Ο καρκίνος αποτελεί σήμερα την δεύτερη αιτία θανάτου μετά την αθηρωμάτωση.
Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες, ένα στα δύο άτομα θα αναπτύξουν κάποια στιγμή στη ζωή καρκίνωμα, ακόμη και εάν δεν πεθάνουν από αυτό.
Οι άντρες κινδυνεύουν κυρίως, από καρκίνο πνεύμονα, προστάτη και παχέως εντέρου, ενώ οι γυναίκες από καρκίνο πνεύμονα, μαστού και παχέως εντέρου. Στον καρκίνο, αναπτύσσεται ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός κυττάρων στο σημείο που δημιουργείται.
Στον ανώμαλο πολλαπλασιασμό των κυττάρων του καρκίνου συμβάλλει ποικιλία παραγόντων, που περιλαμβάνουν ανωμαλίες στο γενετικό υλικό που οδηγούν σε βλάβες του κυττάρου, ενεργοποίηση γονιδίων, ή σε εξάλειψη ογκοκατασταλτικών γονιδίων, αδυναμία του αμυντικού συστήματος του οργανισμού να καταστρέψει τα παθολογικά κύτταρα, φαινόμενα που με την σειρά τους προκαλούνται από σύνθετους παράγοντες, που περιλαμβάνουν έκθεση σε καρκινογόνα, μικρόβια και ιούς, κληρονομικές προδιαθέσεις, χρήση καπνού, διατροφικές συνήθειες.
Το κακόηθες κύτταρο αναπτύσσει βλάβες που το εφοδιάζουν με εξαιρετικές ικανότητες, την ικανότητα να πολλαπλασιάζεται χωρίς έλεγχο, την ικανότητα να πραγματοποιεί μεταστάσεις (να σπάει δηλαδή τις κυτταρικές μεμβράνες και να μεταναστεύει μέσω της μεσοκυττάριας ουσίας και εντός του αγγειακού δέντρου), αλλά και να δημιουργεί νέα αιμοφόρα αγγεία για να υποστηρίξει την αποικιοποίηση σε απομακρυσμένες θέσεις σε βάρος των φυσιολογικών κυττάρων.
Η καρκινογένεση είναι ένα φαινόμενο που απαιτεί χρόνο για να πραγματοποιηθεί. Συχνά απαιτείται η συσσώρευση τουλάχιστον πέντε αθροιστικών μεταλλάξεων για να δημιουργηθεί το κακόηθες κύτταρο.
Παρά την ανάπτυξη σημαντικών βλαβών πολλές φορές η καρκινογένεση γίνεται σιωπηλά δηλαδή δεν έχει συμπτώματα επί μακρόν, ενώ οι αλλοιώσεις που προηγούνται ανιχνεύονται με την μορφή τοπικού αδενώματος, δυσπλασίας, προκαρκινικής βλάβης.
Για τα περισσότερα είδη καρκίνου η αποτελεσματική θεραπεία έχει άμεση σχέση με το στάδιο της νόσου την στιγμή της διάγνωσης ή την αντιμετώπιση της βλάβης του κυττάρου σε προκαρκινικό στάδιο. Υπάρχουν καρκίνοι, ωστόσο, στους οποίους οι μεταστάσεις και η κακοηθέστατη συμπεριφορά του κυττάρου γίνονται πολύ πρώιμα στην πορεία της καρκινογένεσης, όπως για παράδειγμα παρατηρείται σε ορισμένα καρκινώματα των ωοθηκών. Ο έγκαιρος προληπτικός έλεγχος στις περιπτώσεις αυτές δεν έχει νόημα, διότι η πρώιμη ανίχνευση δεν βελτιώνει την πρόγνωση της νόσου και την επιβίωση. Υπάρχουν επίσης κακοήθη νεοπλάσματα τα οποία δεν δύνανται να εντοπιστούν πρώιμα με τις εξετάσεις που έχουμε σήμερα στην διάθεσή μας. Η έρευνα όμως εξελίσσεται και είναι πολλά υποσχόμενη στον τομέα αυτόν.
O ρόλος της κληρονομικότητας στον καρκίνο είναι σημαντικός. Ορισμένοι καρκίνοι είναι οικογενειακοί, οικογενείς όπως αποκαλούνται στην ιατρική και χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη γενετικής προδιάθεσης για την ευκολότερη εμφάνιση καρκινικών μεταλλάξεων.
Οι οικογενειακοί καρκίνοι αναπτύσσονται συχνά σε νέα άτομα, όπως συμβαίνει σε κληρονομικούς καρκίνους του εντέρου, του μαστού και των ωοθηκών.
Σήμερα με την πρόοδο της γενετικής, ορισμένα κληρονομικά γονίδια που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη καρκίνου, έχουν ανακαλυφθεί και ανιχνεύονται με ειδικές εξετάσεις σε άτομα υψηλού κινδύνου. Οι εξετάσεις που αποκαλύπτουν την κληρονομική προδιάθεση σε ασθενείς υψηλού κινδύνου περιλαμβάνουν συχνά την γενετική μελέτη του καρκινοπαθούς μέλους, αξιολογούνται 100% μόνο επί θετικού αποτελέσματος (το αρνητικό δηλαδή αποτέλεσμα δεν κατοχυρώνει τα μέλη της μελετώμενης οικογένειας) και προϋποθέτουν ειδικό τεχνολογικό εξοπλισμό και εμπειρία.
Από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που συνδέονται με την ανάπτυξη του καρκίνου, πολύ σημαντικά είναι τα καρκινογόνα, καθώς και η επαφή με ορισμένους ιούς και μικρόβια.
Τα καρκινογόνα είναι παράγοντες που έχουν συνδεθεί με αύξηση του κινδύνου κυτταρικών βλαβών και καρκινικών μεταλλάξεων. Δρουν ύπουλα σε βάθος χρόνου. Καρκινογόνα είναι ο καπνός, η ακτινοβολία, χημικά καρκινογόνα όπως αμίαντος και βενζόλιο, ορισμένες ουσίες όπως ορμονικά σκευάσματα και το αλκοόλ σε μεγάλες δόσεις.
Ιοί που σχετίζονται με ογκογένεση είναι η χρόνια φορεία από ηπατίτιδα Β και C, η λοίμωξη από aids, o σεξουαλικώς μεταδιδόμενος ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV, o ιός Epstein Barr. Συγκεκριμένα η χρόνια φορεία από τους ιούς ηπατίτιδας Β και C αυξάνει την πιθανότητα προσβολής από το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα.
Η λοίμωξη από aids, έχει συσχετιστεί με λέμφωμα , σάρκωμα Κaposi και με καρκίνους της μήτρας και του πρωκτού.
Αντισώματα έναντι του ερπητοιού HHV8, έχουν συσχετιστεί με ορισμένα καρκινώματα όπως το σάρκωμα Kaposi.
O ιός Epstein Barr, έχει σαφή παθογενετικό ρόλο στο ενδημικό λέμφωμα Burkitt.
O ιός HPV είναι βασικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου μήτρας και ορθού.
Το ελικοβακτηρίδιο έχει συνδεθεί με γαστρικούς καρκίνους.
Σύμφωνα με μελέτες, η πλειοψηφία των πρόωρων θανάτων από καρκίνο θα είχε αποφευχθεί με απλά μέτρα πρόληψης που έχουν σήμερα τέσσερις στόχους:
1) Την αποφυγή έκθεσης σε καρκινογόνα
2) Την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος με αλλαγές στον τρόπο ζωής και την διατροφή
3) Την πρώιμη εντόπιση των κυττάρων που οδεύουν προς καρκινοποίηση ή αρχόμενων καρκινικών βλαβών και την έγκαιρη απομάκρυνσή τους
4) Τον εντοπισμό ομάδων υψηλού κινδύνου με κληρονομικές καρκινικές προδιαθέσεις ή ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανάπτυξη καρκίνου και την ένταξή τους σε εντατικοποιημένα προγράμματα πρόληψης ή και εάν χρειαστεί σε χημειοπροφύλαξη με ειδικά φάρμακα και επιθετικές προληπτικές χειρουργικές επεμβάσεις.
Η Επιστήμη της Ιατρικής συστήνει τα ακόλουθα απλά μέτρα:
Διακόψτε το κάπνισμα. Παρά το γεγονός ότι οι ακριβείς μοριακοί στόχοι καρκινογόνων όπως του καπνού δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί, η αποχή από το ενεργητικό και παθητικό κάπνισμα είναι σημαντική για την πρόληψη του καρκίνου του πνεύμονα, της κεφαλής και του τραχήλου, του ανώτερου πεπτικού συστήματος καθώς και της ουροδόχου κύστεως. Ο καπνός είναι σήμερα το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο καρκινογόνο. Το κάπνισμα πούρου είναι εξίσου επικίνδυνο.
Αποφύγετε την κατάχρηση αλκοόλ. Το αλκοόλ είναι η δεύτερη μετά τον καπνό ευρέως χρησιμοποιούμενη καρκινογόνος ουσία και συνδέεται με την ανάπτυξη καρκίνων, όπως καρκινωμάτων γαστρεντερικού συστήματος, κεφαλής και τραχήλου. Εάν σας αρέσει το αλκοόλ μην πίνετε πάνω από τρεις φορές την εβδομάδα και πάνω από δύο μερίδες ποτού την φορά, χαμηλής σχετικά περιεκτικότητας σε αλκοόλη, όπως η μπύρα ή κρασί. Μην υπερβαίνετε ποτέ τις παραπάνω ποσότητες και μην καταναλώνετε ποτέ ποτά με περιεκτικότητα άνω του 10% σε οινόπνευμα.
Να αποφεύγετε, όσο μπορείτε, τον ήλιο. Το ηλιακό φως αποτελεί καρκινογόνο παράγοντα που συνδέεται με την ανάπτυξη μελανώματος. Ιδιαίτερα τα ηλιακά εγκαύματα κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία, η διαλείπουσα οξεία έκθεση και η ηλιακή βλάβη, έχουν συνδεθεί με το μελάνωμα. Η χρήση αντηλιακών δεν είναι επαρκές μέτρο.
Μην εκτίθεστε σε χημικές ουσίες και εάν έχετε επαγγελματική έκθεση να λαμβάνετε πάντα ειδικά προστατευτικά μέτρα.
Μην χρησιμοποιείτε ορμόνες χωρίς σαφή ιατρική ένδειξη και άριστη ιατρική παρακολούθηση.
Υιοθετείστε μία διατροφή χαμηλή σε λίπος, πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, διατηρείτε φυσιολογικό βάρος, ενταχτείτε σε προγράμματα συστηματικής άσκησης, μην λαμβάνετε άσκοπα φάρμακα. Εμβολιαστείτε με τα εμβόλια της ηπατίτιδας Β και του ιού ΗΡV εφόσον δεν υπάρχουν σχετικές αντενδείξεις.
Να παρατηρείτε προσεκτικά το δέρμα σας, το στόμα σας, να ψηλαφάτε περιοδικά το σώμα σας και οι γυναίκες οπωσδήποτε το στήθος σας και να ενημερώνετε άμεσα τον ιατρό για τυχόν αλλαγές που παρατηρείτε κατά την επισκόπηση ή ψηλάφηση του σώματός σας.
Μην αμελείτε την ετήσια ιατρική τακτική προληπτική εξέταση. Σήμερα η σωστή ετήσια ιατρική προληπτική εξέταση δεν περιλαμβάνει μία απλή αναγραφή γενικού προληπτικού εργαστηριακού ελέγχου για τους καρκίνους εκείνους που η έγκαιρη ανίχνευση οδηγεί σε ίαση. Σήμερα η ολοκληρωμένη ετήσια ιατρική εξέταση από τον έμπειρο κλινικό ιατρό περιλαμβάνει λεπτομερή εξέταση που αποκαλύπτει έκθεση σε καρκινογόνα, ανίχνευση πρώιμων κλινικών σημείων καρκινωμάτων, διερεύνηση οικογενειακών προδιαθέσεων. Τα δεδομένα αυτά είναι σημαντικά για τον εξατομικευμένο καθορισμό του πακέτου των εξετάσεων που απαιτούνται για την προσυμπτωματική διάγνωση του καρκίνου και τον εντοπισμό ομάδων υψηλού κινδύνου, οι οποίες σήμερα δύνανται να επωφεληθούν από εντατικοποιημένους προσυμπτωματικούς ελέγχους, προφυλακτική χρήση αντικαρκινικών ουσιών και επεμβατικών χειρουργικών μεθόδων.
Οι συνήθεις ανιχνευτικοί πάντως έλεγχοι, που προτείνονται από την Αmerican Cancer Society και την United States Preventive services Task Force σε υγιή κατά την κλινική εξέταση άτομα χαμηλού κινδύνου είναι οι εξής:
• Εξέταση κοπράνων κάθε έτος για αίμα και σιγμοειδοσκόπηση κάθε πέντε χρόνια από την ηλικία των πενήντα ετών.
• ΠΑΠ ΤΕST κάθε έτος από την ηλικία των δεκαοκτώ ετών στις γυναίκες.
• Μαστογραφία κάθε χρόνο με μαστογράφους τελευταίας τεχνολογίας χαμηλής δόσεως σε ακτινοβολία κάθε χρόνο σε γυναίκες πάνω από σαράντα ετών.
• Περιοδικές μετρήσεις ειδικού προστατικού αντιγόνου PSA σε άντρες άνω των πενήντα ετών.