Το μπούκωμα ή ρινική συμφόρηση, χαρακτηρίζεται από απόφραξη της μύτης, πταρμό, ή ρινική έκκριση.
Η μύτη έχει σημαντικό ρόλο στον οργανισμό. Συντελεί στην ύγρανση του εισπνεόμενου αέρα, ενώ κατακρατά άχρηστα στοιχεία, μικροοργανισμούς και ρύπους, που θα δρούσαν διαφορετικά βλαπτικά στους βρόγχους. Η μύτη έχει πλούσια συμπαθητική και παρασυμπαθητική νεύρωση. Οι συμπαθητικές ίνες κυριαρχούν σταθεροποιώντας έτσι την υγιή μύτη. Αδένες και εκκριτικά κύτταρα εκκρίνουν την ζωτική για την απομάκρυνση των άχρηστων σωματιδίων βλέννα. Η μύτη περιβάλλεται από τους παραρρίνιους κόλπους, ανατομικές κοιλότητες, που καλύπτονται από αναπνευστικό επιθήλιο. Οι παραρρίνιοι κόλποι περιλαμβάνουν τα ιγμόρεια, τις ηθμοειδείς κυψέλες, τους μετωπιαίους και τους σφηνοειδείς κόλπους. Οι παραρρίνιοι κόλποι συντελούν στην παραγωγή υψηλών ποσοτήτων τοξικών ουσιών για μία πλειάδα ιών, βακτηρίων, μυκήτων και καρκινικών κυττάρων. Κάθε κατάσταση που προκαλεί σοβαρή διαταραχή της αρχιτεκτονικής της μύτης, υπερέκκριση βλέννας, απώλεια της υπάρχουσας ισορροπίας του ρινικού συμπαθητικού παρασυμπαθητικού συστήματος προκαλεί τα τόσο συνήθη συμπτώματα της ρινικής απόφραξης, του πταρμού, ή της ρινικής έκκρισης.
Τα παθολογικά προβλήματα και τα νοσήματα που υποκρύπτονται πίσω από το μπούκωμα διακρίνονται σε:
1. Λοιμώξεις
2. Αλλεργίες
3. Ρινίτιδα μη λοιμώδους ή αλλεργικής αιτιολογίας.
4. Ανατομικές ανωμαλίες μύτης και παραρρινίων
5. Νεοπλάσματα κρανίου
6. Αυτοάνοσα νοσήματα
7. Διαταραχές ορμονών
8. Ανοσοκαταστολή
9. Παρενέργειες φαρμάκων.
Παρά το γεγονός ότι τα μικρόβια και οι ιοί αποτελούν το πιο κοινό αίτιο μπουκώματος, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί ειδικός εργαστηριακός έλεγχος προς την κατεύθυνση των νοσημάτων που προαναφέρονται. Η σωστή ιατρική εξέταση έχει κομβικό ρόλο στην ορθή αξιολόγηση της κάθε περίπτωσης.
Τα πιο κοινά αίτια μπουκώματος είναι:
1. ΜΠΟΥΚΩΜΑ ΑΠΟ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΙΟΓΕΝΕΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
Οι ρινοιοί, ο ιός της γρίπης, ο ιός της παραινφλουέντζας, οι αδενοιοί, ο s. pneumonia, o haemophilus influenza, η moraxella, o στρεπτόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος είναι τα πιο κοινά λοιμώδη αίτια στην ιατρική καθημερινή πρακτική. Έχουν περιγραφεί πάνω από διακόσιοι αντιγονικά διαφορετικά ιοί ικανοί να προκαλέσουν «μπούκωμα» στον άνθρωπο και καθημερινώς καινούριοι ιοί ανακαλύπτονται συνεχώς. Οι ιοί αυτοί δύνανται να προκαλέσουν απλά μπούκωμα, αλλά και μία ευρεία γκάμα συνδρόμων όπως φαρυγγίτιδα, απλό κρυολόγημα, τραχειίτιδα, βρογχιολίτιδα, λαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα, πνευμονία, μυοκαρδίτιδα. Άτομα με πτώση του ανοσοποιητικού αναπτύσσουν σοβαρότερα σύνδρομα ή μπορεί να αναπτύξουν μικροβιακές επιμολύνσεις και σοβαρή εξασθένηση στην πορεία μιας ιογενούς λοίμωξης που μπορεί να οδηγήσει ενίοτε στον θάνατο. Έτσι το ιογενές μπούκωμα που δεν λύεται μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή των παραρρινίων κόλπων (παραρρινοκολπίτιδα), ωτίτιδα, μηνιγγίτιδα, μικροβιακή πνευμονία, καρδιακή ανεπάρκεια κ.λπ. Ομάδες υψηλού κινδύνου για δυσμενή έκβαση είναι τα παιδιά κάτω από πέντε ετών, οι έγκυες, οι ηλικιωμένοι, οι παχύσαρκοι, οι διαβητικοί, οι καρδιοπαθείς, οι καπνιστές, τα άτομα με αναπνευστικά υποκείμενα νοσήματα, οι ηπατοπαθείς, οι νεφροπαθείς, τα άτομα με νευρολογικά νοσήματα, οι άνθρωποι εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.
Η πρόληψη επιτυγχάνεται με γενικά και ειδικά μέτρα αποφυγής των λοιμώξεων. Συνιστάται:
• Ενίσχυση του ανοσοποιητικού με αποφυγή καπνού και καλή διατροφή που να περιλαμβάνει σε σωστή περιεκτικότητα υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη, ζωτικές βιταμίνες, άλατα, αντιοξειδωτικά, αποφυγή κατάχρησης τοξικών ουσιών όπως καφέ και αλκοόλ.
• Αποφυγή χώρων με συνωστισμό και καλός αερισμός τους.
• Καλό πλύσιμο χεριών.
• Άριστη αποκατάσταση νοσημάτων που προκαλούν αυξημένη ευπάθεια όπως είναι ο διαβήτης, αιματολογικά νοσήματα.
• Εμβολιασμός ομάδων υψηλού κινδύνου με ειδικά εμβόλια το Φθινόπωρο
• Αποφυγή λήψης άσκοπης αντιβίωσης η οποία αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικών μικροβίων και σοβαρών επιπλοκών.
Η θεραπεία ποικίλλει ανάλογα με το αίτιο και το κλινικό σύνδρομο.
2. ΑΛΛΕΡΓΙΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ
To μπούκωμα στην αλλεργική ρινίτιδα οφείλεται στην υπερβολική ανοσολογική απάντηση του οργανισμού σε ουσίες του περιβάλλοντος που καλούνται αλλεργιογόνα. Τα αλλεργιογόνα που προκαλούν αλλεργική ρινίτιδα, μπορεί να είναι μη εποχικά ή εποχικά. Τα μη εποχικά αλλεργιογόνα επιδρούν όλο τον χρόνο και προκαλούν κλασσικά χρόνια ή υποτροπιάζουσα αλλεργική ρινίτιδα ή οξεία μη εποχική αλλεργική ρινίτιδα. Τέτοια αλλεργιογόνα είναι χαρακτηριστικά η μούχλα, τα επαγγελματικά αλλεργιογόνα (π.χ. κόλλα, isocyanates), τα τροφικά αλλεργιογόνα, το latex. Τα εποχικά αλλεργιογόνα προκαλούν αλλεργική ρινίτιδα εποχικού χαρακτήρα (π.χ. αλλεργική ρινίτιδα της Άνοιξης).
Η μελέτη των αλλεργιών γίνεται με ειδικές αιματολογικές εξετάσεις και μελέτες των εκκρίσεων της μύτης.
Η πρόληψη επιτυγχάνεται με μέτρα αποφυγής του αλλεργιογόνου που ενοχοποιείται.
Η θεραπεία ποικίλλει ανάλογα με το αίτιο και το κλινικό σύνδρομο ενώ ορισμένες ανθεκτικές περιπτώσεις αντιμετωπίζονται με ειδικά «εμβόλια» απευαισθητοποίησης (ανοσοθεραπεία).
3. ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΗ ΜΗ ΛΟΙΜΩΔΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ
Η μη αλλεργική μη λοιμώδης αυτόνομη ρινίτιδα χαρακτηρίζεται από ρινική συμφόρηση (μπούκωμα), που δεν οφείλεται σε λοιμώδη ή αλλεργικά αίτια που προκαλούν την ανοσολογική απάντηση που αναφέρθηκε παραπάνω. Η ρινική συμφόρηση στην περίπτωση αυτή είναι πολλές φορές το αποτέλεσμα απώλειας της υπάρχουσας ισορροπίας του ρινικού συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού αυτόνομου συστήματος. Τα συμπτώματα αρκετές φορές πυροδοτούνται από μη αλλεργικούς παράγοντες που προκαλούν την ρήξη σε αυτή την ισορροπία. Τέτοιοι παράγοντες είναι οι μεταβολές θερμοκρασίας, οι ρύποι, τα αρώματα, το stress, τα λευκαντικά.
Η μελέτη της ρινίτιδας αυτής περιλαμβάνει την μελέτη των εκκρίσεων.
Η πρόληψη επιτυγχάνεται με μέτρα αποφυγής του αίτιου που ενοχοποιείται.
Η θεραπεία ποικίλλει ανάλογα με το αίτιο.
4. ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΑΠΟ ΦΑΡΜΑΚΑ
Τα πιο κοινά φάρμακα που προκαλούν μπούκωμα στον ελληνικό πληθυσμό είναι ορισμένα τοπικά αποσυμφορητικά, που προκαλούν, σε ευαίσθητα άτομα, αγγειοδιαστολή ρινικού βλεννογόνου και ανάπτυξη φαρμακογενούς ρινίτιδας.