Η τρίχα αποτελεί ένα από τους βασικούς «καθρέπτες» της συνολικής κατάστασης του σώματος. Η πραγματικότητα αυτή είχε γίνει διαισθητικώς αντιληπτή από τα πολύ παλιά χρόνια, σε περιόδους που δεν υπήρχαν οι μοντέρνες μέθοδοι διερεύνησης της υγείας του σώματος με την σύγχρονη ιατρική εξέταση που χρησιμοποιεί στηθοσκόπιο πιεσόμετρο οξύμετρο, την αιμοληψία, τις εξετάσεις των ούρων, τις εξελιγμένες απεικονιστικές εξετάσεις.
Το πλούσιο και στιλπνό τριχωτό της κεφαλής θεωρούνταν από πολλές κοινωνίες στοιχείο ιδιαίτερης δύναμης και υγείας. Η σύγχρονη Ιατρική έρχεται σήμερα να επιβεβαιώσει σε μεγάλο βαθμό αυτή την αντίληψη. Το πρόβλημα της τριχόπτωσης είναι αρκετά διαδεδομένο και αυτό οφείλεται εν μέρει στην επιδείνωση ορισμένων «ποιοτικών» δεικτών υγείας σε αντίθεση με τους ποσοτικούς δείκτες υγείας που έχουν σαφώς βελτιωθεί στις Δυτικές Κοινωνίες τα τελευταία χρόνια. Όταν η τριχόπτωση είναι σημαντικού βαθμού και αφήνει απογυμνωμένα τμήματα στο τριχωτό είναι ευρύτερα γνωστή ως φαλάκρα.
Η τρίχα αποτελεί κερατινοποιημένο προϊόν της ρίζας η οποία συνέχεται με την επιδερμίδα. Η φυσιολογική σύσταση της τρίχας προϋποθέτει την επάρκεια πρωτεϊνών, βασικών λιπαρών οξέων, βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Οι τρίχες στο φυσιολογικό άτομο παρουσιάζουν κύκλους ζωής, οι οποίοι υπόκεινται σε εσωτερικούς βιορυθμούς. Συγκεκριμένα η τρίχα διέρχεται από μια αναγεννητική φάση ανάπτυξης (anagen), η οποία ακολουθείται από την διακοπή της επιθηλιακής ανάπτυξης και απόπτωση (catagen). H περίοδος που υφίσταται μεταξύ της ολοκλήρωσης της υποστροφής της τρίχας και της έναρξης του νέου αναγεννητικού κύκλου αποκαλείται ιατρικώς τελογένεση (telogen). Η ύπαρξη φυσιολογικής ποσότητας και στιλπνότητας του τριχωτού της κεφαλής, οφείλεται σε μία ευαίσθητη ισορροπία κατά την οποία οι τρίχες που ευρίσκονται σε αναγεννητική φάση είναι πάνω από δέκα φορές περισσότερες από τις τρίχες που ευρίσκονται σε φάση telogen, υπάρχει επάρκεια αναγεννητικών ριζών και φυσιολογική δομή της τρίχας στο μικροσκόπιο από την ρίζα έως στην άκρη.
Η ισορροπία αυτή συχνά διαταράσσεται από παθολογικούς παράγοντες που οφείλονται στην διατροφή, σε συστηματικά οργανικά νοσήματα, σε διαταραχή ορμονών, σε τοπικά νοσήματα, σε φάρμακα, σε ψυχολογικούς παράγοντες, σε επιθετικούς κοσμητικούς χειρισμούς της τρίχας, σε κακές συνήθειες, σε κακή κληρονομικότητα. Αυτό συμβαίνει διότι η τρίχα είναι από τις πιο εύθραυστες δομές του ανθρώπινου σώματος.
Έτσι ανάλογα με την αιτιολογία διακρίνουμε :
1. Διατροφική τριχόπτωση
Η έλλειψη σιδήρου και πρωτεΐνης μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή τριχόπτωση. Η έλλειψη σημαντικών βιταμινών όπως βιταμίνης Α βιταμινών του συμπλέγματος Β, βιταμίνης C, φυλλικού και ψευδαργύρου μπορούν να προκαλέσουν τριχόπτωση. Σημαντικό ρόλο έχει σε ορισμένες περιπτώσεις και η έλλειψη του πολυακόρεστου λιπαρού λινολεικού οξέος που δεν πρέπει να παραβλέπεται στην Ελλάδα, λόγω της κακής ποιότητας λιπαρών που καταναλώνει αρκετές φορές ο Έλληνας. Η αλόγιστη κατανάλωση ορισμένων συμπληρωμάτων διατροφής ιδιαιτέρως μάλιστα αυτών που περιέχουν βιταμίνη Α, μπορεί να προκαλέσουν τριχόπτωση από υπερβιταμίνωση Α.
2. Τριχόπτωση συστηματικών νοσημάτων
Ποικιλία συστηματικών νοσημάτων επηρεάζει την τρίχα. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που η τρίχα έχει χαρακτηριστεί καθρέπτης της συνολικής υγείας. Ορισμένα από τα νοσήματα αυτά έχουν ως πρώτο σύμπτωμα την τριχόπτωση. Συστηματικά νοσήματα που προκαλούν τριχόπτωση είναι λοιμογόνα όπως φυματίωση σύφιλη λεισμάνια aids, αυτοάνοσα νοσήματα, καρκινώματα, λεμφώματα, λευχαιμίες, η σαρκοείδωση, νοσήματα του κεντρικού νευρικού συστήματος, ηπατικά, νεφρικά νοσήματα, νοσήματα δυσαπορρόφησης .
3. Τριχόπτωση ορμονικής αιτιολογίας
Πολλές ορμονικές διαταραχές μπορεί να προκαλέσουν τριχόπτωση με συνηθέστερες την θυρεοειδοπάθεια και την διαταραχή στην έκκριση ανδρογόνων – γυναικείων ορμονών. Η τριχόπτωση λόγω μεταβολής των επιπέδων των ορμονών της κύησης κατά το τέλος της εγκυμοσύνης, είναι συχνό φαινόμενο.
4. Φαρμακογενής τριχόπτωση
Η φαρμακογενής αλωπεκία καθίσταται ολοένα και πιο συχνή. Φάρμακα που προκαλούν αλωπεκία είναι τα αντικαρκινικά, τα ρετινοειδή, τα αντισυλληπτικά, τα αντιθυρεοειδικά, η αλλοπουρινόλη, τα σαλικυλικά, η ινδομεθακίνη, η προπανολόλη, οι αμφεταμίνες, η λεβοντόπα. Ο κατάλογος είναι μακρύς και περιλαμβάνονται και ιδιοσυστασιακές αντιδράσεις σε φάρμακα.
5. Τριχόπτωση οφειλόμενη σε τοπικά νοσήματα και τοπικούς κακούς χειρισμούς
Στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγονται παθολογικά νοσήματα και παράγοντες που δρουν αμιγώς τοπικά στο δέρμα ή στην τρίχα. Οι μηχανισμοί ποικίλλουν και περιλαμβάνουν την προσβολή της ρίζας, το μηχανικό τραύμα, την αυξημένη ευθραυστότητα της τρίχας, τον σχηματισμό τοπικής ουλής ή την ανάπτυξη τοπικής φλεγμονής. Η γυροειδής αλωπεκία, η ψωρίαση, τοπικά λοιμογόνα, η θερμότητα, τα εγκαύματα, οι «περμανάντ», το βίαιο βούρτσισμα, η παραμελημένη πιτυρίδα, οι κοσμητικές χημικές διεργασίες, είναι νοσήματα και βλαπτικοί παράγοντες που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Κατά τη μελέτη στο μικροσκόπιο η τρίχα μετά από αλλεπάλληλες χημικές διεργασίες εμφανίζει αλλοιώσεις της δομής με διακοπές της συνέχειας και σχάσεις, γεγονότα που οδηγούν σε πρώιμη απόπτωση. Η συνήθειες ορισμένων ατόμων να έχουν μόνιμα σφιχτές αλογοουρές, να εκτίθενται στον ήλιο χωρίς καπέλο και να μαγειρεύουν όρθιοι πάνω από τις πυρακτωμένες εστίες, είναι συνήθειες που βάσει μελετών αυξάνουν την ευθραυστότητα της τρίχας και προκαλούν τριχόπτωση.
6. Ψυχογενής τριχόπτωση
Καταστάσεις που συνοδεύονται από σημαντικό stress, προκαλούν τριχόπτωση. Ένα σημαντικό γεγονός που προκαλεί έντονο άγχος (π.χ. θάνατος αγαπημένου προσώπου, διαζύγιο), μπορεί να πυροδοτήσει την έναρξη ψυχογενούς αλωπεκίας ακόμη και έξι μήνες μετά. Στην κατηγορία αυτή υπάγεται και η τριχόπτωση μετά από χειρουργική επέμβαση και μετά από ατύχημα.
7. Τριχόπτωση οφειλόμενη σε κληρονομικούς παράγοντες
Η κληρονομικότητα είναι πολύ σημαντική στην περίπτωση της τρίχας. Τα κληρονομικά σύνδρομα που συνοδεύονται από τριχόπτωση είναι πολλά, με τον πιο κοινό εκπρόσωπο της κατηγορίας την ανδρογενετική αλωπεκία. Η ανδρογενετική αλωπεκία είναι γενετικά προκαθορισμένη. Οι αρχικές μεταβολές παρουσιάζονται στα πρόσθια τμήματα του τριχωτού της κεφαλής και στις δύο πλευρές της «κορυφής της χήρας» ( σφήνα τριχοφυΐας στο μέτωπο) καθώς και στην κορυφή (βρέγμα ) του κρανίου. Η εκδήλωση της γενετικής προδιάθεσης επηρεάζεται από τις ανδρικές ορμόνες και την ηλικία.
Σε πολλές περιπτώσεις η τριχόπτωση είναι μεικτής αιτιολογίας.
Παλαιότερα η τριχόπτωση αντιμετωπίζονταν μόνο με εφαρμογή περούκας.
Σήμερα όμως η Ιατρική έχει αποτελεσματικά τοπικά και συστηματικά φαρμακευτικά σκευάσματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόζονται χειρουργικές και επεμβατικές τεχνικές (π.χ. ανδρογενετική αλωπεκία ανθεκτική στα φάρμακα).
Η σωστή ιατρική διερεύνηση της τριχόπτωσης γίνεται με την διενέργεια ορισμένων εργαστηριακών εξετάσεων, το είδος των οποίων καθορίζεται από τα ευρήματα της ιατρικής εξέτασης. Η πραγματοποίηση μικροσκοπικής εξέτασης των τριχών και βιοψίας είναι σημαντικά διαγνωστικά εργαλεία σε αρκετές περιπτώσεις. Η ακριβής εντόπιση του υπεύθυνου αιτίου είναι ζωτικής σημασίας, διότι η θεραπεία της τριχόπτωσης εξαρτάται από το υποκείμενο αίτιο.