Με τον όρο τροφική δυσανεξία περιλαμβάνεται μία ευρεία γκάμα παθήσεων οι οποίες χαρακτηρίζονται από κακή πέψη ή διαταραχή της απορρόφησης ή αντίδραση υπερευαισθησίας που αφορά ένα ή περισσότερα «φυσιολογικά» συστατικά των τροφών. Τα άτομα που πάσχουν από δυσανεξία εμφανίζουν παθολογικά συμπτώματα κατά την διάρκεια της πέψης ορισμένων μόνο τροφίμων ή και μετά την είσοδο των συστατικών τους στο αίμα.
Τα συμπτώματα αυτά είναι ποικίλα, εμφανίζονται μαζί ή μεμονωμένα και πάντα πυροδοτούνται από ορισμένα τρόφιμα:
· Φούσκωμα
· Κοιλιακός πόνος
· Διάρροια
· Δυσκοιλιότητα
· Εξάνθημα
· Δύσπνοια
· Κνησμός
· Ζάλη
· Πονοκέφαλος
· Εφίδρωση
· Λιποθυμία
Σε αρκετές σοβαρές περιπτώσεις πριν απομονωθεί η υπεύθυνη τροφή ο πάσχων παρουσιάζει παθολογικά συμπτώματα σε καθημερινή βάση, τα οποία τον οδηγούν σε άσκοπη διενέργεια ποικίλων εξετάσεων χωρίς αποτέλεσμα.
Οι πιο κοινές περιπτώσεις δυσανεξίας σε τρόφιμα είναι:
1. Αντιδράσεις αλλεργικού τύπου
Αυτό που διαφοροποιεί την τροφική αλλεργία από τις άλλες μορφές δυσανεξίας είναι ότι στις περιπτώσεις τροφικής αλλεργίας, υπάρχει μια γενικευμένη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε ορισμένα συστατικά του τροφίμου που εκλαμβάνονται ως αλλεργιογόνα. Επειδή οι αλλεργικές αυτές αντιδράσεις συχνά δεν αφορούν μόνο τα τρόφιμα αλλά και άλλες ουσίες (π.χ. γύρη) αρκετοί γιατροί δεν συγκαταλέγουν την αλλεργία στις αμιγείς τροφικές δυσανεξίες.
Η συχνότερη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος στην τροφική αλλεργία είναι η παραγωγή ειδικών αντισωμάτων Ε (IgE) έναντι του αλλεργιογόνου συστατικού της τροφής.
Το αλλεργιογόνο συνδέεται με τα αντισώματα IgE που είναι συνδεμένα με τα ιστιοκύτταρα και βασεόφιλα. Η δέσμευση αυτή πυροδοτεί την απελευθέρωση από τα κύτταρα τεράστιων ποσοστήτων χημικών ουσιών, όπως η ισταμίνη που είναι υπεύθυνες για τα συμπτώματα της αλλεργικής αντίδρασης ανάλογα με τον ιστό στον οποίο απελευθερώνονται. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια έως σοβαρά. Μια σοβαρή αλλεργική αντίδραση μπορεί να είναι αλλεργικό shock μια αντίδραση απειλητική για τη ζωή με λιποθυμία και πτώση πίεσης που μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο.
Ψάρια, οστρακοειδή, ξηροί καρποί, αυγά, γάλα, σόγια και σιτάρι είναι τα συχνότερα εμπλεκόμενα τρόφιμα.
2. Δυσανεξία στην λακτόζη των τροφών
Η λακτόζη είναι ένα σάκχαρο που βρίσκεται στο γάλα και τα περισσότερα γαλακτοκομικά προϊόντα. Για να απορροφηθεί σωστά η λακτόζη πρέπει να λειτουργεί σωστά η λακτάση, ένα ένζυμο που ευρίσκεται στα τοιχώματα του εντέρου και διασπά την λακτόζη. Δυσανεξία λακτόζης παρουσιάζεται όταν τα επίπεδα λακτάσης είναι ανεπαρκή. Υπάρχουν δύο είδη ανεπάρκειας λακτάσης, η πρωτοπαθής μορφή που είναι κληρονομούμενη και η δευτεροπαθής μορφή που οφείλεται σε υποκείμενο παθολογικό παράγοντα. Η κοιλιοκάκη , η γαστρεντερίτιδα , η ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος του εντέρου και οι παρενέργειες φαρμάκων είναι οι πιο κοινές παθολογικές καταστάσεις που προκαλούν δυσανεξία στην λακτόζη. Η δυσανεξία στη λακτόζη είναι συχνή σε βρέφη και μικρά παιδιά κάτω από την ηλικία των 5 ετών. Επειδή τα επίπεδα λακτάσης μειώνονται καθώς οι άνθρωποι γερνούν, η δυσανεξία στη λακτόζη γίνεται πιο συχνή με την πάροδο της ηλικίας.
3. Δυσανεξία στην γλουτένη
Πρόκειται για δυσανεξία στην γλοιαδίνη ένα συστατικό της γλουτένης που υπάρχει στο σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη. Η αιτιολογία της νόσου είναι άγνωστη, πιθανολογείται ωστόσο ανοσολογικός μηχανισμός διαφορετικός από την περίπτωση των τροφικών αλλεργιών. Συγκεκριμένα το ανοσοποιητικό σύστημα δημιουργεί αυτοαντισώματα, τα οποία κινητοποιούνται με την λήψη γλουτένης και προκαλούν αλλοιώσεις στον βλεννογόνο του λεπτού ποικίλλουσας βαρύτητας: Απουσία ή βράχυνση λαχνών, αλλοίωση της δομής της λάχνης, αύξηση της συσσώρευσης λεμφοκυττάρων. Όταν το σύνολο αυτών των παθολογοανατομικών αλλοιώσεων είναι βαριάς μορφής, προκαλείται η νόσος της κοιλιοκάκης, που χαρακτηρίζεται από παθολογική βιοψία, συμπτώματα δυσανεξίας, κακή απορρόφηση ουσιών, αυξημένη πιθανότητα προσβολής από διαβήτη, καρκίνου, λεμφωμάτων.
4. Δυσανεξία σε πρόσθετα τροφίμων
Πρόκειται για δυσανεξία σε ορισμένα προϊόντα που προστίθενται στα τρόφιμα για την ενίσχυση της γεύσης, τον χρωματισμό τους ή την αντισηψία. Ενώσεις όπως το όξινο γλουταμινικό νάτριο (MSG), τα νιτρικά άλατα και τα θειώδη συνδέονται με αντιδράσεις που μπορεί να συγχέονται με την τροφική αλλεργία. Τα θειώδη βρίσκονται στα τρόφιμα για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης μούχλας, για την αύξηση της ποιότητας των χαρακτηριστικών του προϊόντος κατά την διαδικασία της οινοποίησης. Τα θειώδη μπορεί να προκαλέσουν αναπνευστικά προβλήματα σε άτομα με άσθμα.
Τα νιτρικά άλατα χρησιμοποιούνται κλασσικά για τη συντήρηση κρεάτων(μπέικον, λουκάνικα, σαλάμι, ζαμπόν).
Το MSG είναι ένα ενισχυτικό γεύσης. Όταν λαμβάνεται σε μεγάλες ποσότητες, προκαλεί κλασσικά μερικά από τα ακόλουθα:
· Κοκκίνισμα
· Αισθήσεις ζεστασιάς
· Πονοκέφαλο
· Δυσφορία στο στήθος
5. Δυσανεξία σε τρόφιμα με μόνο σύμπτωμα τον πονοκέφαλο.
Η κατηγορία αυτή της δυσανεξίας έχει ως χαρακτηριστικό ότι τα ευαίσθητα άτομα εμφανίζουν ως μόνο σύμπτωμα μετά την κατανάλωση του ύποπτου τροφίμου τον πονοκέφαλο. Δεν αποτελεί αμιγή τροφική αλλεργία. Ο παθοφυσιολογικός μηχανισμός δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως. Τα πιο συνηθισμένα εκλυτικά αίτια τρόφιμα είναι:
· Επεξεργασμένα τρόφιμα, που έχουν υποστεί ζύμωση, τουρσιά, φυστικοβούτυρο, κρέτατα με νιτρικά άλατα τρόφιμα που περιέχουν όξινο γλουταμινικό νάτριο (MSG)
· Σοκολάτα
· Τρόφιμα που περιέχουν τυραμίνη (π.χ. κόκκινο κρασί, τυρί υψηλής ωρίμανσης, καπνιστά ψάρια)
· Αβοκάντο, μπανάνα, εσπεριδοειδή
· Κρέατα με νιτρικά άλατα (αλλαντικά)
· Κρεμμύδια
· Καφεΐνη. Πλούσιες πηγές καφεΐνης είναι ο καφές και τα ποτά τύπου cola.
6. Δυσανεξία στις άπεπτες φυτικές ίνες
Παρά το γεγονός ότι τα πλούσια σε άπεπτες φυτικές ίνες τρόφιμα ασκούν ποικίλες προστατευτικές για τον οργανισμό δράσεις (π.χ. προστασία από δυσκοιλιότητα, αντικαρκινική δράση) ορισμένα άτομα παρουσιάζουν δυσανεξία σε τρόφιμα με υψηλή συγκέντρωση φυτικών ινών. Η πιο συχνή αιτία είναι η σπαστική κολίτιδα. Οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες βελτιώνουν την πλειοψηφία των ασθενών με σπαστική κολίτιδα. Ωστόσο ορισμένοι ασθενείς με αυξημένη λειτουργική αντιδραστικότητα έναντι των φυτικών ινών στο κόλον και στο λεπτό έντερο και διαταραγμένη σπλαγχνική αισθητικότητα επιδεινώνονται με δίαιτες υψηλού φυτικού υπολείμματος, όπως τα όσπρια.
Κατά την ιατρική εξέταση σε ασθενείς με συμπτωματολογία δυσανεξίας πρέπει να αξιολογηθεί εάν τα συμπτώματα οφείλονται σε δυσανεξία ή σε άλλο νόσημα. Τα πιο συνήθη νοσήματα που μιμούνται δυσανεξίες είναι οι διαταραχές του θυρεοειδούς τα καρκινώματα νοσήματα γαστρεντερικού σωλήνα ψυχιατρικά προβλήματα. Στη συνέχεια πρέπει να εντοπιστεί ο τύπος και τα αίτια της δυσανεξίας για να χορηγηθεί η ενδεικνυόμενη θεραπεία.