Η παχυσαρκία αποτελεί μια πολυπαραγοντική νόσο, που έχει και γενετική προδιάθεση και εξαρτάται από πολλούς περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι ασθενείς που πάσχουν από νοσογόνο παχυσαρκία (Δείκτης Μάζας Σώματος>40, όπου ΔΜΣ=βάρος/ύψος2) υποφέρουν τόσο σωματικά όσο και ψυχικά, ενώ παρουσιάζουν αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα. Ασφαλώς, η θεραπεία πρώτης επιλογής είναι ένα πρόγραμμα διατροφής που θα εστιάζει στην αλλαγή της διαιτητικής συμπεριφοράς και την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών, που θα περιλαμβάνει αρκετή φυσική δραστηριότητα και ψυχολογική υποστήριξη σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή. Όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτή η θεραπεία έχει προσωρινά μόνο αποτελέσματα.
Από το 1950, διάφορες εγχειρητικές μέθοδοι έχουν εφαρμοστεί για τη θεραπεία της νοσογόνου παχυσαρκίας. Οι βαριατρικές χειρουργικές επεμβάσεις αποτελούν αναμφίβολα την πιο αποτελεσματική μέθοδο για μακροχρόνια διατήρηση σημαντικής απώλειας βάρους σε νοσογόνα παχύσαρκους ασθενείς. Έχει αναφερθεί απώλεια περιττού βάρους της τάξεως του 40-80% ανάλογα με τον τύπο της επέμβασης. Επίσης η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών είναι σημαντική.
Οι βαριατρικές χειρουργικές επεμβάσεις διαιρούνται σε δύο κατηγορίες: 1. περιοριστικές, όπως η κάθετη διαμερισματοποίηση του στομάχου, ο ρυθμιζόμενος γαστρικός δακτύλιος και η επιμήκης γαστρεκτομή (τύπου «μανίκι»), 2. συνδυασμός περιοριστικών επεμβάσεων και δυσαπορρόφησης, όπως η Roux–en–Y γαστρική παράκαμψη και η χολοπαγκρεατική παράκαμψη.
Οι θρεπτικές ανάγκες και η διαιτολογική αντιμετώπιση ποικίλλουν ανάλογα με το βαθμό περιορισμού ή δυσαπορρόφησης που προκαλείται από τη χειρουργική επέμβαση, καθώς και το ποια συγκεκριμένη περιοχή του εντέρου παρακάμπτεται. Η απώλεια βάρους επιτυγχάνεται μέσω είτε της μείωσης της πρόσληψης τροφής, είτε μείωσης της απορρόφησης της τροφής, είτε με συνδυασμό των παραπάνω. Συνεπώς, ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών είναι δυνατό να εμφανιστούν, αν δεν ακολουθούνται αυστηρά οι μετεγχειρητικές διατροφικές οδηγίες και αν δεν αξιολογείται συχνά η διατροφική κατάσταση του ασθενούς. Είναι πολύ σημαντικό να παρακολουθούνται οι ασθενείς από οργανωμένη ομάδα ειδικών, δηλαδή επιστημόνων εξειδικευμένων σε θέματα παχυσαρκίας.
Οι διατροφικές οδηγίες ποικίλλουν μεταξύ των επαγγελματιών υγείας και εξαρτώνται από τη συγκεκριμένη χειρουργική επέμβαση. Η διατροφή αρχίζει πάντα με υγρά μόνο. Οι καλύτερες επιλογές είναι νερό, τσάι, ζελέ χωρίς ζάχαρη, ζωμός. Στην αρχή θα πρέπει να καταναλώνονται σε πολύ μικρές ποσότητες. Εάν το γάλα είναι ανεκτό, μπορεί να προστεθεί στο γεύμα μετά από 1-2 ημέρες, για να παρέχει πρωτεΐνη σε υγρή μορφή. Γενικά, 1 έως 2 εβδομάδες μετά από τη χειρουργική επέμβαση, τα πολτοποιημένα μαλακά τρόφιμα, εισάγονται στη διατροφή για ένα χρονικό διάστημα περίπου δύο εβδομάδων. Το μέγεθος του γεύματος είναι αυξανόμενο στο χρονικό αυτό διάστημα, μέχρι τον όγκο που χωρά το νέο στομάχι που έχει δημιουργηθεί. Στη συνέχεια, συστήνεται να προχωρήσει σταδιακά ο ασθενής σε πιο στερεή τροφή για άλλες 2-4 εβδομάδες.
Ο ακριβής ρυθμός προώθησης τόσο της σύστασης όσο και του μεγέθους του γεύματος εξαρτώνται από την ανοχή του ασθενούς, το είδος της εγχείρησης και την εμπειρία της εκάστοτε επιστημονικής ομάδας που τον παρακολουθεί. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι διαφορετικοί επαγγελματίες υγείας προωθούν τα στάδια της διατροφής πιο αργά ή πιο γρήγορα. Επιπλέον, τα άτομα ποικίλλουν στην ετοιμότητά τους να προχωρήσουν σε επόμενο στάδιο διατροφής. Οι συστάσεις που αναφέρονται παραπάνω είναι οι πιο συχνές σήμερα.
Πολλές αλλαγές στη διατροφική συμπεριφορά απαιτούνται για μια επιτυχημένη απώλεια βάρους, αλλά και πρόληψη των επιπλοκών μετά την επέμβαση. Οι ασθενείς θα πρέπει να ακολουθούν προκαθορισμένες οδηγίες για το μέγεθος των γευμάτων. Θα πρέπει να μασάνε πολύ καλά και να καταπίνουν πάρα πολύ αργά. Όλα τα τρόφιμα που περιέχουν πρωτεΐνη, θα πρέπει να καταναλώνονται πριν τα τρόφιμα που περιέχουν μόνο υδατάνθρακες ή λίπος. Απαιτείται εκπαίδευση του ασθενούς, συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασής του, καθώς και χορήγηση συμπληρωμάτων για την πρόληψη των ανεπαρκειών.
Ευχαριστώ θερμά τον χειρουργό παχυσαρκίας κο Σταύρο Καρακόζη για τις υποδείξεις του στα θέματα βαριατρικών επεμβάσεων
Χρυσάνθη Βλαχάκη, MSc, Yπ. Διδάκτωρ
Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Χαροκοπείου Πανεπιστημίου