Τα κύρια παθολογικά προβλήματα που ανακύπτουν μετά από παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο διαιρούνται σε τρεις κατηγορίες: Σε προβλήματα που προκύπτουν από την κόπωση των ομοιοστατικών μηχανισμών του σώματος, σε προβλήματα που προκύπτουν από την οξεία τοξική βλάβη της ηλιακής ακτινοβολίας στο δέρμα ή τους βλεννογόνους και σε χρόνια προβλήματα.
Α. Η κόπωση των ομοιοστατικών μηχανισμών του σώματος
Το φυσιολογικό άτομο εξισορροπεί τις διαταραχές θερμοκρασίας που μπορεί να προκύψουν από την μεταβολική δραστηριότητα του σώματος και την υψηλή θερμοκρασία. Η ομοιοστατική αυτή λειτουργία του σώματος είναι πολύ σημαντική και η εφίδρωση, η περιφερική αγγειοδιαστολή και η δίψα είναι σημαντικοί συντελεστές του συστήματος ομοιόστασης του οργανισμού. Όταν λόγω παρατεταμένης έκθεσης στον ήλιο, οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί του σώματος υφίστανται κόπωση και ανεπαρκούν, εμφανίζεται ηλίαση. Άτομα υψηλού κινδύνου, είναι τα μικρά παιδιά, τα παχύσαρκα άτομα, τα υποτασικά άτομα, τα άτομα που υποσιτίζονται, τα άτομα που ευρίσκονται σε κακή φυσική κατάσταση, τα άτομα που λαμβάνουν χρονίως ορισμένου τύπου φάρμακα, όπως αντιχολινεργικά, αντιισταμινικά, β-αναστολείς κ.α., οι ηλικωμένοι, οι ασκούμενοι και οι πάσχοντες από ορισμένα ιατρικά νοσήματα (π.χ. καρδιακή ανεπάρκεια, διαβήτης, εγκεφαλικά νοσήματα).
Η ηλίαση εκδηλώνεται με ατονία, ζάλη, αδυναμία, κράμπες, σύγχυση, ναυτία, εμετό, λιποθυμία, πονοκέφαλο, εγκεφαλική δυσλειτουργία ή διαταραχές ούρων. Όταν η ομοιοστατική λειτουργία διαταραχτεί σε μεγάλο βαθμό, εμφανίζεται θερμοπληξία με πυρετό, σοβαρή βλάβη στην λειτουργία της καρδιάς, των πνευμόνων, του εγκεφάλου, του ήπατος και των νεφρών, κατάσταση που μπορεί να αποβεί μοιραία για τον πάσχοντα, χωρίς νοσοκομειακή νοσηλεία.
Τι πρέπει να γνωρίζετε για την πρόληψη και θεραπεία της ηλίασης:
· Να αποφεύγετε την έκθεση στον ήλιο, κατά την διάρκεια της ύψιστης ηλιοφάνειας 11.00 – 17.00. Να πίνετε επαρκή ποσότητα νερού, να φοράτε καπέλο και ανοιχτόχρωμα ρούχα, να κάνετε πολλά δροσερά μπάνια κατά την παραμονή στην θάλασσα και να αποφεύγετε το αλκοόλ και τα βαριά φαγητά.
· Πολλές φορές πρέπει να γίνονται ορισμένες τροποποιήσεις στην φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνουν οι χρονίως πάσχοντες.
· Σε περίπτωση συμπτωμάτων ηλίασης πρέπει να μεταφέρετε το θύμα σε δροσερό μέρος με ίσκιο, να του κάνετε ένα δροσερό μπάνιο ή να το δροσίσετε εάν δεν δύναται να κάνει μπάνιο με βρεγμένα πανιά. Χαλαρώνετε την ζώνη και αφαιρείτε τα ρούχα του. Διαλύετε ένα κουταλάκι γλυκού αλάτι σε ένα κιλό νερό και δίνετε στο θύμα να πίνει αργά-αργά εφόσον ο ασθενής δεν κάνει εμετό δεν έχει ναυτία, υπνηλία ή μειωμένη εγρήγορση. Η ιατρική εξέταση είναι απαραίτητη.
Β. Οι οξείες βλάβες του δέρματος από τον ήλιο
Η βλάβη από τον ήλιο προσβάλλει αρχικώς επιφανειακά στρώματα του δέρματος, με αποτέλεσμα την εμφάνιση επιφανειακού ερεθισμού με μικρή ερυθρότητα και πόνο. Καθώς η βλάβη προχωράει βαθύτερα, τα συμπτώματα επιδεινώνονται, η ερυθρότητα γίνεται πιο έντονη, ο πόνος αυξάνεται εμφανίζονται φουσκάλες ή πρήξιμο.
Η σοβαρότητα του εγκαύματος εξαρτάται από την έκταση του δέρματος που προσβλήθηκε και το βάθος του εγκαύματος. Τα εγκαύματα μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές λοιμώξεις, αφυδάτωση, ηλεκτρολυτικές διαταραχές και να απαιτηθεί νοσηλεία. Ομάδες υψηλού κινδύνου για σοβαρές άμεσες επιπλοκές είναι τα μωρά, οι ηλικιωμένοι και οι πάσχοντες από ορισμένα χρόνια νοσήματα (π.χ. διαβήτης, ανοσοκαταστολή). Τα εγκαύματα έχουν συνδεθεί σε βάθος χρόνου με την ανάπτυξη δερματικών καρκινωμάτων.
Εκτός από τις βλάβες του δέρματος από την ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να προσβληθεί και ο οφθαλμός με ηλιακό έγκαυμα και θάμβος οράσεως. Τι πρέπει να γνωρίζετε για την πρόληψη και θεραπεία των εγκαυμάτων:
· Το καλύτερο μέτρο είναι η αποφυγή προσβολής από έγκαυμα, με την αποφυγή έκθεσης στον ήλιο και την χρήση αντηλιακών γυαλιών και γαλακτωμάτων με υψηλό δείκτη προστασίας.
· Σε μικρά επιφανειακά εγκαύματα, συνιστάται πλήρης αποφυγή του ήλιου έως της πλήρους υποχωρήσεως του πόνου και της ερυθρότητας. Συνιστώνται τακτικές πλύσεις με άφθονο τρεχούμενο δροσερό νερό και επάλειψη με υψηλής ποιότητας αντιφλογιστική, υποαλλεργική, ενισχυμένη, ειδική για εγκαύματα κρέμα ενυδάτωσης, που να περιέχει αλόε βέρα. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε ερεθιστικά σαπούνια ή να τρίβετε με δύναμη το δέρμα. Να χρησιμοποιείτε καθημερινά καθαρά βαμβακερά ρούχα και εσώρουχα.
· Όταν το έγκαυμα παρουσιάζει φυσαλίδες, έχει πρήξιμο, έντονο πόνο, επεκτείνεται, καταλαμβάνει μεγάλη επιφάνεια του σώματος, εμφανίζεται σε μωρά ηλικιωμένους ή χρονίως πάσχοντες, η άμεση ιατρική αξιολόγηση είναι απαραίτητη.
Γ. Χρόνιες βλάβες του δέρματος από τον ήλιο
Παρά το γεγονός ότι τι φάσμα των μονιμότερων αλλοιώσεων από τον ήλιο είναι ευρύ, οι επικίνδυνες βλάβες χαρακτηρίζονται από άμετρο πολλαπλασιασμό κυττάρων με απώλεια της φυσιολογικής αυτορρύθμισης. Λόγω της ταχύτητας που πραγματοποιεί μεταστάσεις, η πιο επικίνδυνη βλάβη είναι το μελάνωμα. Κάθε πρωτοεμφανιζόμενος σπίλος ή σπίλος που αλλάζει χρώμα πρέπει να εξετάζεται ιατρικώς. Η πιθανότητα κακοήθειας είναι υψηλή όταν το χρώμα του σπίλου είναι μελανό ή μαύρο, έχει ασαφή όρια, ασύμμετρο σχήμα, ανομοιομορφία χρώματος, αυξητική τάση, μέγεθος πάνω από έξι mm, όπως φαίνεται στην εικόνα που μας έρχεται από την American Cancer Society.
Το μελάνωμα αναπτύσσεται ευκολότερα σε περιοχές που έχουν ιστορικό εγκαύματος. Η αποφυγή του ήλιου και η εφαρμογή αντηλιακών με πλήρη αντηλιακή κάλυψη ακόμη και κατά τις συνήθεις ημερήσιες δραστηριότητες όλο το έτος (π.χ. οδήγηση) είναι τα αποτελεσματικότερα μέτρα πρόληψης.