Η παραληρητική ιδέα είναι ένα από τα βασικά συμπτώματα μίας έντονης ψυχωσικής κατάστασης. Δίνοντας μία αναλυτικότερη έννοια στην λέξη παραλήρημα, θα λέγαμε ότι είναι μία ανόητη φλυαρία. Πρωτοεμφανίζεται με την έννοια της παράκρουσης αλλά κυρίως του παραμιλητού. Στην σύγχρονη ελληνική ψυχιατρική χρησιμοποιείται με την έννοια του παραλογισμού, μιας ψευδαίσθησης – φαντασίωσης όπου το άτομο που την κάνει την πιστεύει και για εκείνον είναι πέρα για πέρα αληθινή.
Πρόκειται για μία προσωπική φαντασίωση του ατόμου που βέβαια ο ίδιος πιστεύει ότι είναι αληθινή ενώ δεν συμβαίνει αυτό στην πραγματικότητα. Τέτοιες πεποιθήσεις αναφέρονται συνήθως στην ιδέα ότι κάποιος ή κάποιοι τους ενοχλούν με άδικες επικρίσεις ή απειλές, εδώ αναφερόμαστε στο παραλήρημα καταδίωξης. Ή στην ιδέα ότι κάποιοι προσπαθούν μέσα από κάποιο ισχυρό μέσο όπως τηλεόραση, εφημερίδα προσπαθούν να επηρεάσουν τα συναισθήματα τους, τις σκέψεις τους, εδώ μιλάμε για το παραλήρημα ελέγχου. Άλλα άτομα θεωρούν ότι είναι προικισμένα με κάποια μοναδική ιδιότητα, ή ενσαρκώνουν κάποια μοναδική ιστορική προσωπικότητα, εδώ αναφερόμαστε στο παραλήρημα μεγαλείου. Ή ότι συμβαίνει κάτι το ανεξήγητο ή καταστροφικό στο σώμα τους, στην υγεία τους, σωματικό παραλήρημα. Όλες αυτές οι εμμονές μπορεί να είναι οργανωμένες, ή και ανοργάνωτες, πολύπλοκες, λογικοφανείς ή εντελώς απίθανες και εξωπραγματικές.
Η ύπαρξη του παραληρήματος υποδηλώνει μία ανασφάλεια του εγώ, το άτομο αισθάνεται ότι κινδυνεύει από κάποιον ή κάτι. Αντίθετα με τις εμμονές ενός ψυχαναγκαστικού ατόμου το παραλήρημα εμπλέκει το περιβάλλον με ένα τρόπο αρκετά ενεργητικό, συνήθως απειλητικό, κριτικό, ή υποτιμητικό. Σε πιο ήπιες καταστάσεις ή προτού το σύμπτωμα εξελιχθεί σε παραλήρημα καταδίωξης το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι είναι το κέντρο της προσοχής κάποιων ορισμένων ατόμων οι οποίοι τον επικρίνουν, τον ειρωνεύονται παρά ότι σχεδιάζουν κάτι κακό εναντίον του. Συνήθως τέτοιες ιδέες καταδίωξης χαρακτηρίζονται από έντονη καχυποψία και ένα έντονο συναίσθημα προσωπικής ανασφάλειας. (Χαρτοκόλλης Π. 1991)
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΛΗΡΗΤΙΚΉΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ
Η παραληρητική διαταραχή είναι κυρίως ψυχοκοινωνικής προέλευσης και συνήθως περιλαμβάνονται ιστορικό συναισθηματικής ή σωματικής κακοποίησης, μια υπερβολικά απαιτητική ή τελειοθηρική ανατροφή και δεν αναπτύσσεται η βασική εμπιστοσύνη, οπότε το άτομο πιστεύει ότι το περιβάλλον είναι συνεχώς εχθρικό και δυνητικά επικίνδυνο. Σε οικογένειες ασθενών με παραληρητική διαταραχή, μπορεί να υπάρχει μια ελαφρά αύξηση της καχυποψίας και της παραληρητικής σκέψης, όμως οι γενετικές μελέτες υποδηλώνουν ότι δεν είναι ούτε υπότυπος, ούτε πρόδρομο στάδιο της σχιζοφρένειας ή της διαταραχής της διάθεσης. (Γραμματικόπουλος Η. Ψυχίατρος) Τα άτομα σπάνια αρχίζουν θεραπεία αυτοβούλως, λόγω της καχυποψίας που τους διακρίνει, οπότε συνήθως φίλοι και συγγενείς που ανησυχούν, κινητοποιούνται οι ίδιοι για τον ενδιαφερόμενο. Η δημιουργία επαφής είναι δύσκολη και η εχθρότητα του ατόμου οφείλεται στο φόβο του (Γραμματικόπουλος Η. Ψυχίατρος). Οι έντονα διεγερτικοί ασθενείς μπορεί να χρειαστούν τη χορήγηση φαρμάκων, ενώ η νοσηλεία κρίνεται απαραίτητη όταν το άτομο δεν είναι σε θέση να ελέγξει τις αυτοκτονικές ή ανθρωποκτονικές του ενορμήσεις ή αν έχει μια ακραία παραληρητική ιδέα δηλητηρίασης, οπότε αρνείται τη λήψη τροφής.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Οι διαταραχές του περιεχομένου της σκέψης αντανακλούν τις πεποιθήσεις, τις ιδέες, και τις ερμηνείες των ερεθισμάτων από τον ασθενή. Εδώ εντάσσονται οι παραληρηματικές ιδέες, ιδέες παθητικότητας ή επίδρασης και ιδέες αυτοαναφοράς ή συσχέτισης.
Οι παραληρηματικές ιδέες εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία περιεχομένου, όπως αναφοράς, καταδίωξης, μεγαλομανίας, θρησκευτικές, υποχονδριακές, ερωτομανιακές, ζηλοτυπικές κ.α. Οι πιο συχνές όμως είναι αυτές της καταδίωξης και της αναφοράς. Η δομή τους είναι παρανοειδής, εξωπραγματική, υπερβολική, χωρίς καμία λογική επιχειρηματολογία. Επιπλέον, είναι συναισθηματικά φορτισμένες . Ο όρος «απώλεια των ορίων του εγώ», περιγράφει την απουσία της αίσθησης του σώματος, του νου και της επίδρασης του ατόμου, σε σχέση με αυτά των έμψυχων ή άψυχων όντων στο περιβάλλον του. Για παράδειγμα ο ασθενής μπορεί να πιστεύει ότι οι άλλοι γύρω του (π.χ: τηλεόραση) αναφέρονται σε αυτόν-ιδέες αναφοράς. Άλλα συμπτώματα της απώλειας των ορίων του εγώ είναι η αίσθηση ότι το άτομο έχει αποσυνδεθεί και συγχωνευθεί με ολόκληρο το σύμπαν ή έχει συγχωνευθεί σωματικά με ένα αντικείμενο του εξωτερικού κόσμου.
Οι ιδέες αυτοαναφοράς ή συσχέτισης δίνουν την αίσθηση στο άτομο ότι αποτελεί το επίκεντρο περιβαλλοντικών ερεθισμάτων τα οποία αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Οι ιδέες παθητικότητας ή επίδρασης φέρνουν το άτομο να είναι παθητικός δέκτης, έρμαιο των εξωτερικών επιδράσεων που επιδρούν πάνω στην συμπεριφορά και την σκέψη του. Οι παραληρηματικές ιδέες στη σχιζοφρένεια είναι κατά κύριο λόγο πρωτογενείς στη προέλευσή τους και χαρακτηρίζονται από άμεση αποδοχή από το άτομο, από το απρόβλεπτο και ανεξήγητο της εμφάνισής τους την πρώτη φορά και το «αποκαλυπτικό» περιεχόμενό τους.
Εκτός όμως από τις πρωτογενείς παραληρηματικές ιδέες υπάρχουν και οι δευτερογενείς, οι οποίες δεν αναδύονται αιφνίδια, αλλά αντίθετα το άτομο τις «χρησιμοποιεί» για να εξηγήσει τα παθολογικά του βιώματα (π.χ να εξηγήσει τις ακουστικές του ψευδαισθήσεις με την παραληρηματική ιδέα, χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας περίπτωσης είναι ο νομπελίστας Μαθηματικός John Nash) (Πηγή: Γεωργιάδου Π.)
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ
Η συγκεκριμένη διαταραχή χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη παραληρητικών ιδεών διαφόρων τύπων – δίωξης, ζηλοτυπίας, ερωτομανίας, σωματικών, μεγαλείου κτλ., γι’ αυτό προτιμήθηκε ο όρος παραληρητική διαταραχή κι όχι παρανοϊκή, όπως ήταν παλιότερα και που υπονοούσε την ύπαρξη μόνο παρανοϊκών ιδεών κυρίως δίωξης ή ζηλοτυπίας. Σύμφωνα με το DSM –IV (Μάνος Ν. 1997) τα διαγνωστικά κριτήρια της παραληρητικής διαταραχής είναι:
1. Μη αλλόκοτες παραληρητικές ιδέες (αφορά καταστάσεις που συναντώνται στην πραγματική ζωή, όπως ότι το άτομο νιώθει ότι το παρακολουθούν, το δηλητηριάζουν, το μολύνουν, το αγαπούν από απόσταση ή ότι απατάται από τον σύντροφο του), διάρκειας τουλάχιστον ενός μήνα.
2. Πέρα από την επίδραση των παραληρητικών ιδεών ή τις συνέπειες τους, δεν υπάρχει αξιοσημείωτη έκπτωση λειτουργικότητας και η συμπεριφορά του ατόμου δεν είναι εμφανώς παράξενη ή αλλόκοτη.
3. Εάν τα επεισόδια διαταραχής της διάθεσης έχουν συμβεί ταυτόχρονα με τις παραληρητικές ιδέες η συνολική τους διάρκεια είναι βραχεία σε σχέση με την διάρκεια των παραληρητικών περιόδων
4. Η διαταραχή δεν οφείλεται στα άμεσα φυσιολογικά αποτελέσματα της δράσης μίας ουσίας (παράδειγμα κατάχρησης φαρμάκου, ψυχοτρόπων ουσιών) ή μίας γενικής ιατρικής κατάστασης (Μάνος Ν., 1997)
Στις παραληρητικές ιδέες παρουσιάζονται οι παρακάτω μορφές/τύποι:
Ερωτομανής Τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι κάποιο άλλο άτομο, συνήθως ανώτερης (κοινωνικοοικονομικής) τάξης, είναι ερωτευμένο μαζί του.
Τύπος Μεγαλείου: παραληρητικές ιδέες διογκωμένης προσωπικής αξίας, δύναμης, γνώσης, ταυτότητας ή ειδικής σχέσης με μια θεότητα ή διασημότητα.
Τύπος Ζηλοτυπίας: παραληρητικές ιδέες ότι ο σεξουαλικός σύντροφος του ατόμου τον (την) απατά.
Διωκτικός Τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο (ή κάποιος στον οποίο το άτομο είναι κοντά) αντιμετωπίζεται κακόβουλα κατά κάποιο τρόπο.
Σωματικός Τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα ή κάποια γενική ιατρική κατάσταση.
Μεικτός Τύπος: παραληρητικές ιδέες χαρακτηριστικές περισσότερων του ενός από τους παραπάνω τύπους, αλλά όπου δεν κυριαρχεί κάποιο θέμα.
Απροσδιόριστος Τύπος (Μάνος Ν., 1997)
Η έναρξη της παραληρητικής διαταραχής συμβαίνει γενικά στην μέση ή όψιμη ηλικία. Άτομα με παρανοειδή, σχιζοειδή, ή αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν παραληρητική διαταραχή. Όσον αφορά την πορεία που μπορεί να έχει, αυτή ποικίλει. Μπορεί να είναι χρόνια με αυξομειώσεις, μπορεί πάλι να υπάρχουν περίοδοι ύφεσης και υποτροπών ή ύφεση χωρίς υποτροπή.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Χρησιμοποιείται συνδυασμός ψυχοθεραπείας και αντιψυχωτικής αγωγής. Σε περιπτώσεις που το άτομο κινδυνεύει να γίνει βίαιο μπορεί και να νοσηλευθεί. Η Ψυχοθεραπεία βασίζεται στην δημιουργία εμπιστοσύνης μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου (ή ασθενή όπως χρησιμοποιούν οι περισσότεροι Ψυχίατροι). Ο θεραπευτής αποφεύγει να κρύβει πράγματα από τον θεραπευόμενο, όπως δηλαδή ότι δεν έχει επικοινωνία με τους συγγενείς του, ενώ έχει! Ο θεραπευτής οφείλει να είναι συνεπής στην ώρα των συναντήσεων του με τον ενδιαφερόμενο. Αρχικά ο θεραπευτής αποφεύγει να έρθει σε άμεση αντιπαράθεση με το εξωπραγματικό στοιχείο των παραληρητικών ιδεών του ατόμου, προσπαθεί μέσα από την ψυχοθεραπευτική σχέση να του δείξει πως οι ιδέες αυτές τον εμποδίζουν να ζήσει παραγωγικά, ποιες περιστάσεις προκαλούν ή εντείνουν την παρανοικότητα του, αλλά και ποιο σκοπό εξυπηρετούσαν αυτές οι παραληρητικές ιδέες. Η αντιψυχωτική αγωγή είναι αμφίβολο εάν μπορεί να εξαλείψει τις παραληρητικές ιδέες, μπορεί όμως να τις ελαττώσει. Συνδυασμός ήπιου αντιψυχωτικού – αντικαταθλιπτικού με Ψυχοθεραπεία μπορεί να βελτιώσει το άγχος, την δυσφορία και την κατάθλιψη και να ελλατώσει την ένταση των παραληρητικών ιδεών.
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Οικογενειακή Σύμβουλος
Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία