Η σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού έχει ζωτική σημασία για την επιβράδυνση της βιολογικής γήρανσης και την αποφυγή εμφάνισης ορισμένων νοσημάτων, όπως είναι οι αλλεργίες, τα καρκινώματα, τα αυτοάνοσα νοσήματα, οι επικίνδυνες λοιμώξεις, το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.
Οι συχνές λοιμώξεις και οι λοιμώξεις σημαντικής βαρύτητας είναι το πιο κοινά συμπτώματα καταστολής του ανοσοποιητικού, που οδηγούν τους πάσχοντες στον ειδικό παθολόγο. Σε άλλες περιπτώσεις υπάρχει δυσανάλογα σοβαρή λοίμωξη για το επιτιθέμενο αίτιο (π.χ. ανάπτυξη σοβαρής πνευμονίας ως μετεξέλιξη απλής ίωσης).
Το αμυντικό σύστημα του ανθρώπου περιλαμβάνει πολλούς μηχανισμούς άμυνας και προστασίας έναντι των τοξικών παραγόντων. Οι βλαπτικές ουσίες αποκαλούνται γενικώς αντιγόνα.
Το δέρμα που προστατεύει τα ευαίσθητα εσωτερικά όργανα από τους εισβολείς, το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα που φιλτράρει τον εισπνεόμενο αέρα και τα πεπτικά ένζυμα του στομάχου που καταστρέφουν τους εισβολείς που εισέρχονται στο σώμα μαζί με τα ωφέλιμα συστατικά των τροφών, αποτελούν πρώτες γραμμές άμυνας.
Βασικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού έχουν τα λευκά αιμοσφαίρια. Τα λευκά αιμοσφαίρια, που κυκλοφορούν στο αίμα περιλαμβάνουν τα ουδετερόφιλα πολυμορφοπύρηνα, τα ηωσινόφιλα πολυμορφοπύρηνα, τα βασεόφιλα πολυμορφοπύρηνα, τα μονοπύρηνα, τα λεμφοκύτταρα, τα πλασματοκύτταρα. Η ικανότητα του οργανισμού να αντιστέκεται σε εξωτερικούς εισβολείς περιλαμβάνει την ειδική και την γενική ανοσία. Η γενική εγγενής ανοσία, αφορά την γενική ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να εξουδετερώνει τους παθογόνους παράγοντες.
Βασικό ρόλο στην εγγενή ανοσία έχουν τα ουδετερόφιλα και τα μονοπύρηνα του αίματος καθώς και τα μακροφάγα των ιστών. Τα ουδετερόφιλα και μονοπύρηνα έχουν την ικανότητα, εάν χρειαστεί, να διαπηδήσουν τους πόρους του αιμοφόρου αγγείου και να μεταναστεύσουν στην περιοχή της βλάβης, όπου με το μηχανισμό της φαγοκυττάρωσης καταστρέφουν τα βλαπτικά κύτταρα. Τα ιστικά μακροφάγα είναι μόνιμα καθηλωμένα κύτταρα στους ιστούς, με ικανότητα φαγοκυττάρωσης. Κάτω από ειδικές συνθήκες (π.χ. φλεγμονή), είναι δυνατή η μετανάστευσή τους. Ιδιαίτερα πλούσιος σε ιστικά μακροφάγα είναι ο λεμφικός ιστός (δικτυοκύτταρα λεμφικού ιστού), που εδράζεται στους λεμφαδένες, το σπλήνα, τον θύμο, τις αμυγδαλές, σχηματισμούς του εντέρου και άλλων περιοχών. Ιδιαίτερα πλούσιο σε ιστικά μακροφάγα είναι και το ήπαρ (μακροφάγα κύτταρα φλεβωδών κόλπων του ήπατος), με αποτέλεσμα μία πληθώρα μικροβίων που περνούν με τις τροφές στην πυλαία κυκλοφορία του ήπατος, να καταστέφονται πριν περάσουν στη συστηματική κυκλοφορία.
Η ειδική ανοσία, αφορά την ιδιαίτερη ικανότητα του οργανισμού να αναπτύσσει ειδική αναμνηστική ανοσία έναντι ορισμένων παθογόνων αιτίων. Βασικοί συντελεστές της ειδικής ανοσίας είναι τα λεμφοκύτταρα, που παράγονται στον λεμφικό ιστό. Μετά την είσοδο του λοιμογόνου παράγοντα ειδικά αντισώματα που παράγονται από λεμφοκύτταρα (Β λεμφοκύτταρα) και ειδικά ευαισθητοποιημένα λεμφοκύτταρα (Τ λεμφοκύτταρα) επιτίθενται στο παθογόνο. Τα διαφοροποιημένα Β λεμφοκύτταρα αποτελούν τα πλασματοκύτταρα. Τα ειδικά αντισώματα και τα ειδικά ευαισθητοποιημένα λεμφοκύτταρα έχουν σημαντικό ρόλο στην ανοσολογική μνήμη, στην οποία οφείλεται η ανοσία που αναπτύσσει ο οργανισμός έναντι ορισμένων παθογόνων μικροοργανισμών μετά τη λοίμωξη.
Το συμπλήρωμα είναι ένα σύστημα ανενεργών ενζύμων του αίματος, το οποίο αποτελεί «γέφυρα εγγενούς-ειδικής ανοσίας». Ενεργοποιεί μηχανισμούς γενικής και ειδικής ανοσίας και ενεργοποιείται από παράγοντες που μετέχουν στην γενική και ειδική ανοσία. Μία από τις βασικές οδούς ενεργοποίησης του καταρράκτη του συμπληρώματος είναι η σύνδεση αντισώματος-βλαπτικού παράγοντα.
Η φλεγμονή είναι ένα σύμπλεγμα διαδοχικών αλλοιώσεων των ιστών, ως αντίδραση στην βλάβη που επιφέρει ο βλαπτικός παράγοντας. Χημικές ουσίες που απελευθερώνονται, λόγω της φλεγμονής, έχουν σημαντικές δράσεις στην άμυνα. Επί παραδείγματι, η ισταμίνη και η βραδυκινίνη περιχαρακώνουν την περιοχή της φλεγμονής. Τα πυρετογόνα, έχουν ως άμεσο αποτέλεσμα την ρύθμιση της κεντρικής θερμοκρασίας σε υψηλότερα επίπεδα από τον υποθάλαμο και την εμφάνιση πυρετού στα λοιμώδη νοσήματα. Οι κυτοκίνες (π.χ. οι ιντερλευκίνες, η ιντερφερόνη α, παράγοντας νέκρωσης όγκων (TNF)), συντελούν στην ρύθμιση ανοσιακών, αποτοξινωτικών και αιμοποιητικών διεργασιών. Ορισμένες ουσίες, που παράγονται σε κυτταρικό επίπεδο εξουδετερώνουν άχρηστες ουσίες του μεταβολισμού και τοξίνες.
Οποιοσδήποτε παράγοντας μειώνει την επάρκεια των γενικών ή ειδικών μηχανισμών άμυνας του ανθρώπου, προκαλεί αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Βασικό σύμπτωμα της μειωμένης ικανότητας του ανοσοποιητικού συστήματος είναι η μειωμένη αντίσταση σε βλαπτικούς παράγοντες, το stress, τις τοξικές ουσίες, τις λοιμώξεις. Ανάλογα με το είδος της διαταραχής, προκαλούνται διαφορετικά συμπτώματα σε κάθε περίπτωση. Τα πιο κοινά συμπτώματα είναι η εύκολη κόπωση και η επιρρέπεια σε λοιμώξεις. Διακρίνουμε φυσιολογικούς παράγοντες που προκαλούν καταστολή του ανοσοποιητικού, καθημερινές συνήθειες και παθολογικούς παράγοντες.
Ο κυριότερος φυσιολογικός παράγοντας που προκαλεί καταστολή του ανοσοποιητικού στον ενήλικο, είναι η ηλικία. Η καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος με την ηλικία οφείλεται σε πολλές ταυτόχρονες παθοφυσιολογικές διαταραχές.
Ενδεικτικά:
• Με την ηλικία το ανοσοποιητικό σύστημα είναι λιγότερο σε θέση να διακρίνει παράγοντες του σώματος από βλαπτικά αντιγόνα. Αυτό σημαίνει βραδεία αντίδραση σε βλαπτικά ερεθίσματα, αλλά και αυξημένη τάση για παραγωγή αντισωμάτων που κατευθύνονται ενάντια στους ίδιους τους ιστούς του σώματος (αυτοαντισώματα).
• Τα μακροφάγα και τα λεμφοκύτταρα καταστρέφουν τα βακτήρια, τα καρκινικά κύτταρα και άλλα αντιγόνα πιο αργά. Αυτό πιθανώς συντελεί και στην αυξημένη συχνότητα του καρκίνου μεταξύ των ηλικιωμένων.
• Υπάρχει πτώση λεμφοκυττάρων και συμπληρώματος.
• Τα αντισώματα είναι λιγότερο ικανά να παγιδεύουν τα βλαπτικά αντιγόνα (μειωμένη λειτουργικότητα).
Ο κυριότερος παράγοντας της καθημερινότητας που προκαλεί καταστολή του ανοσοποιητικού είναι το κάπνισμα.
Ο άκαυστος καπνός περιέχει νικοτίνη, καρκινογόνες ουσίες και τοξίνες, με την καύση όμως οι βλαπτικές ουσίες σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες πολλαπλασιάζονται λόγω της εξαέρωσης, της πυρόλυσης της πυροσύνθεσης του καπνού και των άλλων χημικών προσθέτων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή των διαφόρων ειδών τσιγάρου. Ο καπνός συγκροτείται από λεπτό αερόλυμα, ώστε να δύναται να μείνει στους αεραγωγούς και στην επιφάνεια των κυψελίδων και από αέρια φάση. Η αέρια φάση περιέχει μονοξείδιο του άνθρακα, τοξικές ερεθιστικές και αρωματικές ουσίες. Τα σωματίδια του αερολύματος περιέχουν πλήθος τοξικών και καρκινογόνων. Το υπόλειμμα των σωματιδίων, αφού αφαιρεθεί η υγρασία και η νικοτίνη αποκαλείται πίσσα. Οι τοξικοί αυτοί παράγοντες αλλοιώνουν την τοπική άμυνα του αναπνευστικού επιθηλίου, με αποτέλεσμα την μειωμένη ανοσολογική ικανότητα. Η διαταραχή του ανοσοποιητικού επιδεινώνεται περαιτέρω στον χρόνιο καπνιστή, λόγω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα και της πτώσης του οξυγόνου του αίματος. Μελέτες έχουν αναδείξει σε καπνιστές δυσλειτουργία των λευκών αιμοσφαιρίων.
Ο κατάλογος των νοσημάτων που προκαλούν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα είναι μακρύς και οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί διαφέρουν από περίπτωση σε περίπτωση.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε:
1. Τις αναπνευτικές λοιμώξεις (συνήθως προκαλούν παροδική καταστολή)
2. Τις αλλεργίες
3. Την αναιμία
4. Την κακή διατροφή
5. Την υπερκόπωση
6. Τον αλκοολισμό
7. Τη στεφανιαία νόσο
8. Την κίρρωση του ήπατος
9. Την χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια
10. Τη νεφρική ανεπάρκεια
11. Την λοίμωξη από τον ιό του aids
12. Τα ψυχιατρικά νοσήματα
13. Τη σπληνεκτομή
14. Νοσήματα με ελαττωματική παραγωγή αντισωμάτων (π.χ. λευχαιμία)
15. Νοσήματα υπό κορτικοειδή
16. Τους πάσχοντες από χρόνιες μεταβολικές νόσους
17. Τους πάσχοντες από καρκινώματα
18. Τους διαβητικούς
19. Τους πάσχοντες από ορισμένα νευρολογικά νοσήματα
20. Τους πάσχοντες από αιμοσφαιρινοπάθειες
Η σωστή παθολογική εξέταση έχει ζωτική σημασία σε κάθε περίπτωση. Ο εντοπισμός και η άριστη ρύθμιση τυχόν υποκείμενου παθολογικού νοσήματος ή παράγοντα είναι πολύ σημαντική. Σε αρκετές περιπτώσεις απαιτείται φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με εφαρμογή ειδικών διατροφικών προγραμμάτων και προγραμμάτων καθημερινότητας ανάλογα με το είδος της πάθησης.
Η ενισχυτική εφαρμογή εμβολίων προς τόνωση του ανοσοποιητικού έχει εφαρμογή σε ορισμένες περιπτώσεις.