Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών αποτελεί ίσως τη συχνότερη ορμονική διαταραχή των νέων γυναικών. Η πιθανότητα εμφάνισης του προβλήματος στην Ελλάδα υπολογίζεται περίπου σε 7% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Αν και το σύνδρομο εμφανίζεται από την εφηβεία, συνήθως η γυναίκα καθυστερεί να αναζητήσει ιατρική βοήθεια, μέχρι να ανησυχήσει για την αυξημένη τριχοφυΐα, την ακατάστατη «περίοδο» της ή την αδυναμία της να επιτύχει μια εγκυμοσύνη.
Τα κύρια χαρακτηριστικά του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών είναι οι διαταραχές του «κύκλου» και η αύξηση των «ανδρικών ορμονών» στη γυναίκα. Αν και η αιτία του συνδρόμου είναι άγνωστη, φαίνεται ότι η διαταραχή στην απελευθέρωση κάποιων ορμονών διαταράσσει και τη λειτουργία των ωοθηκών. Συχνά αυτή η διαταραχή αφορά την παραγωγή ορμονών «ανδρικού τύπου». Τα τελευταία χρόνια, μεγάλες επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι βασικό ρολό στην εμφάνιση του συνδρόμου παίζει ο παθολογικός μεταβολισμός του «σακχάρου», με αυξημένη παραγωγής ινσουλίνης. Σημαντικός είναι και ο ρόλος του σωματικού βάρους της γυναίκας, με τις υπέρβαρες να έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση για το σύνδρομο. Επίσης, έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει και κληρονομική προδιάθεση καθώς για παράδειγμα, οι αδελφές όσων γυναικών έχουν πολυκυστικές ωοθήκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν και αυτές την πάθηση.
Για τη διάγνωση του συνδρόμου σε μια γυναίκα πρέπει να ακολουθούνται πολύ συγκεκριμένα κριτήρια, όπως αυτά έχουν θεσμοθετηθεί από μεγάλες Επιστημονικές εταιρείες. Η διάγνωση πρέπει να τίθεται με προσοχή, και όχι επιπόλαια, από γιατρούς που έχουν γνώσεις και εμπειρία πάνω στο θέμα. Κάθε λάθος διάγνωση επιβαρύνει ψυχολογικά τη γυναίκα και το οικογενειακό της περιβάλλον.
Η σωστή διάγνωση της πάθησης ξεκινά με την λήψη ενός λεπτομερούς ατομικού και οικογενειακού ιστορικού και συνεχίζεται με την φυσική εξέταση. Αναζητούνται ανωμαλίες στον κύκλο της γυναίκας (που συχνά ξεκινούν από την εφηβεία), με συχνότερη την εμφάνιση της «περιόδου» ανά αραιά και άστατα, χρονικά διαστήματα. Επίσης, η αυξημένη τριχοφυΐα, με παρουσία ή όχι ακμής, είναι ένα σημείο που βάζει την υποψία πιθανής αυξημένης παραγωγής «ανδρικών» ορμονών. Η αξιολόγηση της πρέπει να υπολογίζεται με βάση συγκεκριμένη βαθμολόγηση, σε ειδικούς πίνακες. Η παχυσαρκία, το ιστορικό σακχαρώδη διαβήτη στην οικογένεια, η υπογονιμότητα της μητέρας και άλλες πληροφορίες είναι σημαντικές για να προσανατολίσουν τον γυναικολόγο. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει να αποκλείσουμε την πιθανότητα παρουσίας κάποιων άλλων παθήσεων, που να μοιάζουν με το σύνδρομο, όπως άλλα ορμονικά προβλήματα, τη μακροχρόνια λήψη φαρμάκων, την παρουσία άλλων ανατομικών ανωμαλιών (πχ κύστες ωοθηκών) ή άλλα σπανιότερα προβλήματα.
Τέλος, η διάγνωση θα στηριχθεί σε εξετάσεις για τον έλεγχο τόσο των «ανδρικών» όσο και άλλων ορμονών, αλλά και στο υπερηχογράφημα για να δούμε την μορφολογία των ωοθηκών. Πρέπει να τονίσουμε ότι η πολυκυστική μορφή των ωοθηκών στο υπερηχογράφημα δεν είναι αρκετή από μόνη της για τη διάγνωση. Επίσης είναι σημαντικό να πούμε ότι οι εξετάσεις αυτές πρέπει να γίνονται κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα σε συγκεκριμένες ημέρες του κύκλου, και όχι τυχαία.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος πρέπει να συνυπολογίζονται διάφορες λεπτομέρειες, για κάθε γυναίκα ξεχωριστά, ανάλογα με τις προσωπικές της ανάγκες και επιθυμίες. Σε γενικές γραμμές, τα σημαντικότερα προβλήματα που απασχολούν τις περισσότερες γυναίκες με το σύνδρομο είναι οι διαταραχές του μεταβολισμού, η υπογονιμότητα, οι διαταραχές της «περιόδου» και η αυξημένη τριχοφυΐα. Τα ενοχλήματα αυτά πρέπει να αντιμετωπίζονται ανάλογα με την περίπτωση. Είναι λογικό ότι, οι γυναίκες που επιθυμούν άμεσα κύηση πρέπει να αντιμετωπίζονται διαφορετικά από τις Έφηβες. Έτσι, σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν φάρμακα που έχουν σαν σκοπό την επίτευξη εγκυμοσύνης, ενώ σε κάποιες άλλες νέες γυναίκες τα κατάλληλα αντισυλληπτικά χάπια μπορούν να βοηθήσουν τόσο για την αποκατάσταση της ρυθμικότητας της περιόδου όσο και για αντισυλληπτική προστασία παράλληλα. Υπάρχουν και άλλες θεραπευτικές προτάσεις όπως αντιανδρογόνες ουσίες ή χειρουργική αντιμετώπιση που αφορούν μόνο μια μικρή υποομάδα των ασθενών και δεν βρίσκουν μεγάλη εφαρμογή στην Ελλάδα.
Σε γυναίκες με πρόβλημα στο μεταβολισμό του σακχάρου πρέπει να αντιμετωπίζεται η αιτία. Η ακμή και η αυξημένη τριχοφυΐα μπορεί να απαιτούν επιπλέον φαρμακευτική θεραπεία ή αισθητικές παρεμβάσεις (laser αποτρίχωση κλπ).
Οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν, μετά από πολλά χρόνια, καρδιαγγειακά επεισόδια, σακχαρώδη διαβήτη, και άλλα σοβαρότατα προβλήματα υγείας. Για το λόγο αυτό προτείνεται η τακτική, περιοδική εξέταση των γυναικών με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ιδίως μετά την ηλικία των 30 ετών. Επίσης, το σύνδρομο είναι ίσως η συχνότερη αιτία υπογονιμότητας και για το λόγο αυτό κάθε γυναίκα με πρόβλημα στην επίτευξη μιας εγκυμοσύνης πρέπει να ελέγχεται για την παρουσία του συνδρόμου.
Σαν συμπέρασμα θέλουμε να τονίσουμε ότι, το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών αποτελεί ένα συνδυασμό διαφόρων αιτιών αλλά και πολλών συμπτωμάτων. Η σωστή διάγνωση πρέπει να στηρίζεται σε αξιόπιστα και συγκεκριμένα κριτήρια, και όχι σε επιπόλαια συμπεράσματα. Κάθε γυναίκα πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά, με βάση τις προσωπικές της ανάγκες και απαιτήσεις. Την γνώση και εμπειρία τόσο για τη σωστή διάγνωση όσο και τη σωστή αντιμετώπιση έχει ο εξειδικευμένος γυναικολόγος. Στόχος είναι η αποκατάσταση της γονιμότητας και της αναπαραγωγικής λειτουργίας της γυναίκας αλλά και η προστασία από τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του συνδρόμου.
Παναγιώτης Χριστόπουλος MD, MSc, PhD, IFEPAG
Μαιευτήρας Χειρουργός Γυναικολόγος
Ειδικός Γυναικολόγος Παίδων – Εφήβων