Παρακάτω γίνεται ανάλυση των συχνότερα εμφανιζόμενων διαταραχών που χρειάζονται λογοθεραπευτική παρέμβαση σε επίπεδα, με παραδείγματα:

1. Αντίληψη λόγου

Πρόκειται για την ικανότητα του παιδιού να αντιλαμβάνεται τον προφορικό λόγο. Το παιδί θα πρέπει να έχει την ικανότητα να επεξεργάζεται νοητικά την γλώσσα που ακούει και να προσπαθεί ανάλογα με τα συμφραζόμενα να κατανοεί το γλωσσικό μήνυμα.

Η εκδήλωση αυτής της ικανότητας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός εσωτερικού νοητικού μηχανισμού ο οποίος θα επεξεργάζεται το γλωσσικό μήνυμα αποτελεσματικά.

Η ικανότητα αυτή αναπτύσσεται από την βρεφική ηλικία, επομένως στην προσχολική ηλικία το παιδί έχει την ικανότητα να εκτελεί σύνθετες εντολές και να απαντά σε πολύπλοκες ερωτήσεις.

Παράδειγμα: Ο ΓΙΩΡΓΑΚΗΣ έχει δυσκολία  να κατανοήσει τις οδηγίες της δασκάλας του στην τάξη, δεν αποκρίνεται στις ερωτήσεις, και έχει δυσκολία να αναγνωρίσει τις βασικές έννοιες όπως τα χρώματα, τα μεγέθη, και τις έννοιες χρόνου και θέσης. Ανήκει με λίγα λόγια στην κατηγορία των παιδιών που δεν συμμετείχαν στις δραστηριότητες της τάξης.

2. Έκφραση λόγου

Σχετίζεται με την ικανότητα επικοινωνίας του παιδιού. Το παιδί θα πρέπει να είναι σε θέση να σχηματοποιήσει τα μέρη της γλώσσας χρησιμοποιώντας τα όργανα του λόγου έτσι ώστε να γίνει αντιληπτό από τους άλλους και να λάβει ενεργό μέρος στην επικοινωνιακή διαδικασία.

Στην πρώτη σχολική ηλικία το παιδί έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί δομημένες προτάσεις, να ρωτάει, να απαντάει σε ερωτήσεις που του κάνουν, να παίρνει μέρος σε κάποια συζήτηση. Κατορθώνει επίσης να διατηρεί το θέμα και να προσδίδει μια αλληλουχία στα λεγόμενά του.

Τα προβλήματα που παρουσιάζουν σε αυτή την κατηγορία τα παιδιά δεν είναι γλωσσικά αλλά καθαρά επικοινωνιακά. Με την πάροδο του χρόνου αυξάνονται οι επικοινωνιακές ανάγκες των παιδιών. Παιδιά που δεν αναπτύσσουν νέα επικοινωνιακά μέσα αποτυγχάνουν να μεταδώσουν το μήνυμα στον δέκτη ή αδυνατεί ο δέκτης να το κατανοήσει.  

Παράδειγμα: Ο ΚΩΣΤΑΚΗΣ δεν χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις όταν θέλει να εκφραστεί για κάτι, ακόμα και στα αδερφάκια του, οι ελλιπείς προτάσεις είναι σταθερά εμφανιζόμενες και αναμενόμενες σε όλα τα περιβάλλοντα.

Ακόμα εκτός από τις ελλείψεις παρατηρούμε τη μη σωστή χρήση των μορφολογικών και συντακτικών δομών.

Συνήθως δεν συμμετέχει αυθόρμητα σε συζητήσεις, αποφεύγει να μιλά και να κάνει ερωτήσεις.

3. Ροή ομιλίας

Στο διεθνές διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-iV ο τραυλισμός ταξινομείται ως διαταραχή της επικοινωνίας. Προτείνονται 3 κριτήρια για τη διάγνωση του:

Α. Διαταραχή της φυσιολογικής ροής και της ρυθμικής διαμόρφωσης της ομιλίας (δυσανάλογης για την ηλικία του ατόμου), η οποία χαρακτηρίζεται από τη συχνή παρουσία ενός ή περισσοτέρων από τα ακόλουθα:

Επαναλήψεις ήχων και συλλαβών, επιμηκύνσεις ήχων, επιφωνήματα, διακοπτόμενες λέξεις (πχ. παύσεις μέσα σε μια λέξη), ηχηρές ή σιωπηλές αναστολές (γεμάτες ή κενές παύσεις της ομιλίας), περιφράσεις (υποκαταστάσεις λέξεων για την αποφυγή προβληματικών λέξεων), παραγωγή λέξεων με υπέρμετρη φυσική ένταση, επαναλήψεις ολόκληρων μονοσύλλαβων λέξεων.

Β. Η διαταραχή της ροής παρεμποδίζει τη σχολική απόδοση ή την κοινωνική επικοινωνία.

Γ. Αν υπάρχει κινητικό ελάττωμα του λόγου ή αισθητηριακό ελάττωμα, και δυσκολίες της ομιλίας είναι μεγαλύτερες από αυτές που συνοδεύουν αυτά τα προβλήματα.

Δηλαδή η ομιλία τους συνοδεύεται από μυϊκούς σπασμούς ή από παρατάσεις, επαναλήψεις ήχων συλλαβών λέξεων κ.α.

4. Φωνή-Φώνηση

Η φώνηση (phonation), η παραγωγή δηλαδή ηχητικών κυμάτων κατά τη δίοδο του εκπνεόμενου αέρα από τις φωνητικές χορδές του λάρυγγα, συ­ντελείται και πραγματώνεται με τη βοήθεια του αναπνευστικού συστήμα­τος.

Η φώνηση, επομένως, γίνεται με τρόπο ανάλογο προς εκείνο με τον οποίο λειτουργούν τα πνευστά όρ­γανα, δηλαδή με την περιοδική διαμόρφωση ενός ρεύματος αέρα από μία παλλόμενη γλωττίδα.

Παράδειγμα:  Ο ΝΙΚΟΣ όταν μιλάει πάντα η φωνή του  είναι ένρινη, ή βραχνή ή ακούγεται περίεργα. Καθώς και εάν συνέχεια φωνάζει όταν επικοινωνεί αντί να μιλάει σε κανονική ένταση.

5. Ακοή

Σε ότι αφορά το ζήτημα της ακοής στα παιδιά πρέπει να διερευνώ­νται:

1. Το ελάχιστο της έντασης της φω­νής, στην οποία το παιδί μπορεί μόλις να ξεχωρίσει απλά στοιχεία του λόγου, δηλ. λέξεις.

2. Το πόσο καλά αντιλαμβάνεται τη συνήθη ομιλία σε συνθή­κες καθημερινές.

3. Το μέγιστο της έντασης στην οποία ο εξεταζόμενος μπο­ρεί ν’ ανεχθεί την ομιλία.

Το ιδανικότερο και αναγκαίο είναι μια επίσκεψη του παιδιού σας σε έναν εξειδικευμένο Ο.Ρ.Λ. για μια πλήρη αξιολόγηση, ιδιαιτέρως αν το παιδί παραπονιέται για την ακοή του, δείχνει πως προσπαθεί υπερβολικά να ακούσει ή έχει ιστορικό με έντονες ή συνεχείς ωτίτιδες.

6. Άρθρωση

Η άρθρωση, ο μετασχηματισμός δηλαδή του λαρυγγικού περιοδικού ήχου σε έναρθρο λόγο, γίνεται κατά τη διέλευση του ήχου αυ­τού από τη στοματική κοιλότητα.

Οι αρθρωτές είναι τα φωνητικά όργανα που συμμετέχουν στην πραγματοποίηση της άρ­θρωσης, δηλαδή τα χείλη, τα δόντια, τα φατνία, ο ουρανίσκος (ή σκληρή υπερώα), η (μαλακή) υπερώα, η σταφυλή, ο φάρυγγας, η γλώσσα, και η γλωττίδα (ή λάρυγγας). 

Η παραγωγή των φθόγγων πραγματοποιείται χάρη στα όργανα-αρθρωτές που είναι αναλυτικά:

Τα χείλη με τους μυς του προσώπου συμβάλλουν άμεσα στο σχηματι­σμό των φωνηέντων καθώς και των χειλικών [π, μπ] και οδοντοχειλικών [φ,ν] συμφώνων. Έμμεσα συντελούν στη φώνηση όλων των φθόγγων που εξαρτώνται από το σχήμα και το μέγεθος της σχισμής των χειλιών. Τα χείλη σχηματοποιούν επίσης το εκφραστικό στοιχείο του λόγου, το οποίο βοηθά στην οπτική αντίληψη της ομιλούμενης γλώσσας.

Η κάτω γνάθος συμβάλλει στο μηχανισμό της άρθρωσης διαμορφώνο­ντας με τις κινήσεις της το σχήμα και το μέγεθος της στοματικής κοιλό­τητας, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί το κατάλληλο υπόστρωμα για την κι­νητικότητα της γλώσσας. Τέλος, καθορίζει την παραγωγή των φωνηέ­ντων και εκείνων των συμφώνων που διαμορφώνονται από το βαθμό ανοίγματος της στοματικής κοιλότητας.

Ο φραγμός των δοντιών συμμετέχει άμεσα στη δημιουργία ορισμένων φθόγγων [τ, δ, θ, ν, φ]. Έμμεσα συντελεί στην άρθρωση αποτελώντας το στερεό υπόβαθρο των χειλιών ή συμμετέχοντας στο σχηματισμό γλωσ­σικών φθόγγων [λ]

Η υπερώα, και ιδιαίτερα η μαλθακή υπερώα, συμβάλλει στην άρθρωση με τους εξής τρόπους:

Κλείνει τη στοματορινική επικοινωνία στις περιπτώσεις που η παρα­γωγή ενός φθόγγου απαιτεί την αύξηση της πίεσης του αέρα στη στοματική κοιλότητα.

Ανοίγει τη στοματορινική επικοινωνία για την παραγωγή των ρινικών φθόγγων [μ, ν, μμπ, νγκ], και μετέχει στο σχηματισμό των λαρυγγικών φθόγγων

Τέλος, η γλώσσα παίζει άμεσο και καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή ορισμένων συμφώνων [τ, δ, θ], καθώς επίσης και έμμεσο για το σχηματι­σμό σχεδόν όλων των φθόγγων, συμφώνων και φωνηέντων, δεδομένου ότι αποτελεί αφενός τον κύριο παράγοντα (αρθρωτή) μεταβολής του σχήματος και του όγκου της στοματικής κοιλότητας και αφετέρου της διαμόρφωσης της κατεύθυνσης του ρεύματος του εξερχόμενου αέρα.

Ένα ακόμα σημείο που χρειάζεται προσοχή όταν μιλάμε για άρθρωση είναι το θέμα του συγχρονισμού. Στις περισσότερες περιπτώσεις για την εκφορά ενός φθόγγου εμπλέκονται περισσότεροι από ένας αρθρωτές.

Ο συγχρονισμός όλων των κινήσεων είναι απαραίτητος για τη σωστή παραγωγή των φθόγγων. Λίγα εκατοστά του δευτερολέπτου βιασύνη η καθυστέρηση και προκύπτει άλ­λος φθόγγος, με λάθος φώνηση ή ρινικότητα, με λάθος θέση χειλιών ή με ασαφή τόπο άρθρωσης.

Παράδειγμα:  Ο ΔΗΜΗΤΡΑΚΗΣ δεν μπορεί να πει ένα ή περισσότερα γραμματάκια – φωνούλες σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας του και όσο κι αν προσπαθεί δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνος του. 

Καρναβάς Τριαντάφυλλος

Λογοπαθολόγος – Λογοθεραπευτής