Με τον όρο αϋπνία ορίζεται η έλλειψη επαρκούς ύπνου, η οποία εκδηλώνεται ως υπερβολικά πρωινή αφύπνιση, συχνές αφυπνίσεις κατά τη νύχτα, δυσχέρεια επέλευσης του ύπνου. Στον όρο αϋπνία περιλαμβάνονται ενίοτε και φαινόμενα ποιοτικώς ανεπαρκούς ύπνου παρά την φυσιολογική διάρκειά του (π.χ. ύπνος που δεν ξεκουράζει, τινάγματα στον ύπνο, κόπωση).
Τα νευροβιολογικά συστήματα που ρυθμίζουν την ομαλή λειτουργία του κύκλου ύπνου εγρήγορσης και την καλή ποιότητα του ύπνου είναι σύνθετα και εξαιρετικά ευαίσθητα σε μία ποικιλία από παράγοντες όπως ορμόνες φάρμακα άγχος οργανικές διαταραχές. Σύμφωνα με μελέτες πάνω από το 90% των ανθρώπων θα παρουσιάσουν στην ζωή τους τουλάχιστον ένα επεισόδιο αϋπνίας. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων τα αίτια είναι απλά και αυτοπεριοριζόμενα λόγω περιστασιακής απορρύθμισης των νευροβιολογικών συστημάτων που ρυθμίζουν τον ύπνο και την εγρήγορση. Ο θόρυβος, το φως, τα μεγάλα γεύματα, η επίπονη σωματική και πνευματική δραστηριότητα πριν τον ύπνο, τα “βαριά” γεύματα, ο καφές, οι ακραίες θερμοκρασίες στα σωματικά λουτρά, η κατάχρηση αλκοόλ, το stress είναι παράγοντες που συχνά προκαλούν αυπνίες και πρέπει να αποφεύγονται ιδιαίτερα πριν τον ύπνο. Η αναστροφή των βιολογικών ρυθμών ( π.χ. εργασία κατά την νύχτα), είναι συνήθης παράγοντας που προκαλεί αϋπνία. Ο πάσχων από αϋπνία πρέπει να διατηρεί σταθερές ώρες κατάκλισης αφύπνισης καθημερινά ακόμη και τα Σαββατοκύριακα, να εντάξει στην καθημερινότητά του τεχνικές χαλάρωσης, να αποφεύγει το stress .
Όταν η αϋπνία είναι επίμονη πρέπει πάντα να γίνεται σοβαρή ιατρική μελέτη που αποκλείει ή εντοπίζει οργανικά σύνδρομα. Οργανικά νοσήματα που προκαλούν επίμονες αϋπνίες είναι εγκεφαλικά νοσήματα, καρδιακά νοσήματα, πεπτικές διαταραχές, αναπνευστικές νόσοι, ορμονικές διαταραχές, νεφρικά και ηπατικά νοσήματα. Η εμμηνόπαυση αρκετές φορές προκαλεί ορμονικές διαταραχές που με την σειρά τους ευθύνονται για τις διαταραχές ύπνου. Η πολυυπνογραφία είναι σήμερα μία ειδική εξέταση που γίνεται στο νοσοκομείο και πραγματοποιείται σε επίμονες αϋπνίες. Κατά την πραγματοποίηση της εξέτασης ο ασθενής κοιμάται στο νοσοκομείο, μελετώνται η επέλευση και οι φάσεις του ύπνου (π.χ.REM NON REM), η εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τον ύπνο, η καρδιοαναπνευστική λειτουργία κατά τον ύπνο και η κατάσταση των σκελετικών μυών κατά την διάρκεια του ύπνου. Κατά την διάρκεια της κλασσικής μελέτης ύπνου που γίνεται στα περισσότερα ελληνικά νοσοκομεία μετρώνται μόνο ορισμένες από τις παραμέτρους που αναφέρονται παραπάνω και κυρίως αυτές που συνδέονται με τα σύνδρομα άπνοιας κατά την διάρκεια του ύπνου. Η σωστή πραγματοποίηση της πολυυπνογραφίας απαιτεί ειδικό νοσοκομειακό εξοπλισμό, γίνεται σήμερα και στην Ελλάδα και η συμβολή της είναι σημαντική τόσο στην διαφορική διάγνωση των διαταραχών ύπνου, όσο και στον καθορισμό της ενδεικνυόμενης θεραπείας.