Η αϋπνία είναι ένα κοινό πρόβλημα που χαρακτηρίζεται από προβλήματα ύπνου, τα οποία εκδηλώνονται κυρίως ως:
· Δυσκολία στην επέλευση του ύπνου
· Συχνές αφυπνίσεις
· Εξαιρετικά πρωινή αφύπνιση
· Ποιοτικά ανεπαρκής ύπνος με αισθήματα κούρασης και υπνηλίας μετά την αφύπνιση και κατά την διάρκεια της ημέρας παρά την φαινομενικά επαρκή ποσοτική διάρκεια του ύπνου.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες σε κάθε άτομο υπάρχει ο ενδογενής βηματοδότης του ύπνου, ο οποίος ρυθμίζει τον ύπνο – αφύπνιση – εγρήγορση με περιοδικό τρόπο, κινητοποιούμενος από το ηλιακό φως. Το φαινόμενο ευρίσκεται υπό την επήρεια πολλών χημικών ουσιών και ορμονών, με κύριο εκπρόσωπο τη μελατονίνη και ευρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με το σύνολο των περιοδικών φαινομένων του οργανισμού, όπως είναι η κυκλική έκκριση των ορμονών, η κυκλική επανόρθωση των βιολογικών φθορών, η περιοδική καταστροφή και αναγέννηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων κ.λπ.
Λόγω της γήρανσης του φακού του οφθαλμού αλλά και της εκφύλισης του βηματοδότη του ύπνου οι διαταραχές ύπνου καθίστανται πιο συχνές με την πάροδο της ηλικίας και μπορεί να είναι σοβαρότατες σε ηλικιωμένα άτομα.
Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων τα αίτια της αυπνίας είναι απλά και αυτοπεριοριζόμενα λόγω περιστασιακής απορρύθμισης των νευροβιολογικών συστημάτων που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τον ενδογενή βηματοδότη του ύπνου. Ο θόρυβος, το φως, τα μεγάλα γεύματα, η επίπονη σωματική και πνευματική δραστηριότητα πριν τον ύπνο, τα “βαριά” γεύματα, ο καφές, οι ακραίες θερμοκρασίες στα σωματικά λουτρά, η κατάχρηση αλκοόλ, το stress είναι παράγοντες που συχνά προκαλούν αυπνίες και πρέπει να αποφεύγονται ιδιαίτερα πριν τον ύπνο.
Η αναστροφή των βιολογικών ρυθμών ( π.χ. εργασία κατά την νύχτα), είναι συνήθης παράγοντας που προκαλεί αϋπνία. Η εμμηνόπαυση αρκετές φορές προκαλεί ορμονικές διαταραχές που με την σειρά τους ευθύνονται για τις διαταραχές ύπνου. Τα συνηθέστερα οργανικά νοσήματα που προκαλούν δευτεροπαθώς επίμονες αϋπνίες είναι εγκεφαλικά νοσήματα, καρδιακά νοσήματα, πεπτικές διαταραχές, αναπνευστικές νόσοι, ορμονικές διαταραχές, νεφρικά και ηπατικά νοσήματα. Όταν η αυπνία δεν προκαλείται δευτεροπαθώς από κάποιο υποκείμενο παθολογικό παράγοντα, ψυχιατρική κατάσταση ή οργανικό νόσημα, πρόκειται για πρωτοπαθή αυπνία.
Κατά τον φυσιολογικό ύπνο, καθώς το άτομο χαλαρώνει και εισέρχεται σε κατάσταση ύπνου, η εγκεφαλική δραστηριότητα σταδιακά μειώνεται για να αυξηθεί στη συνέχεια σημαντικά καθώς το άτομο εισέρχεται σε βαθύ ύπνο. Μεγάλα κύματα δ εμφανίζονται κατά την καταγραφή της εγκεφαλικής δραστηριότητας, τα οποία αντιστοιχούν στην έντονη προσπάθεια που καταβάλλει το σώμα κατά το στάδιο αυτό, να επιδιορθώσει τις φθορές του σώματος που έγιναν κατά την διάρκεια κυρίως της εγρήγορσης από την επίθεση ποικίλων αντίξοων παραγόντων (π.χ. stress, καρκινογόνα, καυσαέρια τοξίνες).
Στη συνέχεια ο οργανισμός εισέρχεται στο κατεξοχήν στάδιο των ονείρων, όπου η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι επίσης αυξημένη καθώς και οι κινήσεις των οφθαλμών (rapid eye movements, rem ύπνος). Ωστόσο, το μυϊκό σύστημα στην φάση αυτή είναι σε έντονη χαλάρωση που προσομοιάζει με την κατάσταση της παράλυσης. Στο στάδιο αυτό αποκρυσταλλώνεται η μνήμη και εμπεδώνεται η νέα γνώση και εμπειρία που το άτομο αποκόμισε κατά την διάρκεια της εγρήγορσης. Υπάρχουν 3-5 κύκλοι rem και non rem ύπνου στον φυσιολογικό ύπνο από τη στιγμή της επέλευσής του έως την αφύπνιση.
Στο άτομο που πάσχει από αυπνία τα στάδια του ύπνου δεν είναι ομαλά, με αποτέλεσμα να έχουμε μειωμένη ανάκτηση της οργανικής ενεργειακής εφεδρείας, πλημμελή επιδιόρθωση των φθορών που γίνονται κατά την διάρκεια του 24ώρου, ελαττωμένη αφομοίωση της προσκομισθείσας γνώσης, διαταραχές στην έκκριση χημικών ουσιών και ορμονών που εκκρίνονται περιοδικά και συνδέονται με το κυκλικό φαινόμενο του ύπνου. Το αποτέλεσμα είναι τα άτομα που πάσχουν από αυπνία να κινδυνεύουν από:
· Προβλήματα μνήμης
· Σύνδρομο κόπωσης
· Αυξημένη αντίληψη πόνου
· Κατάθλιψη
· Ευερεθιστότητα
· Εξασθένηση ανοσοποιητικού συστήματος
· Βουλιμικές κρίσεις από διαταραγμένη έκκριση λεπτίνης
· Διαταραχές καρδιαγγειακού συστήματος
· Διαταραχές αρτηριακής πίεσης
· Διαβήτη
Ορισμένα από τα παθολογικά αυτά προβλήματα επιδεινώνονται από την αλόγιστη χρήση φαρμάκων ή ουσιών, που πιστεύεται ότι προάγουν τον ύπνο ή αμβλύνουν τα δυσμενή αποτελέσματα της αυπνίας (π.χ. αλκοόλ, ενεργειακά ποτά, καφεΐνη).
Η πολυυπνογραφία είναι σήμερα μία ειδική εξέταση που γίνεται στο νοσοκομείο και πραγματοποιείται σε επίμονες αϋπνίες. Κατά την πραγματοποίηση της εξέτασης ο ασθενής κοιμάται στο νοσοκομείο, μελετώνται η επέλευση και οι φάσεις του ύπνου (π.χ.REM NON REM), η εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τον ύπνο, η καρδιοαναπνευστική λειτουργία κατά τον ύπνο και η κατάσταση των σκελετικών μυών κατά την διάρκεια του ύπνου.
Γενικά μέτρα κατά της αυπνίας είναι η αποφυγή επίπονης δραστηριότητας, βαρέων γευμάτων, ακραίων θερμοκρασιών, θορύβων κατά το δίωρο που προηγείται του ύπνου, η αποφυγή stress και υπερκατανάλωσης αλκοόλ και καφέ, η τήρηση σταθερού ωραρίου κατάκλισης αφύπνισης, η μέριμνα για καλό περιβάλλον ύπνου με συνθήκες επαρκούς συσκότισης και ανάπαυσης στο υπνοδωμάτιο.
Εκτός από τον εντοπισμό των αιτίων της αυπνίας κατά την ειδική παθολογική εξέταση πρέπει να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις της αυπνίας εξατομικευμένα σε κάθε ένα από τα οργανικά συστήματα του οργανισμού που εξετάζεται. Η σωστή μελέτη της αυπνίας είναι σημαντική για την εξατομικευμένη εφαρμογή σωστής ειδικής θεραπείας, την πρόληψη των δυσμενών επιπλοκών της αυπνίας και την αποκατάσταση τυχόν βλαβών που έχει προκαλέσει η στέρηση ύπνου στο άτομο που εξετάζεται.