Ο πνευμονιόκοκκος αποτελεί βασικό αίτιο πνευμονίας. Είναι gram θετικός κόκκος, που αναπτύσσεται σε ζεύγη και προκαλεί α αιμόλυση σε αιματούχο άγαρ. Ειδικά ένζυμα, που υπάρχουν στο εξωτερικό περίβλημα του μικροβίου καθιστούν τον πνευμονιόκοκκο ιδιαίτερα ανθεκτικό, κατά την επίθεση των λευκών αιμοσφαιρίων και άλλων παραγόντων άμυνας του οργανισμού. Η αντίσταση, παρά ταύτα, ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Η συχνότητα των πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων είναι ιδιαίτερα υψηλή, σε βρέφη και μετά την ηλικία των εξήντα ετών. Οι σοβαρές εκδηλώσεις της νόσου αυξάνονται σημαντικά κατά τον Χειμώνα.
Αρχικώς το μικρόβιο αποικίζει τον ρινοφάρυγγα. Η μετάδοση γίνεται με την αναπνοή και με μολυσμένα αντικείμενα. Ο απλός εποικισμός συνήθως δεν είναι αρκετός για να προκαλέσει λοίμωξη. Μετά τον αποικισμό, παράγονται προοδευτικά, εντός εβδομάδων, ειδικά αντισώματα, που συντελούν στην αντιμετώπιση της ιδιαίτερης ανθεκτικότητας του πνευμονιόκοκκου στην φαγοκυττάρωση, με αποτέλεσμα να μην προκαλείται νόσος στα περισσότερα υγιή άτομα, εφόσον οι μη ειδικοί μηχανισμοί κάθαρσης βοηθούν αποτελεσματικά (π.χ. κίνηση κροσσών μύτης, παραγωγή βλέννας, βήχας). Η λοίμωξη είναι απότοκος κυρίως της μετακίνησης των πνευμονιόκοκκων σε γειτονικές περιοχές, όταν υπολειτουργούν οι μηχανισμοί κάθαρσης λόγω υποκείμενου νοσηρού παράγοντα (π.χ. αλλεργία, ίωση, το κάπνισμα) ή της μειωμένης ικανότητας του ανοσοποιητικού να παράγει αντισώματα ή να απομακρύνει το μικρόβιο. Ο πνευμονιόκοκκος προκαλεί λοιμώξεις του μέσου ωτός, των παραρρίνιων κόλπων, του ρινοφάρυγγα, της τραχείας, των βρόγχων και των πνευμόνων από άμεση επέκταση της λοίμωξης. Οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, της καρδιάς, των οστών, των αρθρώσεων, της μήτρας, της περιτοναϊκής κοιλότητας συνήθως προκαλούνται μέσω αιματογενούς διασποράς του μικροβίου.
Οι πιο συχνές λοιμώξεις που προκαλούνται από το μικρόβιο είναι:
1. Η ωτίτιδα και η παραρρινοκολπίτιδα
Η μύτη προστατεύει τον άνθρωπο από επικίνδυνα παθογόνα. Συντελεί στην ύγρανση του εισπνεόμενου αέρα, ενώ κατακρατά άχρηστα στοιχεία, μικροοργανισμούς και ρύπους, που θα δρούσαν διαφορετικά βλαπτικά στους βρόγχους. Αδένες και εκκριτικά κύτταρα εκκρίνουν την ζωτική για την απομάκρυνση των άχρηστων σωματιδίων βλέννα. Η μύτη περιβάλλεται από τους παραρρίνιους κόλπους, ανατομικές κοιλότητες, που καλύπτονται από αναπνευστικό επιθήλιο. Οι παραρρίνιοι κόλποι συντελούν στην παραγωγή υψηλών ποσοτήτων τοξικών ουσιών για μία πλειάδα παθογόνων. Όταν η παροχέτευση της περιοχής παρεμποδίζεται, συνηθέστερα λόγω ιογενούς λοίμωξης, τοξικών ουσιών (π.χ. κάπνισμα) ή αλλεργίας, μεγάλες ποσότητες πνευμονιόκοκκου παγιδεύονται στην περιοχή και προκαλούν λοίμωξη.
Τα συμπτώματα είναι ανάλογα με την θέση της προσβολής, πόνος στο αυτί, μπούκωμα, πτύελα, πυρετός.
2. Πνευμονία
Η πνευμονιοκοκκική πνευμονία είναι πιο συχνή σε παιδιά και ηλικιωμένους. Παράγοντες που ελαττώνουν την αντίσταση έναντι του πνευμονιόκοκκου και συντελούν στην πρόκληση πνευμονίας, δεν είναι μόνο νοσήματα και παθολογικοί παράγοντες (π.χ. σπληνεκτομή, αναιμία, διαβήτης, κατάχρηση αλκοόλ), αλλά και το έντονο ψυχολογικό και σωματικό stress. Σε πολλές περιπτώσεις προηγείται ιογενής λοίμωξη.
Βήχας, πυρετός, πτύελα είναι συνήθη συμπτώματα. Σε ορισμένα άτομα (κυρίως ηλικιωμένα), ο βήχας, ο πυρετός και τα πτύελα μπορεί να απουσιάζουν. Ναυτία έμετος διάρροια ενδέχεται να εμφανιστούν. Επιπλοκές είναι η αιματογενής διασπορά, η πλευρίτιδα, το εμπύημα, η καρδιολογική απορρύθμιση.
3. Μηνιγγίτιδα
Ο πνευμονιόκοκος είναι ο πιο συχνός παράγοντας που ευθύνεται για τη μηνιγγίτιδα των ενηλίκων. Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι περιπτώσεις επιδημικών εξάρσεων της μηνιγγιτιδοκοκκικής λοίμωξης. Τα συμπτώματα είναι ο πυρετός, ο πονοκέφαλος, η δυσκαμψία του αυχένα.
Σήμερα υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία. Οι εξετάσεις αξιολόγησης της ευαισθησίας του μικροβίου είναι απαραίτητες, λόγω αυξανόμενων προβλημάτων αντοχής, που εμφανίζει το μικρόβιο σε ορισμένα αντιβιοτικά.
ΕΜΒΟΛΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΙΟΚΟΚΚΟΥ
Περιέχει τμήματα του μικροβίου, επεξεργασμένα ώστε να προκαλούν ανοσολογική απάντηση, χωρίς να προκαλούν νόσο. Το εμβόλιο απευθύνεται σε άτομα υψηλού κινδύνου να αναπτύξουν πνευμονιοκοκκική λοίμωξη.
Το εμβόλιο συνιστάται (εφόσον δεν υπάρχουν ορισμένες σπάνιες απαγορευτικές αλλεργίες), κυρίως:
Σε άτομα με λειτουργική και ανατομική ασπληνία
Στα άτομα άνω των 65 ετών
Σε άτομα με διαρροή ΕΝΥ
Σε άτομα με διαβήτη
Στους αλκοολικούς
Σε άτομα με κίρρωση
Στους νεφροπαθείς
Σε πάσχοντες από χρόνια αναπνευστική νόσο
Στους καρδιοπαθείς
Σε πάσχοντες από ορισμένα νοσήματα των λευκών αιμοσφαιρίων, των λεμφοκυττάρων, του συμπληρώματος
Στους πάσχοντες από φορεία HIV
Στους μεταμοσχευθέντες
Στα άτομα που λαμβάνουν ορισμένα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα
Σε άτομα που ζουν σε συνθήκες αυξημένου συγχρωτισμού (π.χ. γηροκομεία)
Ο εμβολιασμός στις περισσότερες περιπτώσεις επαναλαμβάνεται ανά πενταετία.
Σήμερα υπάρχει και παιδιατρικό εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο.