Οι ψυχοσωματικοί πόνοι είναι πόνοι, που εμφανίζονται κατά την διάρκεια ψυχικών προβλημάτων. Για να χαρακτηριστεί ένας πόνος ως ψυχοσωματικός πόνος, η ενδελεχής ιατρική διερεύνηση δεν πρέπει να έχει αναδείξει υποκείμενη οργανική αιτία που τον προκαλεί.
Κατά την διάρκεια του stress και των ψυχικών προβλημάτων, γίνονται ορισμένες βιοχημικές αντιδράσεις και σωματικές προσαρμογές, οι οποίες ευθύνονται για την πρόκληση πόνου σε ευαίσθητα άτομα. Συγκεκριμένα προκαλείται αυξημένη έκκριση ορμονών του stress (π.χ. γλυκοκορτικοειδή κατεχολαμίνες), αύξηση της αρτηριακής πίεσης, αύξηση της καρδιακής παροχής, έκλυση ταχυκαρδίας. Η ανάγκη για αυξημένο καρδιακό έργο και οι αυξημένες απαιτήσεις σε οξυγόνο κατά την διάρκεια του stress, προκαλούν αυξημένη λειτουργία της καρδιακής αντλίας. Βιολογικά αντανακλαστικά, που ρυθμίζουν την λειτουργία των σπλάγχνων και δεν έχουν ακόμη μελετηθεί πλήρως, λειτουργούν κάτω από το επίπεδο της συνείδησης, υπάρχουν σε όλα τα σπλάγχνα και επηρεάζονται από ψυχολογικούς παράγοντες. Ορισμένες μελέτες αναδεικνύουν σημαντικές αυξήσεις στην παραγωγή χημικών ριζών από την υπερδραστηριότητα, οι οποίες ερεθίζουν τις ευαίσθητες νευρικές απολήξεις των νεύρων και προκαλούν πόνο. Διαταραχές στη σεροτονίνη και στα επίπεδα ενδορφινών, που εμπλέκονται στην ομαλή αίσθηση του πόνου επιδεινώνουν την κατάσταση. Ο ύπνος που δεν ξεκουράζει, συχνό φαινόμενο που συνοδεύει τις ψυχολογικές διαταραχές, εμποδίζει περαιτέρω την ανάκτηση των βιολογικών αμυντικών και ομοιοστατικών εφεδρειών του σώματος.
Οι σωματικές προσαρμογές που γίνονται κατά την διάρκεια των ψυχικών προβλημάτων, δεν είναι παντελώς αθώες. Η αυξημένη επιβάρυνση ζωτικών οργάνων, κινδυνεύει να προκαλέσει πρόωρη γήρανση και εξάντληση ζωτικών οργάνων, όταν τα ψυχολογικά προβλήματα και οι σωματικές προσαρμογές που τα συνοδεύουν (π.χ. δραστηριοποίηση συμπαθητικού νευροφυτικού συστήματος, ταχυκαρδία, αυξημένη πίεση), εγκαθίστανται μόνιμα.
Οι ψυχοσωματικοί πόνοι μπορεί να εμφανίζονται σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, να είναι διάχυτοι ή εντοπισμένοι, να είναι επιφανειακοί (μυς – άρθρωση – δέρμα) ή βαθύτεροι (καρδιά – κεφάλι – κοιλιά). Εμφανίζονται με το ψυχικό πρόβλημα και εξαφανίζονται με την αποδρομή του.
Όταν ο ψυχοσωματικός πόνος είναι εντοπισμένος, οι συνηθέστερες εστίες εντόπισης είναι:
1. Το στήθος
Η αυξημένη λειτουργία της καρδιάς οισοφάγου στομάχου σε συνθήκες stress, προκαλεί πόνο ή κάψιμο στο στήθος, κατάσταση που πανικοβάλλει τον ασθενή, διότι εκλαμβάνεται συχνά ως καρδιακό επεισόδιο.
2. Η κοιλιά
Τα βιολογικά αντανακλαστικά που ρυθμίζουν την ομαλή κινητικότητα και λειτουργία του στομάχου και του εντέρου επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από ψυχολογικούς παράγοντες.
Το αποτέλεσμα είναι φούσκωμα και πόνος υπό την επήρεια ψυχικών συναισθημάτων, κατάσταση που μπορεί να συνοδεύεται από σπαστική κολίτιδα, λειτουργική δυσπεψία ή χρόνια δυσκοιλιότητα.
3. Το κεφάλι
Αρκετά σύνδρομα πρωτοπαθούς κεφαλαλγίας, με χαρακτηριστικό εκπρόσωπο την ημικρανία, παρουσιάζουν αυξημένη λειτουργική ευαισθησία του εγκεφάλου σε ψυχογενή ερεθίσματα. Το άτομο εμφανίζει βασανιστικές κρίσεις πονοκεφάλου, που πυροδοτούνται από σωρεία ψυχικών ερεθισμάτων.
Σήμερα η σωστή θεραπεία αποσκοπεί:
• Στην αποκατάσταση της λειτουργίας των ευαίσθητων νευροφυτικών αντανακλαστικών και των σωματικών οργάνων, που έχει απορυθμιστεί από ψυχογενείς παράγοντες.
• Στην αποτροπή σημαντικής επιβάρυνσης του σώματος και εγκατάστασης ψυχοσωματικού νοσήματος (π.χ. υπέρτασης, γαστρίτιδας-γαστροπάθειας)
• Στην διόρθωση των ψυχικών προβλημάτων.