιδήρου. Ο σίδηρος είναι βασικό στοιχείο πολλών ενζύμων, που μετέχουν στο μεταβολισμό. O σίδηρος είναι βασικό στοιχείο της λειτουργίας των κυττάρων του οργανισμού. Χωρίς σίδηρο, τα κύτταρα δεν θα μπορούσαν να μεταφέρουν ηλεκτρόνια και να μεταβολίσουν ενέργεια. Ο σίδηρος είναι σημαντικός για τη μεταφορά οξυγόνου στους ιστούς ως συστατικό της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων.
Οι απώλειες του σιδήρου γίνονται με απώλεια αίματος (π.χ. με την περίοδο στην γυναίκα) και με την απώλεια κυττάρων από το δέρμα, το έντερο, την ουρογεννητική οδό. Η αναπλήρωση σιδήρου γίνεται με τις τροφές. Σίδηρος μπορεί να εισαχθεί στο σώμα με φάρμακα, συμπληρώματα διατροφής και με μεταγγίσεις. Η βιοδιαθεσιμότητα σιδήρου επηρεάζεται από το είδος της τροφής, με το σίδηρο της αίμης (π.χ. κόκκινο κρέας) να απορροφάται πιο εύκολα. Η απορρόφηση σιδήρου λαμβάνει χώρα στο λεπτό έντερο. Η διαδικασία διευκολύνεται από το όξινο περιεχόμενο του στομάχου, που κρατά το σίδηρο διαλυμένο. Μόλις εισέλθει στο εντερικό κύτταρο, ο σίδηρος αποθηκεύεται ως φεριτίνη ή αποδίδεται στο αίμα, όπου συνδέεται με μια πρωτεΐνη μεταφοράς την τρανσφερίνη.
Διακρίνουμε:
Α. Σιδηροπενική αναιμία λόγω ανεπαρκούς πρόσληψης σιδήρου
Η κακή διατροφή, που χαρακτηρίζεται από ανεπαρκή πρόσληψη τροφίμων πλούσιων σε σίδηρο (π.χ. κόκκινο κρέας, αυγά, φακές, σπανάκι, κουνουπίδι, ελιές) αποτελεί την βασική αιτία σιδηροπενίας λόγω ανεπαρκούς πρόσληψης. Σε καταστάσεις αυξημένων αναγκών (π.χ. κύηση, θηλασμός) οι διατροφικές ανάγκες αυξάνονται.
Β. Σιδηροπενική αναιμία λόγω διαταραχής της διάθεσης σιδήρου στον οργανισμό
Χαρακτηριστικά παραδείγματα νοσημάτων είναι νοσήματα του γαστρεντερικού με κακή απορρόφηση και οι φλεγμονές. Επίσης παράγοντες καθημερινότητας, όπως το stress, η αϋπνία προκαλούν διαταραχή στην διάθεση του σιδήρου και πτώση των επιπέδων του.
Γ. Σιδηροπενική αναιμία λόγω αυξημένης απώλειας σιδήρου
Χαρακτηριστικά νοσήματα της κατηγορίας είναι γυναικολογικές παθήσεις και ορμονικές διαταραχές, που προκαλούν αυξημένη ποσότητα περιόδου, οι αιμορραγίες, ορισμένα αιμολυτικά σύνδρομα.
Αρκετές φορές ευρέως χρησιμοποιούμενα φάρμακα, όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, προκαλούν σιδηροπενία.
Κατά την διερεύνηση της σιδηροπενίας, στοιχεία από το ιστορικό που αφορούν την ηλικία, την διατροφή, την χρήση φαρμάκων, το οικογενειακό ιστορικό, την έκθεση σε τοξικές ουσίες, το κάπνισμα, τις συνήθειες του εντέρου, το χρώμα των ούρων και των κοπράνων είναι πολύ σημαντικά. Τα στοιχεία αυτά σε συνδυασμό με τα αντικειμενικά ευρήματα της ιατρικής εξέτασης είναι σημαντικά για την παραγγελία των εργαστηριακών εξετάσεων που απαιτούνται, την εντόπιση του αιτίου της σιδηροπενίας και τη σωστή αποκατάστασή της.
Σήμερα υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία. Η άρση του αιτίου που προκαλεί τη σιδηροπενία είναι πολύ σημαντική.