Η αγοραφοβία είναι μια αγχώδης διαταραχή που σχετίζεται με τον φόβο και την ανησυχία ότι το άτομο θα εμφανίσει συμπτώματα κρίσης πανικού ή ανάλογα αυτής σε δημόσιους πολυσύχναστους χώρους και σπανιότερα ακόμα και μέσα στο σπίτι. Τα πιο συχνά μέρη που μπορεί κάποιος να εμφανίσει συμπτώματα πανικού είναι το ασανσέρ, το γήπεδο, τα μέσα μαζικής μεταφοράς και τα εμπορικά κέντρα. Τα άτομα που εμφανίζουν συμπτώματα αγοραφοβίας φοβούνται να βρίσκονται σε μέρη που είναι δύσκολο ή τους προκαλεί ντροπή το να (δια) φύγουν και για αυτόν τον λόγο τα αποφεύγουν. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η αγοραφοβία σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό συνυπάρχει με τις κρίσεις πανικού.

Οι κρίσεις πανικού χαρακτηρίζονται από μία σειρά συμπτωμάτων με συχνά επεισόδια έντονου φόβου ή ανησυχίας χωρίς προφανή λόγο που ενεργοποιούν βιολογικές σωματικές αντιδράσεις. Τα συμπτώματα του πανικού προκαλούν πολύ μεγάλο και έντονο φόβο στους πάσχοντες εφόσον νομίζουν ότι χάνουν τον έλεγχο, ότι μπορεί να πάθουν έμφραγμα (συνήθως λόγω της ταχυπαλμίας) ή ότι ακόμα μπορεί να τρελαθούν ή να πεθάνουν. Τα συμπτώματα αγοραφοβίας εμφανίζονται όταν οι κρίσεις πανικού σχετίζονται με διάφορες καταστάσεις ή τοποθεσίες που συνέβησαν αυτές.

Τα πιο συχνά συμπτώματα της αγοραφοβίας είναι ο φόβος του ατόμου να είναι μόνο του, να βρίσκεται σε πολυσύχναστα μέρη, ο φόβος απώλειας ελέγχου και παραμονής σε χώρους όπου η διαφυγή είναι δύσκολή όπως το τρένο ή το αεροπλάνο και το ασανσέρ. Επίσης το άτομο εμφανίζει αδυναμία να εγκαταλείψει το σπίτι του για μεγάλα χρονικά διαστήματα, παρουσιάζει αίσθηση απελπισίας, εξάρτηση από άλλους και αίσθηση ότι το σώμα του δεν είναι πραγματικό (αποπροσωποποίηση), επίσης δύσπνοια, τάση για λιποθυμία, ρίγος, εφίδρωση, ταχυκαρδία, εξάψεις, ναυτία, διάρροια και αναγούλα, πόνο στο στήθος και αδυναμία κατάποσης είναι επίσης κάποια από τα συχνά συμπτώματα του πανικού που να οδηγήσουν σε αποφυγές και κατά συνέπεια αγοραφοβία.

Η αγοραφοβία εμποδίζει σημαντικά την ανεξαρτησία του ατόμου, την ικανότητα του να εργάζεται, να κοινωνικοποιείται και να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τις καθημερινές του δραστηριότητες. Κάποια άτομα με αγοραφοβία έχουν χώρους που αισθάνονται ασφαλείς και μπορούν να παραμείνουν εκεί αν είναι μαζί τους και κάποιος έμπιστος δικός τους άνθρωπος. Σπάνια βρίσκουν το κουράγιο να πάνε κάπου μόνα τους επειδή νιώθουν έντονη δυσφορία και άγχος καμιά φορά μόνο και με την ιδέα.

Η αγοραφοβία συνήθως εμφανίζεται προς το τέλος της εφηβείας ή στην αρχή της ενηλικίωσης αλλά είναι πιθανό να εμφανιστεί και σε οποιαδήποτε άλλη ηλικία. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να διαγνωστούν σε σχέση με τους άντρες. Τα άτομα που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν αγοραφοβία είναι εκείνα που έχουν υπάρχουσες ή ιστορικό κρίσεων πανικού, αγχώδη ή ιδιαίτερα στρεσσογόνα γεγονότα κατά τη διάρκεια της ζωής τους, άγχος και ανησυχία ως χαρακτηριστικά προσωπικότητας και χρήση ή κατάχρηση αλκοόλ.

Σε βαριές και χρόνιες περιπτώσεις το άτομο αν δεν αναζητήσει θεραπεία μπορεί να κλειστεί στο σπίτι για χρόνια και να απομονωθεί από την οικογένεια και τους φίλους, να μην μπορεί να εργαστεί και να έχει μια φυσιολογική καθημερινότητα με αποτέλεσμα να χάσει την ανεξαρτησία και την λειτουργικότητα του. Η αγοραφοβία επίσης μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, χρήση και κατάχρηση ουσιών προκειμένου το άτομο να ξεπεράσει το φόβο, τις ενοχές και την μοναξιά.

Η θεραπεία της αγοραφοβίας συνήθως είναι ένας συνδυασμός φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας προκειμένου το άτομο να εκτεθεί στους φόβους του αρχικά απαλλαγμένο από την υπερβολική ανησυχία του. Η πιο αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι η Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία (ΓΣΘ) μιας βραχείας διάρκειας θεραπεία (12-18 συνεδρίες) που έχει δύο τμήματα. Το γνωστικό κομμάτι περιλαμβάνει την εκπαίδευση πάνω στην αγοραφοβία και τις κρίσεις πανικού και το πώς μπορεί το άτομο να τις ελέγξει. Καταγράφονται οι σκέψεις εκείνες που θεωρούνται δυσλειτουργικές και μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα ανάλογα του πανικού σε ένα ημερολόγιο, όπως επίσης η ένταση και η συχνότητα των επεισοδίων όπως επίσης και πιθανοί παράγοντες ενεργοποίησης. Το άτομο μαθαίνει τους παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν μια κρίση πανικού ή συμπτώματα πανικού και πως αυτά μπορεί να χειροτερέψουν. Επίσης γίνεται εκπαίδευση στο πως μπορεί το άτομο να διαχειριστεί τα συμπτώματα δυσφορίας όπως αναπνοές και τεχνικές προοδευτικής χαλάρωσης. Το συμπεριφορικό κομμάτι περιλαμβάνει την αλλαγή των συμπεριφορών εκείνων που είναι δυσλειτουργικές και προκαλούν άγχος στο άτομο μέσω της απευαισθητοποίησης πιο συχνά ονομαζόμενη και κλιμακωτή έκθεση στο φόβο. Αυτή η τεχνική βοηθά το άτομο έχοντας κάποιες δικλείδες ασφαλείας να εκτεθεί σε καταστάσεις και χώρους που του προκαλούν φόβο και άγχος μέχρι να σταματήσει να τις αποφεύγει.

Η φαρμακοθεραπευτική παρέμβαση επίσης βοηθά σημαντικά στη μείωση των συμπτωμάτων και περιλαμβάνει αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά συνταγογραφούμενα από ψυχίατρο.

Dr Τέσσα Χριστοδούλου PhD, CPsych

Κλινική Ψυχολόγος- Νευροψυχολόγος