Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι το σύνολο των κυττάρων του σώματος που το προστατεύει από επιβλαβείς για τον οργανισμό ουσίες, όπως βακτήρια, ιούς, τοξίνες, καρκινικά κύτταρα. Αυτές οι ουσίες περιέχουν αντιγόνα. Αντιγόνο είναι κάθε ουσία που μπορεί να προκαλέσει στον οργανισμό ανοσοποιητική αντίδραση ή να συμμετέχει σε ειδικές ανοσοβιολογικές αντιδράσεις. Το ανοσοποιητικό σύστημα παράγει αντισώματα κατά των αντιγόνων αυτών που του επιτρέπουν να καταστρέψει αυτές τις επιβλαβείς ουσίες.
Στα αυτοάνοσα νοσήματα, το ανοσοποιητικό σύστημα εκλαμβάνει ως αντιγόνα τους δικούς του ιστούς και παράγει αυτοαντισώματα έναντι δικών του ιστών. Η ηλικία είναι ο κυριότερος φυσιολογικός παράγοντας που προκαλεί διαταραχή του ανοσοποιητικού στον ενήλικο. Με την ηλικία το ανοσοποιητικό σύστημα είναι λιγότερο σε θέση να διακρίνει παράγοντες του σώματος από βλαπτικά αντιγόνα, με αποτέλεσμα την υπό φυσιολογικές συνθήκες, αυξημένη τάση για παραγωγή αντισωμάτων που κατευθύνονται ενάντια στους ίδιους τους ιστούς του σώματος (αυτοανοσία). Τα επίπεδα αυτοαντισωμάτων στο αίμα του ηλικιωμένου είναι υψηλότερα συγκριτικά με τα νεαρά άτομα. Όταν η παραγωγή των αυτοαντισωμάτων ξεπεράσει ένα κριτικό επίπεδο, τότε προκύπτει το αυτοάνοσο νόσημα. Ως αποτέλεσμα, στο σώμα πυροδοτούνται ανοσολογικές αντιδράσεις κατά την διάρκεια των οποίων καταστρέφονται φυσιολογικοί ιστοί. Κύριοι μηχανισμοί πρόκλησης αυτοαντισωμάτων:
· Ιοί, φάρμακα, ακτινοβολίες προκαλούν τροποποιήσεις σε στοιχεία ορισμένων ιστών του σώματος με αποτέλεσμα ο οργανισμός να τα αντιμετωπίζει ως ξένα σώματα και το ανοσοποιητικό σύστημα να παράγει αντισώματα για να τα αντιμετωπίσει.
· Μια ξένη ουσία που μοιάζει με μια φυσική ουσία του σώματος εισέρχεται στο σώμα και προκαλεί την παραγωγή αντισωμάτων και έναντι της φυσιολογικής αυτής ουσίας του σώματος.
· Τα κύτταρα που ελέγχουν την παραγωγή αντισωμάτων δυσλειτουργούν λόγω ηλικίας ή βλάβης με αποτέλεσμα να παράγουν μη φυσιολογικά αντισώματα που επιτίθενται σε φυσιολογικά στοιχεία του σώματος.
· Μια ουσία του σώματος που εντοπίζεται αυστηρά σε μια συγκεκριμένη περιοχή του οργανισμού λόγω τραύματος ή βλάβης, απελευθερώνεται στην κυκλοφορία του αίματος και προκαλεί γενικευμένη διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος και παραγωγή αντισωμάτων που κατευθύνονται στο μητρικό ιστό.
Η κληρονομικότητα έχει σημαντικό ρόλο στις ανώμαλες αυτές αντιδράσεις του ανοσοποιητικού σ υστήματος. Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι πιο συχνά σε γυναίκες.
Ανάλογα με τον τύπο των παραγόμενων αυτοαντισωμάτων και το είδος των οργάνων που προσβάλλονται προκύπτουν τα αντίστοιχα νοσήματα και τα σχετιζόμενα με αυτά συμπτώματα. Υπάρχουν περισσότεροι από 80 τύποι αυτοάνοσων διαταραχών.
Περιοχές του σώματος που πλήττονται συχνά από τα αυτοαντισώματα είναι:
Τα αιμοφόρα αγγεία
Οι αρθρώσεις
Ο συνδετικός ιστός του σώματος
Οι ενδοκρινείς αδένες
Οι μυες
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια
Το δέρμα
Συχνά συμπτώματα είναι η κούραση ο πυρετός η κακουχία οι πόνοι στις αρθρώσεις το εξάνθημα.
Συνήθη αυτοάνοσα νοσήματα είναι:
• Νόσος του Addison
Στη νόσο αυτή τα αυτοαντισώματα καταστρέφουν τα επινεφρίδια με αποτέλεσμα χαμηλό επίπεδο επινεφριδιακών ορμονών και χρόνια διάρροια, ναυτία και έμετο,σκούρο χρώμα δέρματος, αφυδάτωση, ζάλη κατά την έγερση, ωχρότητα,ακραία αδυναμία , κόπωση , βλάβες στο στόμα, απώλεια βάρους, μειωμένη όρεξη, χαμηλή πίεση αίματος, υπονατριαιμία.
• Κοιλιοκάκη – στεατόρροια (ευαισθησία στη γλουτένη εντεροπάθεια)
Στη νόσο αυτή τα αυτοαντισώματα καταστρέφουν τμήμα εντέρου με αποτέλεσμα δυσανεξία στην γλουτένη των τροφών, κοιλιακό άλγος , φούσκωμα, αέρια, δυσπεψία, δυσκοιλιότητα ή διάρροια,μειωμένη όρεξη, δυσανεξία στη λακτόζη, ναυτία και έμετο, λιπαρά ή δύσοσμα κόπρανα, απώλεια βάρους.
• Νόσος του Graves
Υπάρχει βλάβη του θυρεοειδούς αδένα με υπερδραστηριότητα, ανησυχία, δυσκολία συγκέντρωσης, διπλή όραση, διόγκωση οφθαλμών, κούραση, έντονη δραστηριότητα εντέρου, βρογχοκήλη,δυσανεξία στη ζέστη, αυξημένη όρεξη, αυξημένη εφίδρωση, ακανόνιστη έμμηνο ρύση στις γυναίκες, μυϊκή αδυναμία γοφών, νευρικότητα, ταχυκαρδία, αρρυθμία, δυσκολία στον ύπνο, δύσπνοια, τρόμος, πόνος στο στήθος, διανοητικές διαταραχές, απώλεια βάρους (αύξηση βάρους σε μερικές περιπτώσεις).
• Θυρεοειδίτιδα Hashimoto
Υπάρχει πρήξιμο του θυρεοειδούς αδένα, που συχνά οδηγεί σε μειωμένη λειτουργία του θυρεοειδούς ( υποθυρεοειδισμός ). Συμπτώματα της θυρεοειδίτιδας είναι η δυσκοιλιότητα, η δυσκολία συγκέντρωσης ή σκέψης, το ξηρό δέρμα, η κούραση, η απώλεια μαλλιών, οι ακανόνιστη έμμηνος ρύση, η δυσανεξία στο κρύο, η ήπια αύξηση του σωματικού βάρους.
• Πολλαπλή σκλήρυνση
Υπάρχει βλάβη στο περίβλημα μυελίνης, που αποτελεί προστατευτικό κάλυμμα που περιβάλλει τα νευρικά κύτταρα με αποτέλεσμα απώλεια της ισορροπίας, μυικοί σπασμοί, μουδιάσματα, προβλήματα κίνησης χεριών ή ποδιών, προβλήματα συντονισμού, τρόμο, αδυναμία.
• Μυασθένεια GRAVIS
Προκύπτει νευρομυική βλάβη με αδυναμία μυών, δυσκολία στην αναπνοή λόγω αδυναμίας των μυών του θωρακικού τοιχώματος, δυσκολία στην κατάποση, δυσκολία ανάβασης κλίμακας,δυσκολία ομιλίας,αδυναμία μυών του προσώπου, κούραση, βραχνάδα, διπλή όραση,δυσκολία διατήρησης σταθερότητας του βλέμματος.
• Κακοήθης αναιμία
Τα αυτοαντισώματα καταστρέφουν τον ενδογενή παράγοντα του στομάχου που είναι απαραίτητος για τη σωστή απορρόφηση της βιταμίνης Β12. Η έλλειψη Β12 προκαλεί μείωση των ερυθρών αιμοσφαιρίων και αναιμία.
• Ρευματοειδής αρθρίτιδα
Προκαλείται φλεγμονή των αρθρώσεων και των περιβαλλόντων ιστών με πρωινή ακαμψία, η οποία διαρκεί περισσότερο από 1 ώρα, πόνο δυσκαμψία οίδημα αρθρώσεων.
• Σύνδρομο Sjogren
Καταστρέφονται οι αδένες που παράγουν τα δάκρυα και το σάλιο, με αποτέλεσμα ξηροστομία και ξηροφθαλμία. Η κατάσταση μπορεί να επηρεάσει άλλα μέρη του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των νεφρών και των πνευμόνων.
• Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος
Προσβάλλονται κυρίως συνδετικός ιστός αρθρώσεις δέρμα. Ενδέχεται να επηρεαστούν και άλλα όργανα όπως νεφρά, εγκέφαλος καρδιά. Συμπτώματα του λύκου είναι κούραση, πυρετός, απώλεια μαλλιών,έλκη στο στόμα, ευαισθησία στο φως του ήλιου, εξάνθημα, λεμφαδενοπάθεια.
• Διαβήτης τύπου Ι
Καταστρέφονται τα κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη με αποτέλεσμα σακχαρώδη διαβήτη που ανταποκρίνεται μόνο στην χορήγηση ινσουλίνης.
Ο κατάλογος των αυτοαντισωμάτων είναι μακρύς. Παρακάτω εκτίθενται ορισμένα από τα πιο συνήθη αυτοαντισώματα και νοσήματα στα οποία κλασσικά εκείνα ανευρίσκονται σε υψηλά ποσοστά:
ΑΝΤΙΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ
Πρόκειται για αντισώματα έναντι των κυττάρων του φλοιού των επινεφριδίων. Ανευρίσκονται σε ασθενείς με αυτοάνοση νόσο του Addison, η οποία χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια επινεφριδίων.
ΑΝΤΙΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ
Πρόκειται για αντισώματα έναντι του θυρεοειδούς και παρατηρούνται σε αυτοάνοσες θυρεοειδοπάθειες.
ΑΝΤΙΦΩΣΦΟΛΙΠΙΔΙΚΑ ΕΝΑΝΤΙ ΚΑΡΔΙΟΛΙΠΙΝΗΣ ΑΝΤΙΠΗΚΤΙΚΟΥ ΛΥΚΟΥ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ
Πρόκειται για αυτοαντισώματα που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο αποβολών και θρομβώσεων.
ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΗΠΑΤΟΣ ΝΕΦΡΩΝ
Πρόκειται για αντισώματα που ανιχνεύονται σε υψηλά ποσοστά σε ασθενείς με χρόνια αυτοάνοση ηπατίτιδα.
ΑΝΤΙΜΙΤΟΧΟΝΔΡΙΑΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ
Πρόκειται για αντισώματα που ανιχνεύονται σε πρωτοπαθή χολική κίρρωση, αυτοάνοση ηπατίτιδα, συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, ρευματοειδή αρθρίτιδα.
ΑΝΤΙΝΗΣΙΔΙΑΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ
Πρόκειται για αντισώματα έναντι των νησιδίων του παγκρέατος, που συνδέονται με το σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1.
ΑΝΤΙΟΥΔΕΤΕΡΟΦΙΛΑ ΚΥΤΤΑΡΟΠΛΑΣΜΑΤΙΚΑ ΑΥΤΟΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ
Πρόκειται για αντισώματα έναντι ενζύμων κοκκίων των ουδετερόφιλων, που ανιχνεύονται σε αγγειίτιδες, αυτοάνοση ηπατίτιδα, σκλήρυνση κατά πλάκας, φλεγμονές, ρευματολογικά νοσήματα.
ΑΝΤΙΠΥΡΗΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ
Πρόκειται για αντισώματα έναντι δομών του κυτταρικού πυρήνα. Τα αντιπυρηνικά αντισώματα αυξάνουν χαρακτηριστικά σε ορισμένες ρευματικές παθήσεις. Κλασσικά αυξάνουν σε συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, μία σπάνια σοβαρή ρευματοπάθεια.
ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΝΑΝΤΙ ΒΑΣΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ ΤΟΥ ΝΕΦΡΙΚΟΥ ΣΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ
Παρατηρούνται σε ασθενείς με σπειραματονεφρίτιδα, ιδιοπαθή πνευμονική αιμοσιδήρωση και σύνδρομο GOODPASTURE.
ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΝΑΝΤΙ DNA ΔΙΠΛΗΣ ΕΛΙΚΑΣ
Πρόκειται για αντισώματα έναντι της διπλής έλικας dsDNA, που ανιχνεύονται σε ασθενείς με ορισμένα ρευματολογικά νοσήματα.
ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΩΝ
Είναι αντισώματα που καταστρέφουν τα αιμοπετάλια, προκαλώντας αιμορραγικές καταστάσεις σε αυτοάνοσα νοσήματα.
ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΥΠΟΔΟΧΕΑ ΤΗΣ ΑΚΕΤΥΛΟΧΟΛΙΝΗΣ (ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΑ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΑ)
Τα αντισώματα αυτά αυξάνουν χαρακτηριστικά στη μυασθένεια GRAVIS, αλλά και σε άλλα αυτοάνοσα νοσήματα.
ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΓΑΣΤΡΙΚΩΝ ΤΟΙΧΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ
Τα γαστρικά τοιχωματικά κύτταρα εκκρίνουν ενδογενή παράγοντα και είναι σημαντικά για την απορρόφηση της Β12. Τα αντισώματα έναντι των γαστρικών τοιχωματικών κυττάρων αυξάνουν σημαντικά στην ατροφική γαστρίτιδα και την κακοήθη αναιμία.
ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗΣ
Τα αντισώματα αυτά αυξάνουν σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, αυτοάνοσες καταστάσεις ή προκλητή υπογλυκαιμία.
ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗΣ ΠΑΡΑΓΩΝ
Παράγεται σε ρευματοειδή αρθρίτιδα, ρευματοπάθειες, λοιμώξεις, νεοπλάσματα, πυριτίαση, αμιάντωση, σαρκοείδωση.