Mε τον όρο διάρροια χαρακτηρίζονται οι κενώσεις, που παρουσιάζουν αξιοσημείωτη αύξηση της συχνότητας ή της ρευστότητάς τους . Η διάρροια διακρίνεται στην οξεία, όταν διαρκεί από μία έως δεκατρείς ημέρες, εμμένουσα όταν διαρκεί από δύο έως τέσσερις εβδομάδες και χρόνια όταν διαρκεί πάνω από τέσσερις εβδομάδες. Η διάρροια όταν δεν αντιμετωπιστεί σωστά μπορεί να προκαλέσει σημαντική συνολική εξασθένηση του οργανισμού με απώλεια ζωτικών ουσιών που μπορεί να απειλήσει ακόμα και την ζωή. Σε ορισμένες περιπτώσεις τοξικά λοιμογόνα αίτια μπορεί να εισέλθουν στην συστηματική κυκλοφορία και να προκαλέσουν σοβαρές φλεγμονές σε διάφορα όργανα. Τα αίτια της οξείας και της χρόνιας διάρροιας διαφέρουν σημαντικά καθώς και το είδος της ενδεικνυόμενης θεραπείας.
Α. ΟΞΕΙΑ ΔΙΑΡΡΟΙΑ
Η οξεία διάρροια μπορεί να προκληθεί από πολλούς παράγοντες όπως λοιμώδη αίτια, ορμονικές διαταραχές, φάρμακα, ισχαιμική κολίτιδα, φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, τοξίνες, αλλεργία κ.λπ. Η συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών που παρουσιάζουν οξεία διάρροια, αφορά προσβολή από λοιμώδη αίτια. Τα περισσότερα λοιμώδη αίτια εισέρχονται στον οργανισμό από την στοματική πρωκτική οδό ή μέσω νερού και τροφίμων που επιμολύνθηκαν από παθογόνα ανθρώπινων ή ζωικών περιττωμάτων. Ο άνθρωπος με καλό ανοσοποιητικό σύστημα έχει ενδογενείς μηχανισμούς αντίστασης έναντι των λοιμογόνων αυτών παραγόντων. Έτσι το γαστρικό οξύ του στομάχου, οι εκκρίσεις του γαστρεντερικού σωλήνα με τα τοξικά ένζυμα και τους ανοσολογικούς παράγοντες, η ωφέλιμη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου, τα λευκά αιμοσφαίρια, έχουν ουσιαστικό ρόλο στην εξουδετέρωση των παθογόνων. Άτομα υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση οξείας διάρροιας είναι οι ταξιδιώτες, οι καταναλωτές τροφίμων αμφιβόλου ποιότητας προέλευσης ή σε μη ελεγμένα εστιατόρια, τα άτομα με διαταραχή του ανοσοποιητικού, οι ένοικοι βρεφονηπιακών σταθμών, τα ιδρυματικά άτομα, οι ομοφυλόφιλοι και ετεροφυλόφιλοι που αμελούν πρακτικές καλής σεξουαλικής υγιεινής, (π.χ. προφυλακτικό), τα άτομα που είναι υπό αντιβίωση ή έχουν λάβει αντιβίωση, οι ηλικιωμένοι. Συγκεκριμένα η συνήθης διάρροια των ταξιδιωτών χαρακτηρίζεται από χαλαρές κενώσεις που μπορεί να είναι και άνω των οκτώ ενώ το παθογόνο αίτιο που την προκαλεί ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή και το είδος της τροφής που καταναλώνεται. Eπί παραδείγματι βάσει ιατρικών μελετών, οι καταναλωτές κακών μαγειρευμένων χάμπουργκερ εμφανίζουν αυξημένη πιθανότητα προσβολής από enterohemorrhagic Escherichia coli, οι καταναλωτές τηγανητού ρυζιού προσβολή από Bacillus cereus, οι καταναλωτές μαγιονέζας και κρέμας προσβολή από Staphylococcus aureus και σαλμονέλα, οι καταναλωτές ψαρικών – θαλασσινών (ιδιαίτερα ωμών) προσβολή από ηπατίτιδα Α, Vibrio species, Salmonella, ενώ το Escherichia coli η Shigella, το Campylobacter και οι ιοί είναι τα πιο συνήθη παθογόνα γενικώς στους ταξιδιώτες.
Παθογόνα που μεταδίδονται στο έντερο μέσω πρωκτικής συνουσίας είναι το Αids, η Νeisseria κ.λπ. Τα άτομα με ορισμένες διαταραχές του ανοσοποιητικού ευρίσκονται σε ομάδα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση οξείας διάρροιας από ασυνήθιστα λοιμώδη αίτια (π.χ. Mycobacterium, Cryptosporidium, Isospora). H οξεία διάρροια μπορεί να είναι σύμπτωμα που προεξάρχει σε μία σειρά από συστηματικές φλεγμονές όπως η Listeria, η Legionella, oι ηπατίτιδες κ.λπ. Τα άτομα που είναι υπό αντιβίωση ή έχουν λάβει αντιβίωση, κινδυνεύουν να νοσήσουν από οξεία διάρροια λόγω καταστροφής της ωφέλιμης μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου που έχει ουσιαστικό ρόλο στην εξουδετέρωση των παθογόνων. Σήμερα υπάρχουν προφυλακτικά φάρμακα έναντι της διάρροιας από αντιβιοτικά. Τα άτομα άνω των πενήντα ετών είναι σε ομάδα υψηλού κινδύνου να εμφανίσουν διάρροια μη λοιμώδους αιτιολογίας (π.χ. ισχαιμική κολίτιδα). Τα άτομα άνω των εξήντα πέντε κινδυνεύουν να εμφανίσουν διάρροια από ασυνήθιστα παθογόνα.
Β. ΧΡΟΝΙΑ ΔΙΑΡΡΟΙΑ
Η χρόνια διάρροια οφείλεται σε οργανικά νοσήματα, σε χρονίζουσα τοξική επίδραση ουσιών όπως φαρμάκων, οινοπνεύματος, τοξινών, ή σε λοιμογόνους παράγοντες. Κλασσικά παραδείγματα συστηματικών νόσων είναι η ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος του εντέρου (νόσος Crohn, ελκώδης κολίτις ), ο διαβήτης, καταστάσεις δυσαπορρόφησης, ορμονικές διαταραχές, ορισμένα καρκινώματα, η συστηματική μαστοκυττάρωση, η κοινή υπογαμμασφαιριναιμία , η κοιλιοκάκη κ.λπ. Τα λοιμώδη αίτια δεν είναι τόσο συχνά στην χρόνια διάρροια όσο στην οξεία και πολλές φορές συνυπάρχουν με οργανικούς παράγοντες. Η χρόνια κατανάλωση καθαρτικών καθώς και η επαγγελματική έκθεση σε ορισμένες τοξίνες, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα διάρροιας από χρόνια τοξική επίδραση ουσιών.
Η σωστή ιατρική εξέταση επιβάλλεται σε κάθε περιστατικό χρόνιας διάρροιας και σε σύνδρομα οξείας διάρροιας που παρουσιάζουν έντονο κοιλιακό πόνο, έντονη διάρροια, εμφανίζουν συνωδά συμπτώματα (π.χ. δέκατα ή πυρετό ή βήχα), είναι παρατεινόμενα ( η διάρροια διαρκεί πάνω από 48 ώρες), αφορούν χρονίως πάσχοντες ηλικιωμένους άτομα με διαταραχή του ανοσοποιητικού ή άτομα που έχουν λάβει προσφάτως αντιβιοτικά. Σε πολλές περιπτώσεις επιβάλλεται διερεύνηση με εξετάσεις κοπράνων και αίματος. Σε αρκετές περιπτώσεις τα αίτια δεν απομονώνονται στις γενικές εξετάσεις κοπράνων και αίματος και απαιτείται ειδική συνεννόηση με το μικροβιολογικό εργαστήριο. Σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται συλλογή κοπράνων 24ώρου ή απεικονιστικές και επεμβατικές εξετάσεις (π.χ. κολονοσκόπηση – βιοψία). Σπανιότερα μπορεί να απαιτηθεί νοσοκομειακή εισαγωγή. Η ακριβής διάγνωση καθορίζει την σωστή και αποτελεσματική θεραπεία.