Η μοναξιά είναι ένα καλό μέρος για να επισκεφτείς,

αλλά ένα άσχημο μέρος για να μείνεις.

Josh Billings 1885

Μεγαλώνοντας ηλικιακά αλλά και εμπειρικά υπήρχε η διαπίστωση ότι κάποιοι ορισμοί ή ιδιότητες που ακούγαμε από μικρή ηλικία και στην πορεία νιώθαμε ένα φόβο και μία διστακτικότητα, να αλλάζει να μετατρέπεται σε μία πιο προσωπική τοποθέτηση – εικόνα. Για την έννοια λοιπόν Μοναξιά πάνε αρκετά χρόνια που έχει βρει ως ερμηνεία την διάσταση που πραγματικά της ανήκει στην ζωή μου, στην καθημερινότητα μου, στην εργασία μου. Δεν είναι κάτι που φοβίζει ότι θα μεταδοθεί, ή ότι είναι κάτι που όποιος το έχει αλίμονο του…την έβαψε!!! …και κάτι ακόμα: δεν είναι –απαραίτητα- ο προθάλαμος για να εισχωρήσει κάποιος στην κατάθλιψη. Άλλο μοναξιά και άλλο «νιώθω μόνος/μόνη». Μπορούμε να συζητάμε πάρα πολλές ώρες για αυτό το θέμα και ο καθένας να έχει να παραθέσει την δική του ξεχωριστή τοποθέτηση, ιδέα, ερμηνεία, ανάλογα το πως την βιώνει στην ανάλογη περίοδο της ζωής του.

Ακούγεται συχνά ότι η μοναξιά είναι το συναίσθημα της εγκατάλειψης από τους άλλους… Αν μείνει κάποιος μόνο σ’ αυτή την ιδέα και δεν ανιχνεύσει να δει τι τον οδηγεί εντέλει να μένει σ’ αυτή την άποψη τότε είναι πολύ πιθανό τα περισσότερα πράγματα στην ζωή του να τα σχετίζει με τους άλλους αλλά ακόμα και να τα τοποθετεί στη βάση ότι οι άλλοι ευθύνονται για ότι εκείνοι νιώθουν. Λέμε κάποιες φορές ότι ο άνθρωπος είναι χρήσιμο και υγιές να βρίσκεται και μόνος του, να μένει μόνος του, να αποζητά την επαφή με τον εαυτό του, χωρίς αυτό να παρερμηνευθεί ότι αποζητούμε την απόσυρση από το σύνολο και επιδιώκουμε απόμερες σκέψεις και σχέσεις. Κάνοντας κάποιος διάλογο με τον εαυτό του συλλογίζεται αλλά και μαθαίνει τις δικές του διαστάσεις, ακούει τα θέλω του, τις ανάγκες του χωρίς απαραίτητα αυτό να είναι εγωιστικό ή απόμακρο. Μία υγιής κατάσταση είναι να καταφέρνει κάποιος να μοιράζεται με τους γύρω του συναισθήματα, ιδέες, απόψεις αλλά να υπάρχει και μία δυναμική μέσα του που να την ακούει, να την σέβεται, να την λαμβάνει απόλυτα σοβαρά υπόψην του και στο τέλος ο ίδιος θα κρίνει και θα αποφασίσει τι είναι να ακολουθήσει.

Η έννοια της μοναξιάς απασχολούσε πάντα τα δρώμενα, υπήρχαν περίοδοι και φάσεις που η κατάσταση αυτή μεγεθυνόταν και γινόταν αρκετός ντόρος γύρω της, άλλοτε πάλι είχε μία πιο πραγματική διάσταση στην καθημερινότητα της. Πλέον βλέπουμε την μοναχικότητα που νιώθουν και βιώνουν οι άνθρωποι να ενσωματώνεται στην ζωή τους, στην απλή καθημερινότητα τους και να πορεύονται μ’ αυτήν έχοντας στην πλάτη τους την δυσκολία να την αλλάξουν να την μετατρέψουν. Δεν είναι μόδα της εποχής η μοναξιά, είναι κάτι που πλέον είναι έντονα εμφανές, δεν υπάρχει κάποια προσπάθεια να συγκαλυφτεί και να κρυφτεί διότι πολύ απλά οι άνθρωποι την «χρησιμοποιούν» σαν επίσημη ενδυμασία στην καθημερινότητα τους και αυτό φαίνεται στην ίδια τους την όψη, στο πρόσωπο τους, στις εκφράσεις τους, στο βλέμμα, στον τρόπο που σκέφτονται και εκθέτουν με λόγια το περιεχόμενο της σκέψης τους. Ας τα δούμε όμως λίγο πιο συγκεκριμένα τα πράγματα!

Εκφράσεις όπως «είμαι μόνος μου», «τα κάνω όλα μόνη μου», «πάντα νιώθω να είμαι μόνος», «τελικά όσο μεγάλη παρέα και να έχω στο τέλος καταλήγω να είμαι μόνος μου», «μόνος μου, μόνος μου, μόνη μου…», δείχνουν ένα αποκλεισμό αλλά και μία τιμωριτικότητα απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Παρατηρώντας κάποιους ανθρώπους που βιώνουν μέσα τους αυτές τις ιδέες φαίνονται ξεκάθαρα και στην όψη τους αυτό που νοιώθουν ακόμα και να μην το πουν, που μπορεί τις περισσότερες φορές να μην το εκδηλώσουν και να δείξουν ακριβώς το αντίθετο δηλαδή να είναι πρόσχαροι, πολλοί ενεργητικοί και ξαφνικά να νιώσουν μία δυσκολία να συνεχίσουν να εκφράζουν εκείνο που προολίγου έκαναν και να «βυθιστούν» στο συναίσθημα της μοναχικότητας τους. Υπάρχουν άνθρωποι που για πολλά χρόνια επιλέγουν να ζουν την μοναχικότητα τους μέσα από τρόπους ζωής, ή ακόμα καταστάσεις που νιώθουν ή πιστεύουν ότι τους βοηθούν και τους βγάζουν από κυκεώνες. Μεγαλώνουν, δημιουργούν οικογένειες, εργάζονται, κοινωνικοποιούνται, εξελίσσονται παράλληλα με την άλλοτε κρυφή και άλλοτε φανερή αδυναμία τους, εκείνη που μέσα της νιώθουν λύτρωση, αγαλλίαση και ζεστασιά… την μοναξιά τους. Κάποιοι άνθρωποι τους αρέσει να ξεχνιούνται και να συμπορεύονται παρέα με το ποτάκι τους (όπως το αποκαλούν), να λένε ιστορίες, να τους ακούν, να θέλουν μάλιστα να έχουν κοινό που να τους ακούει αλλά μέχρις εκεί, δεν αποζητούν την έπαρση ή τα μπράβο, ο φίλος τους είναι ένα ποτήρι γεμάτο με συναισθήματα δυσεπίλυτα, χωρίς βουή, χωρίς κριτική, φίλος στα καλά και στα δύσκολα, απομονώνονται και απολαμβάνουν την βουβή συντροφιά του. Υπάρχει μία άλλη κατηγορία ανθρώπων που την μοναχικότητα τους την βιώνουν με το να αντιπαθούν την κοινωνία στην οποία βρίσκονται, τον κόσμο, να έχουν θυμό ακόμα και για τους γονείς τους που τους έφεραν στην ζωή, αρκετοί άνθρωποι από αυτούς το εκδηλώνουν στο πρόσωπο τους την δυσαρέσκεια τους για τους γύρω τους. Δεν μένουν ευχαριστημένοι με πολλά πράγματα και για οτιδήποτε τους συμβαίνει το προβάλλουν σε εξωγενείς παράγοντες, όπως στην κοινωνικοοικονομική τους θέση, ή η ατυχία που βιώνουν σε πολλούς παραμέτρους των επιλογών τους. Οι άνθρωποι αυτοί νιώθουν μόνοι εξαιτίας της δυσκολίας τους να ανήκουν κάπου με αισιόδοξο τρόπο και να βρίσκουν πηγές ευχαρίστησης και όχι ενός έντονου και συνεχόμενου θυμικού συναισθήματος..

Μεγαλώνοντας κάποιος με την πεποίθηση «τι δεν μπορώ να κάνω ή τι δεν μου ταιριάζει» υιοθετούν την έννοια «δεν» μ’ αυτή πολλές φορές πορεύονται, η δυσκολία τους είναι πολύ μεγάλη να μείνουν στο τι μπορούν να καταφέρουν και αυτόματα το αρνητικό κάνει την εμφάνιση του. Το «δεν» αμέσως υποδηλώνει άρνηση, απόρριψη, απαισιοδοξία και απογοήτευση, όλα εκείνα δηλαδή που κάνουν έναν άνθρωπο να επιβεβαιώνει μόνος του τον κανόνα ότι «τίποτα δεν μπορεί να καταφέρει». Βέβαια σημαντικό ρόλο έχουν και οι πηγές ώστε να δημιουργηθούν στον άνθρωπο αυτές οι πεποιθήσεις, για παράδειγμα μία κοπέλα που πάντα μεγάλωνε με την έκφραση «εσύ να προσέχεις, να μη γίνεις σαν τις άλλες» και παράλληλα «πρόσεξε γιατί έτσι όπως κάνεις ποιος θα σε πάρει εσένα» ή « με τα μυαλά που κουβαλάς θα μείνεις στο ράφι»!! σ’ ένα μεγάλο ποσοστό φοβάται να είναι και να φέρεται αληθινά, να είναι δηλαδή ο εαυτός της, καταρχήν δεν ξέρει ποιος είναι ο δικός της εαυτός και αυτό δημιουργεί μία εσώτερη μοναχικότητα, ένα κλείσιμο στον εαυτό, οι απαιτήσεις προς τους άλλους αυξάνονται χωρίς μέτρο, όλα γύρω της φαίνονται πολύ διαφορετικά και απλησίαστα οπότε εκείνο που σφυρηλατεί στον νου της είναι καλύτερα μόνη μου, αυτό πιστεύει ότι της επεφύλασσε η μοίρα της και μ’ αυτό προχωρά. Για άλλους ανθρώπους η χαρτοπαιξία (ή γενικότερα ο τζόγος) είναι καταστροφή αλλά και σωτηρία, επιλέγουν την σχέση μαζί της για να επουλώσουν πληγές, ή ακόμα πιστεύοντας ότι κάτι θα αλλάξει, το ίδιο πιστεύουν και όσοι χρησιμοποιούν το αλκοόλ ως μέσο για να ξεφύγουν από τα δύσκολα και να επέλθουν στα εύκολα της δικής τους κλειστής μοναχικότητας. Ορισμένοι άνθρωποι αποδέχονται εκείνο που πιστεύουν ότι η μοίρα έχει ορίσει για εκείνους, συνειδητά δεν βλέπουν ότι οι ίδιοι έχουν «χτίσει» την ζωή τους με τα σταθμά που τους είναι οικεία, για παράδειγμα άνθρωποι που νιώθουν εγκλωβισμένοι μέσα σε σχέσεις που ουσιαστικά το εσωτερικό τέλμα έχει επέλθει, δυσκολεύονται αρκετά να το δουν και επιλέγουν για άλλη μία φορά να δεχτούν την κατάσταση ως η ανασφάλεια για το παρακάτω. Αρκετά ζευγάρια διατηρούν για πολλά χρόνια σχέση – γάμο αλλά ο καθείς προτιμά να κλειστεί στην δική του εσώτερη πραγματικότητα, όσο μελαγχολική και μοναχική μπορεί να είναι. Μπορεί να ακούγεται σκληρό αλλά κανένας μας κανένας δεν μπορεί να ευθύνεται για τον τρόπο ζωής του άλλου, η ευθύνη είναι καθαρά ατομική, απλά μας είναι πιο εύκολο και ανώδυνο να θέλουμε να πιστεύουμε ότι κομμάτι της ευθύνης έχει πάντα και ο άλλος!

Οι τοίχοι που χτίζουμε γύρω μας για να κρατήσουν τη

λύπη μακριά, κρατούν απ’ έξω και τη χαρά.

Jim Rohn 1930

ΕΠΙΛΟΓΗ ΝΑ ΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΜΟΝΟΣ

Σύμφωνα με διεθνείς στατιστικές, η πλειονότητα των ανθρώπων που ζουν μόνοι τους είναι γυναίκες. Οι γυναίκες υπερτερούν επίσης σε αριθμό και στην τρίτη ηλικία, γιατί το 57% αυτών είναι από 75 χρόνων και πάνω. Αυτό εν μέρει εξηγείται από τη μακροζωία του γυναικείου φύλου σε αντίθεση με το αντρικό, γιατί σε πολλά απ’ αυτά τα σπίτια κατοικούν χήρες.

Πολλοί απ’ αυτούς που ζουν μόνοι το έχουν επιλέξει οι ίδιοι. Γιατί έτσι είναι πιο ευτυχισμένοι απ’ όσο θα ήταν αν είχαν έναν μόνιμο σύντροφο, καθώς ανακαλύπτουν πως υπάρχουν πράγματα στη ζωή που μπορούν να εκτιμήσουν μόνον όταν είναι μόνοι. Μερικοί ζουν μόνοι επειδή είναι αδύνατο γι’ αυτούς να συνεργαστούν στενά με άλλους. Για παράδειγμα, ζωγράφοι, μουσικοί και συγγραφείς βρίσκουν ότι η δημιουργική μοναξιά μπορεί να αξιοποιηθεί με εποικοδομητικό τρόπο.

Άλλοι, πάλι, μένουν μόνοι όχι από επιλογή, αλλά εξαιτίας ενός διαζυγίου ή ενός θανάτου. Στις περιπτώσεις αυτές, η μοναξιά μπορεί ν’ αποβεί ένα πραγματικό πρόβλημα για κάποιον που έχασε το πρόσωπο στο οποίο είχε προσφέρει όλη του την αγάπη, την εμπιστοσύνη και την πίστη του.

Ανεξάρτητα απ’ τον λόγο για τον οποίο εξαναγκάστηκαν ή θέλησαν κάποιοι να μείνουν μόνοι, το σημαντικό είναι ν’ αντιληφθούν ότι η μοναχική ζωή σίγουρα έχει και επωφελή αποτελέσματα. Ας σκεφθούμε πως η μοναξιά για κάποιο διάστημα πιθανόν να μας βοηθήσει να κάνουμε τη ζωή μας πιο ξεκάθαρη και να βάλουμε σε σειρά τις προτεραιότητες μας. Βεβαίως πολλοί βρίσκουν ότι δεν είναι ουσιώδες γι’ αυτούς να ζουν τη ζωή μέσω κάποιου άλλου ή να βασίζονται ολοκληρωτικά σ’ έναν σύντροφο για ν’ αποκτήσουν αίσθηση της ταυτότητας τους. O καθένας μπορεί να είναι ανεξάρτητος, αν είναι προετοιμασμένος να εξετάσει με ειλικρίνεια τι είναι εκείνο που ζητά από τη ζωή κι αν γνωρίζει πως ίσως χρειαστεί να δουλέψει σκληρά για να το αποκτήσει.

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ

Αν αισθάνεσαι μοναξιά όταν είσαι μόνος,

έχεις κακή παρέα.

Jean Paul Sartre 1980

Εάν οι άνθρωποι δεν είχαν τόσες κοινωνικές ανασφάλειες για το προσωπικό τους μέλλον θεωρητικά δεν θα ένιωθαν τόσο έντονο πανικό να αποκατασταθούν από μία ηλικία και μετά. Βιολογικά, ψυχολογικά μπαίνουν στην διαδικασία να προάγουν άγχος για κάτι που ουδείς δεν ξέρει τι και πως θα έρθει. Ο φόβος της απόρριψης και η μοναξιά πολλές φορές πανικοβάλλουν τους ανθρώπους που τους οδηγούν να φέρονται και να σκέφτονται πολύ βεβιασμένα, σχεδόν παρορμητικά, ο έλεγχος και τα όρια εξαφανίζονται και μόνος στόχος μένει πλέον η αρχική σκέψη «δεν θέλω με τίποτα να μείνω μόνος». Τι συμβαίνει τότε; Το άτομο ζει μία ζωή γεμάτη φόβο, κακή διάθεση, χωρίς αυτοπεποίθηση (Κεραμιδά Ε). Όταν επέλθει αυτός ο φόβος και αυτή η ανησυχία τότε και οι επιλογές γίνονται βιαστικά και τις περισσότερες φορές όχι με το επιθυμητό αποτέλεσμα, αντί να φοβηθεί κάποιος την μοναξιά του, ας επιτρέψει τι είναι καλύτερο για εκείνον και πως θέλει να ζήσει, να συνάψει σχέσεις, όταν κάποιος συστήνεται με αγωνία για το προσωπικό του μέλλον έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες οι γνωριμίες του να εκπέμπουν αμοιβαίο σεβασμό, πληρότητα και αρμονικότητα.

ΜΟΝΟΣ ΣΕ ΕΝΑ ΠΛΗΘΟΣ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Αρκετά συχνά ακούμε να εξομολογούνται οι άνθρωποι για το πόσο μόνοι νιώθουν ενώ περιστοιχίζονται από αρκετούς ανθρώπους στην καθημερινότητα τους. Η επιλογή αυτών των ατόμων μπορεί να γίνεται βιαστικά και κυρίως για να «μαλακώσουν» τις πιο σκληρές πτυχές τους, τις πιο δύσκολες, τις πιο απομονωμένες………Ο μοναχικός άνθρωπος φορά ένα μανδύα και δύσκολα επιτρέπει κάποιον να περάσει αυτόν τον μανδύα. Είναι το κρυσφήγετό του, η άμυνα του…η επιλογή του. Μοναξιά νιώθουμε όταν είμαστε μόνοι μας σε ένα δωμάτιο (για να διαβάσουμε, να προετοιμαστούμε για κάτι…), μοναξιά νιώθουμε όταν είμαστε διαφορετικοί (ανάμεσα σε άλλες εθνικότητες…) ή όταν είμαστε πολύ καλύτεροι ή πολύ χειρότεροι σε κάποια πράγματα από άλλους. Αλήθεια, όταν είστε πολύ καλοί το μοιράζεστε, η δεν επιτρέπετε, να εκθέτετε τα «καλά σας κουσούρια;» Μήπως το φυλάτε κρυφό; Οι περισσότερες μοναξιές κρύβουν κάτι γοητευτικό, κρύβουν ερωτηματικά (Γαλανάκη, 2006)

Ας δούμε ποια είναι τα είδη μοναξιάς: τα σύνηθες είναι δύο: η συναισθηματική (συγκινησιακή) και η κοινωνική μοναξιά. Στις δύο κατηγορίες αυτές θα βρούμε υποκατηγορίες. Έτσι, έχουμε την κυριολεκτική μοναξιά, την επώδυνη μοναξιά, την απομόνωση αλλά και την ευεργετική μοναξιά, σαν απάντηση σε όλα τα παραπάνω (Gotesky,1965). Η απομόνωση είναι η εκούσια μοναξιά που την χρησιμοποιούμε για τις προσωπικές μας στιγμές, όπως είναι το διάβασμα. Ενώ η ευεργετική μοναξιά είναι εκείνη η περίπτωση μοναχικότητας κατά την οποία υπερβαίνουμε την συνείδηση της κατάστασης της μοναξιάς και απορροφούμαστε από την ομορφιά που μπορεί να μας προσφέρει ο καλός χρόνος με τον εαυτό μας (Γαλανάκη, 2006).

ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΜΟΝΑΞΙΑ

Έρευνες (Focus,13.5.03) έδειξαν ότι το 8% των γυναικών και το 3% των αντρών νιώθουν συνήθως μόνοι συχνά.

Ας δούμε τρόπους που βιώνουμε τη μοναξιά:

1. με οργή, εχθρότητα και εκνευρισμό.

2. με το αίσθημα του να μην νιώθουμε αποδεκτοί, το άγχος, τη σύγχυση, τη θλίψη και την αποθάρρυνση.

3. με εξάντληση και αίσθημα κενού, καθώς γινόμαστε παθητικοί και απόμακροι.

4. την απομόνωση.

Λόγοι μοναξιάς:

Συνήθως πυροδοτείτε αυτό το αίσθημα από συνθήκες πιεστικές όπως ένα πένθος, ένας χωρισμός, μια μετακόμιση, με ασθένειες, το μεγάλωμα ενός παιδιού… σχεδόν σίγουρα η μοναξιά εξαφανίζεται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Για να γίνει αυτό χρειαζόμαστε τη βοήθεια ομάδων υποστήριξης και γενικά να μοιραστούμε το πρόβλημά μας με άλλα άτομα. Άλλωστε η μοναξιά κινδυνεύει να γίνει μόνιμος τρόπος ζωής αν δεν κινητοποιηθούμε. Ακόμα και η προχωρημένη ηλικία μπορεί να αποτελεί αιτία μόνιμης μοναξιάς, κυρίως όταν χάνονται όλες οι φιλίες μιας ζωής. Τέλος θα μπορούσαν να αναφερθούν κάποιες ιδέες έτσι ώστε κάποιος νιώθοντας «εγκλωβισμένος» στην μοναξιά του, να βρει τρόπους που να μπορεί να απεγκλωβιστεί από αυτό που θεωρεί χάος ή τέλμα. Αν και θεωρώ ότι μαγικές συνταγές δεν υπάρχουν, την λύση κάποιος μπορεί να την βρει με τον τρόπο του μέσα του και να κινητοποιηθεί. Το πως βιώνει κανείς την μοναξιά είναι κάτι ατομικό, ξεχωριστό και ιδιαίτερο, ένας γενικότερος μπούσουλας όμως που καθείς μπορεί να ακολουθήσει είναι να:

-διοχετεύει την πίεση που νιώθει σε επιλογές που του ταιριάζουν, άθληση, χόμπι, διάβασμα, μαγειρική…

-να προσπαθεί να ανήκει σε μία ομύγηρη ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα, ακόμα πιο προκλητικό είναι να συμμετέχει ακόμα και αν το αντικείμενο συζήτησης δεν είναι 100% της δικής του ιδιότητας.

-τα «πάθη» του να μπορεί να τα οριοθετεί χωρίς να γίνουν απαραίτητα τρόπο ζωής, όπως αναφερθήκαμε και παραπάνω η στάση που έχει κάποιος για την κοινωνία και με τον τρόπο που μεγαλώνει, ή η επιλογή για το «ποτάκι» του ή το «χαρτάκι».

-Αν η πηγή του να νιώθει κάποιος απέραντη και χρόνια μοναξιά, πηγάζει από εσώτερες και βαθιές ρίζες, θα μπορούσε να μιλήσει με κάποιον ειδικό του χώρου της ψυχικής υγείας. Θα βοηθηθεί στο να αφεθεί, να μοιραστεί, να νιώσει ισότιμος και όχι κάτι το διαφορετικό –‘ίσως- άρα και απομονωμένος.

Αν βγάλουμε τη μάσκα απ’ τη μοναξιά,

θα δούμε μόνο περηφάνια.

Βαΐτσου Κ. Δήμητρα

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Οικογενειακή Θεραπέυτρια