Ο βήχας περιλαμβάνεται στα φυσιολογικά αντανακλαστικά, αποστολή των οποίων είναι η προστασία των σώματος από ερεθιστικές και βλαπτικές ουσίες που εισχωρούν σε αυτό. Η έκλυση του αντανακλαστικού γίνεται από μηχανικό ή χημικό ερεθισμό ορισμένων νεύρων, με αποτέλεσμα την σύγκλειση και την απότομη διάνοιξη της γλωττίδας και την ισχυρή εξώθηση αέρα που παρασύρει τελικώς προς τα έξω το τραχειοβρογχικό περιεχόμενο. Το προσαγωγό σκέλος του αντανακλαστικού περιλαμβάνει υποδοχείς στην αισθητική κατανομή του τριδύμου νεύρου, του γλωσσοφαρυγγικού, του άνω λαρυγγικού και του πνευμονογαστρικού, ενώ το απαγωγό σκέλος περιλαμβάνει το παλίνδρομο λαρυγγικό και τα νωτιαία νεύρα. Τα προσαγωγά ερεθίσματα φθάνουν σε περιοχή του προμήκους του εγκεφάλου που αναφέρεται ως κέντρο του βήχα.
Τα φλέματα είναι παθολογική άθροιση βλεννώδους υλικού στο λαιμό ή στο στόμα. Όταν η παραγωγή φλεμάτων στην περιοχή κατανομής των νεύρων που εμπλέκονται στον βήχα υπερβεί ένα κρίσιμο όριο, τα φλέματα αποβάλλονται ενεργητικά από τον οργανισμό με τον βήχα. Αυτό είναι απαραίτητο για να μην προκληθεί απόφραξη αεραγωγών, τοπικός πολλαπλασιασμός παθογόνων μικροοργανισμών, κακή ποιότητα ύπνου, πλημμελής λειτουργία παρακείμενων οργάνων.
Τα φλέματα προκαλούνται από κάθε βλαπτικό παράγοντα που επηρεάζει το επίπεδο έκκρισης των κυττάρων των αεραγωγών ή του στόματος, καθώς και από τη συλλογή εκκριμάτων σε παρακείμενα όργανα που απλώς επικοινωνούν με τους αεραγωγούς και το στόμα. Έτσι οι αυξημένες εκκρίσεις προκαλούνται:
1. Από βλαπτικούς παράγοντες, που ερεθίζουν τους αεραγωγούς (π.χ. καπνός).
2. Από νοσήματα των αεραγωγών (π.χ. χρόνια βρογχίτιδα)
3. Από λοιμώδεις φλεγμονές, που είτε επικοινωνούν με τους αεραγωγούς ή το στόμα είτε τους ερεθίζουν (π.χ. ιώσεις)
4. Από νοσήματα παρακείμενων οργάνων (π.χ. οισοφαγίτιδα).
Η απουσία βήχα, παρά την αυξημένη παραγωγή φλεμάτων, εμφανίζεται σε αρκετές περιπτώσεις παθολογικής έκκρισης φλεμάτων. Το φαινόμενο προκαλείται από τις εξής κατηγορίες παραγόντων:
1. Άθροιση εκκρίσεων σε περιοχές που δεν είναι θέσεις κατανομής των νεύρων του βήχα. Έτσι για παράδειγμα, απλές μορφές της κοινής ρινίτιδας προκαλούν αυξημένη παραγωγή βλέννας και φλεμάτων, χωρίς βήχα.
2. Παραγωγή εκκρίσεων που δεν υπερβαίνουν ένα κρίσιμο όριο. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της κατηγορίας είναι ορισμένες ιώσεις.
3. Παθολογική λειτουργία του αντανακλαστικού, λόγω εστιακής ή γενικευμένης βλάβης. Έτσι, για παράδειγμα, ορισμένες παθήσεις του εγκεφάλου, στις οποίες υπάρχει βλάβη εγκεφαλικών κέντρων ρύθμισης του βήχα, το αντανακλαστικό δεν λειτουργεί.
4. Καταστολή του αντανακλαστικού λόγω άθροισης τοξικών ουσιών και φαρμάκων. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της κατηγορίας είναι τα φάρμακα που περιέχουν κωδεΐνη.
Τα ευρήματα από τη σωστή ιατρική εξέταση του ασθενούς έχουν κομβικό ρόλο στην εξατομικευμένη αξιολόγηση του ατόμου και στον καθορισμό της ενδεικνυόμενης θεραπείας.