Tα ερωτήματα που ακολουθούν ετέθησαν κατά την διάρκεια σχετικής συνέντευξης για την αϋπνία, που έδωσα στην κ. Ναταλία Γερμανού και στους δημοσιογράφους του ιατρικού ρεπορτάζ, στα πλαίσια της δημοφιλούς κυριακάτικης πρωινής εκπομπής του ΑLPHA, ΜΕΣ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΧΑΡΑ. Η αντίστοιχη εκπομπή προβλήθηκε στις 26-4-2009. Στο παρόν άρθρο έχουν συμπεριληφθεί και ερωτήματα που ετέθησαν από τους τηλεθεατές μετά την προβολή της σχετικής εκπομπής με e mail ή τηλεφωνική επικοινωνία. Ευχαριστώ τους συντελεστές της εκπομπής και τους τηλεθεατές για την πρόσκληση και το ενδιαφέρον τους.
1. Κυρία Μοσχοβάκη πώς ορίζεται ιατρικώς η αϋπνία και πόσο συχνή είναι;
Με τον όρο αϋπνία χαρακτηρίζεται ιατρικώς η έλλειψη επαρκούς ύπνου. Η αϋπνία εκδηλώνεται με δυσχέρεια επέλευσης του ύπνου, με νυχτερινές αφυπνίσεις, με πολύ πρωινή αφύπνιση, είτε με φαινόμενα ποιοτικώς ανεπαρκούς ύπνου παρά την φυσιολογική ποσοτικώς διάρκειά του (π.χ. υπνηλία κατά την διάρκεια της ημέρας, κόπωση). Οι περιστασιακές διαταραχές του ύπνου είναι συχνό φαινόμενο. Σύμφωνα με μελέτες πάνω από το 90% των ανθρώπων θα παρουσιάσουν στην ζωή τους τουλάχιστον ένα επεισόδιο ανεπαρκούς ύπνου.
2. Μπορείτε να πείτε στους τηλεθεατές που μας παρακολουθούν με όσο γίνεται πιο απλά λόγια κυρία Μοσχοβάκη πού οφείλεται η αϋπνία;
Ο κύκλος ύπνου εγρήγορσης είναι από τους πιο εμφανείς κύκλους στον άνθρωπο. Η περιοδικότητα και η εσωτερική αρχιτεκτονική του ύπνου συνδέεται άμεσα με την ομαλή λειτουργία ενός κεντρικού νευρωνικού βηματοδότη, ο οποίος με την σειρά του συνδέεται με την αμφιβληστροειδουποθαλαμική οδό.
Έτσι ο ύπνος του φυσιολογικού ανθρώπου είναι εξαιρετικά ευαίσθητος στην επίδραση του φωτός φαινόμενο που παρουσιάζει αρκετές φυσιολογικές παραλλαγές, ανάλογα με το εάν το άτομο είναι “νυχτερινός” ή “ημερήσιος” τύπος. Τα νευροβιολογικά συστήματα που ρυθμίζουν την ομαλή λειτουργία του κύκλου ύπνου εγρήγορσης και την καλή ποιότητα του ύπνου είναι σύνθετα και εξαιρετικά ευαίσθητα σε μία ποικιλία από παράγοντες όπως ορμόνες φάρμακα άγχος οργανικές διαταραχές. Η αϋπνία μπορεί λοιπόν να πυροδοτείται από μία περιστασιακή απορρύθμιση των συστημάτων αυτών (π.χ. Stress), ή από μία πιο μόνιμη απορρύθμιση (π.χ. από χρόνιο οργανικό νόσημα που δεν έχει εντοπιστεί ή δεν θεραπεύεται σωστά). Οργανικά νοσήματα που προκαλούν επίμονες αϋπνίες είναι εγκεφαλικά νοσήματα, καρδιακά νοσήματα, πεπτικές διαταραχές, αναπνευστικές νόσοι, ορμονικές διαταραχές, νεφρικά και ηπατικά νοσήματα. Η εμμηνόπαυση αρκετές φορές προκαλεί ορμονικές διαταραχές που με την σειρά τους ευθύνονται για τις διαταραχές ύπνου. Η αναστροφή των βιολογικών ρυθμών ( π.χ. εργασία κατά την νύχτα), η υπερβολική λήψη καφέ και αλκοόλ είναι συνήθεις παράγοντες που προκαλούν αϋπνία.
3. Ποια μέτρα πρέπει να λάβει το άτομο που πάσχει από αϋπνία και πότε ένα άτομο που έχει αϋπνίες πρέπει να επισκέπτεται τον γιατρό κ. Μοσχοβάκη;
Όλες οι αϋπνίες μπορεί να επιδεινωθούν ή να διαιωνιστούν από συμπεριφορές που δεν βοηθούν στην επέλευση και διατήρηση του ύπνου ή από περιβάλλον υπνοδωματίου που δεν συμβάλλει στον ύπνο. Ο θόρυβος, το φως, τα μεγάλα γεύματα, η επίπονη σωματική και πνευματική δραστηριότητα πριν τον ύπνο, τα “βαριά” γεύματα, ο καφές, οι ακραίες θερμοκρασίες στα σωματικά λουτρά είναι παράγοντες που πρέπει να αποφεύγονται πριν τον ύπνο.Ο πάσχων από αϋπνία πρέπει να διατηρεί σταθερές ώρες κατάκλισης αφύπνισης καθημερινά ακόμη και τα Σαββατοκύριακα, να εντάξει στην καθημερινότητά του τεχνικές χαλάρωσης, να αποφεύγει το stress .
Όταν η αϋπνία είναι επίμονη πρέπει πάντα να γίνεται σοβαρή ιατρική μελέτη που αποκλείει ή εντοπίζει οργανικά σύνδρομα.
4. Κυρία Μοσχοβάκη είμαι τριανταοκτώ ετών και λόγω επαγγέλματος εδώ και έξι μήνες ταξιδεύω συχνά, Ευρώπη Αμερική, τουλάχιστον δύο φορές το μήνα. Το αποτέλεσμα είναι ότι ενώ δεν είχα ποτέ αϋπνία, έχω επίμονες αϋπνίες ιδιαίτερα όταν ταξιδεύω. Τι να κάνω;(ερώτηση τηλεθεατή )
Ο κύκλος ύπνου εγρήγορσης είναι ο πιο εμφανής από πολλούς εικοσιτετράωρους ρυθμούς στον άνθρωπο. Πολύ σημαντικός στην ομαλή λειτουργία του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης είναι ο ενδογενής κιρκαδιανός βηματοδότης που εντοπίζεται στον υποθάλαμο. Η επίδραση του φωτός είναι καθοριστικής σημασίας για την ομαλή λειτουργία του βηματοδότη. Έτσι υπάρχει αυτόματος εσωτερικός συγχρονισμός του κύκλου εγρήγορσης ύπνου με τον περιβαλλοντικό κύκλο ημέρας νύχτας. Υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που επιδρούν στον κύκλο ύπνου εγρήγορσης. Κατά την διάρκεια των ταξιδιών, η μεταβολή στην ώρα, η αλλαγή του περιβάλλοντος, το μεγάλο υψόμετρο, το αλκοόλ, ορισμένα φάρμακα και ουσίες, η καφεΐνη, τα μεγάλα γεύματα ιδιαιτέρως κατά την νύχτα, η εντατική σωματική άσκηση προ του ύπνου, τα κρύα καυτά μπάνια προ του ύπνου, τα ακατάστατα ωράρια στις ώρες αφύπνισης έγερσης, η συναισθηματική ένταση, είναι παράγοντες που επιδρούν δυσμενώς στον κύκλο ύπνου αφύπνισης με αποτέλεσμα η αϋπνία να είναι συχνή στους ταξιδιώτες. Οι παράγοντες αυτοί καλό είναι, κατά το δυνατόν, να αποφεύγονται.
Στο σύνδρομο jet lag, εμφανίζεται αϋπνία κατά τα αεροπορικά ταξίδια μεταξύ διαφορετικών ζωνών. Το σύνδρομο αρκετές φορές συνοδεύεται από υπνηλία κατά την ημέρα και γαστρεντερικά ενοχλήματα. Ο ταξιδιώτης δεν μπορεί να κοιμηθεί την νύχτα, παρουσιάζει νυχτερινές αφυπνίσεις ή κακή ποιότητα ύπνου. Το σύνδρομο είναι παροδικό διαρκεί συνήθως 2-15 ημέρες ανάλογα με τον αριθμό των γεωγραφικών ζωνών που διανύθηκαν, την κατεύθυνση του ταξιδιού, την ηλικία του ταξιδιώτη και το πόσο ευπροσάρμοστος είναι ο ενδογενής βηματοδότης του ταξιδιώτη, στην μεταβολή του περιβαλλοντικού κύκλου ημέρας νύχτας κατά το ταξίδι. Περιστασιακά το σύνδρομο μπορεί να εμμείνει επί πολλές εβδομάδες. Η αποφυγή στέρησης ύπνου κατά τις ημέρες που προηγούνται του ταξιδιού, ο ύπνος μικρής διάρκειας το απόγευμα πριν τα ολονύχτια ταξίδια, η φωτοθεραπεία κατά την διάρκεια της ημέρας στον τόπο άφιξης (π.χ. παραμονή σε εξωτερικό χώρο με ηλιοφάνεια κατά την διάρκεια της ημέρας και όχι σε σκοτεινό δωμάτιο ξενοδοχείου) και ειδικά φάρμακα θα βοηθήσουν τον ενδογενή κιρκαδιανό βηματοδότη σας να προσαρμοστεί, στο νέο κύκλο ημέρας νύχτας που υφίσταται κατά την αλλαγή των μεσημβρινών.
5. Είμαι 66 χρονών και δούλευα στον Καναδά για χρόνια. Πρόσφατα μετακόμισα μόνιμα στην Ελλάδα, εδώ και έξι μήνες. Από τον Καναδά ένα χρόνο τώρα έχω σοβαρή αϋπνία, χωρίς να με απασχολεί κάτι, καταλαβαίνετε, που να με κάνει να μην κοιμάμαι. Κάθε μέρα πάει τρεις η ώρα για να κοιμηθώ, ενώ ξυπνάω συχνά κατά την νύχτα. Στον Καναδά ο γιατρός μου μου είπε να κάνω εισαγωγή σε νοσοκομείο για να γίνει polysomnography. Υπάρχει κάτι αντίστοιχο στην Ελλάδα, γιατί δεν πρόλαβα να κάνω την εξέταση στον Καναδά. Ρώτησα διάφορους γιατρούς, αλλά δεν ήξεραν να μου απαντήσουν. Oρισμένοι μου μίλησαν για μελέτη ύπνου. Είναι το ίδιο; (ερώτηση τηλεθεατή)
Η πολυυπνογραφία είναι σήμερα μία ειδική εξέταση που γίνεται στο νοσοκομείο και πραγματοποιείται σε επίμονες αϋπνίες. Κατά την πραγματοποίηση της εξέτασης ο ασθενής κοιμάται στο νοσοκομείο, μελετώνται η επέλευση και οι φάσεις του ύπνου (π.χ.REM NON REM), η εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τον ύπνο, η καρδιοαναπνευστική λειτουργία κατά τον ύπνο και η κατάσταση των σκελετικών μυών κατά την διάρκεια του ύπνου. Κατά την διάρκεια της κλασσικής μελέτης ύπνου που γίνεται στα περισσότερα ελληνικά νοσοκομεία μετρώνται μόνο ορισμένες από τις παραμέτρους που αναφέρονται παραπάνω και κυρίως αυτές που συνδέονται με τα σύνδρομα άπνοιας κατά την διάρκεια του ύπνου. Η σωστή πραγματοποίηση της πολυυπνογραφίας απαιτεί ειδικό νοσοκομειακό εξοπλισμό, γίνεται σήμερα και στην Ελλάδα και η συμβολή της είναι σημαντική τόσο στην διαφορική διάγνωση των διαταραχών ύπνου, όσο και στον καθορισμό της ενδεικνυόμενης θεραπείας.