Στον φυσιολογικό ενήλικο, υποδοχείς στο θωρακικό τοίχωμα, στο τραχειοβρογχικό δέντρο, στην αορτή, στην καρωτίδα και κεντρικοί χημειουποδοχείς που αντιδρούν ανάλογα με τα επίπεδα του οξυγόνου του διοξειδίου του άνθρακα και των οξέων στο αίμα και το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, έχουν σύνθετες νευρολογικές συνδέσεις με ειδικά αναπνευστικά κέντρα στο ΚΝΣ.
Τα κέντρα αυτά ρυθμίζουν την αναπνοή. Ο αέρας εισέρχεται μέσω της μύτης στο τραχειοβρογχικό δέντρο, όπου σε επίπεδο κυψελίδων πραγματοποιείται η ανταλλαγή αερίων, δηλαδή η αποβολή του διοξειδίου του άνθρακα και η πρόσληψη του οξυγόνου. Κατά τον ύπνο, η δραστηριότητα του συμπαθητικού ελαττώνεται, υπάρχει ελάττωση του μυϊκού τόνου των αναπνευστικών οδών, μείωση του βασικού μεταβολισμού, μείωση του φυσιολογικού τόνου. Η δίοδος του αέρα κατά την διάρκεια της ημέρας, η ανταλλαγή των αερίων και οι μεταβολές που συμβαίνουν κατά την διάρκεια του ύπνου είναι αθόρυβες, στο υγιές άτομο.
Το σφύριγμα προκαλείται όταν ο αέρας δεν μπορεί να εισέλθει απρόσκοπτα από τη μύτη-λάρυγγα- τραχειοβρογχικό δέντρο. Λόγω των εμποδίων που συναντά, προκαλούνται ήχοι παρόμοιοι με τους ήχους που εμφανίζονται όταν ρεύματα αέρα διέρχονται από σωλήνες που παρουσιάζουν κατά τόπους στενώσεις. Το σύμπτωμα μπορεί να εμφανίζεται μόνο στον ύπνο, κατά την ημέρα ή όλο το 24ωρο. Μπορεί να είναι παροδικό ή να εγκαθίσταται μόνιμα, να συνοδεύεται ή όχι από δυσχέρεια αναπνοής.
Παρά το γεγονός ότι το σφύριγμα κατά την αναπνοή έχει ως αίτιο το κάπνισμα, σε αρκετές περιπτώσεις ασθενών, ο κατάλογος των νοσημάτων που προκαλούν σφύριγμα αναπνοής είναι μακρύς. Ενδεικτικά τα παρακάτω νοσήματα και καταστάσεις προκαλούν σφύριγμα:
1. Η παχυσαρκία
Προκαλείται χαρακτηριστικά σφύριγμα κατά τη νύχτα. Η συσσώρευση λίπους γύρω από τις αεροφόρες οδούς σε συνδυασμό με την φυσιολογική μείωση του μυϊκού τόνου του αναπνευστικού δέντρου λόγω ύπνου, έχει ως αποτέλεσμα φαινόμενα αποφρακτικής άπνοιας κατά τον ύπνο και εμφάνιση σφυρίγματος.
2. Φλεγμονές (π.χ. ιογενείς, μικροβιακές, μυκητησιακές)
Οι λοιμογόνοι παράγοντες, η αυξημένη δραστηριοποίηση κυττάρων φλεγμονής, όπως μακροφάγων και λευκών αιμοσφαιρίων, το οίδημα και ουσίες όπως οι κυτταροκίνες, ευθύνονται για την άθροιση εκκριμάτων στους αεραγωγούς ή σε παρακείμενους ιστούς, με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση διόδου του αέρα από μύτη λάρυγγα βρόγχους και εμφάνιση σφυρίγματος.
3. Το βρογχικό άσθμα
Το άσθμα χαρακτηρίζεται από αυξημένη ανταπόκριση του τραχειοβρογχικού δέντρου σε ποικίλα ερεθίσματα (π.χ. τρόφιμα, άγχος, φάρμακα, χημικές ουσίες, επαγγελματικοί ρύποι, ατμοσφαιρικοί ρύποι), τα οποία προκαλούν αναστρέψιμη στένωση των αεραγωγών με σφύριγμα.
Διακρίνουμε το αλλεργικό ή ατοπικό άσθμα, το ιδιοσυστασιακό ή μη ατοπικό άσθμα και το άσθμα μεικτής αιτιολογίας.
4. Η καρδιακή ανεπάρκεια
Στη συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια υπάρχει διαταραχή στις αγγειακές πιέσεις, ανάπτυξη διάμεσου ή περιβρογχικού οιδήματος και ανάπτυξη σφυρίγματος, ιδιαίτερα κατά την κατάκλιση.
5. Το καρκίνωμα του πνεύμονα ή του λάρυγγα
Στο καρκίνωμα αναπτύσσεται υπερβολικός πολλαπλασιασμός καρκινικών κυττάρων, τα οποία διηθούν τους αεραγωγούς προκαλώντας στένωση και σφύριγμα.
Το σφύριγμα κατά την αναπνοή χρήζει πάντοτε σοβαρής ιατρικής αξιολογήσεως. Σε σοβαρές περιπτώσεις η τελική ποσότητα αέρα και οξυγόνου που πρέπει να έχει στην διάθεσή του το ανθρώπινο σώμα, για να γίνεται ομαλά η ανταλλαγή αερίων διαταράσσεται σημαντικά, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο εμφάνισης αιφνίδιων θανατηφόρων επιπλοκών όπως σοβαρών καρδιακών αρρυθμιών, υποξίας, ανακοπής.
Τα ευρήματα από τη σωστή ιατρική εξέταση, έχουν κομβικό ρόλο στην ορθή διαφορική διάγνωση και θεραπεία.