Μέσα από την υποχονδρίαση το άτομο εκφράζει το πρόβλημα, ζητά αναγνώριση, προσοχή και αν αυτό είναι δυνατό η προσοχή να είναι σταθερή και συνεχιζόμενη από το περιβάλλον του. Τα άτομα με υποχόνδρια χαρακτηριστικά δυστυχώς δεν έχουν μία ήρεμη ζωή για τους ίδιους, στο βάθος είναι δυστυχισμένοι αν και δεν το εκφράζουν πάντα γιατί αρχικά θέλουν να δείχνουν ότι είναι καλά με την ζωή τους, δεν αγχώνονται ιδιαίτερα και η σωματική τους υγεία πρέπει να είναι άριστη και συνήθως αυτό παλεύουν, η οργανική τους υγεία να μην υστερεί σε κάτι διότι μετά δυσκολεύονται αρκετά να ζουν, να απολαμβάνουν και να βιώνουν μία τέτοια κατάσταση στην πραγματική της διάσταση. Από τους άλλους περιμένουν απλά να τους καταλάβουν και πολλές φορές να συμμαχήσουν μαζί τους. . Ενημερώνονται για τα πάντα με ότι έχει να κάνει με την ιατρική εικόνα του οργανισμού, συνήθως εμμένουν σε ένα ή και περισσότερα συμπτώματα με τα οποία όμως ασχολούνται πολύ διεξοδικά και με το παραπάνω όπως θα λέγαμε. Δηλαδή εάν κάποιος έχει θέμα με τους πονοκεφάλους είναι βέβαια ότι γνωρίζει τα πάντα με το ότι έχει να κάνει με το ζήτημα αυτό, την φαρμακευτική αγωγή, τα ακριβή συμπτώματα, τι τους προκαλεί, την επιδημιολογία αλλά και σε ποιες καταστάσεις μπορεί να φτάσει κάποιος και να έχει πονοκεφάλους. Ο «Κατά φαντασίαν ασθενής» όπως αποκαλείται κυρίως ουσιαστικά στην ζωή του είναι μόνος, οι άνθρωποι γύρω του νιώθουν μια κούραση με τον τρόπο που ζει και επικοινωνεί, συσχετίζεται μέσα από το πρόβλημα του, κάνει και δημιουργεί σχέσεις μέσο της ιδιαιτερότητας του που εκείνος την μεταφράζει φυσιολογική κατάσταση!!! Μένοντας κάποιος δίπλα σε ένα τέτοιο άτομο ή θα έχει αποφασίσει να συμμαχήσει μαζί του στο θέμα της εμμονής του, ή θα έχει δεχθεί την κατάσταση του ως έχει και συμβατά θα συνεχίζει βιοποριστικά την ζωή μαζί του.
ΣΩΜΑΤΟΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
Στις σωματόμορφες διαταραχές ανήκουν οι: – Η Μετατρεπτική Διαταραχή -Η Υποχονδρίαση -Η Σωματοδυσμορφική Διαταραχή -Σωματοποιητική διαταραχή και – ο Ψυχογενής πόνος. Κατά την ιστορία ο όρος υποχονδρίαση χρησιμοποιήθηκε τον 17ο αιώνα από τον Άγγλο Σύντενχαμ και υποδηλώνει μία μορφή της αντρικής υστερίας. Τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι η έντονη έως και υπερβολική ευαισθησία ασήμαντων σωματικών ενοχλήσεων όπου το άτομο τα εκλαμβάνει ως συμπτώματα κάποιας πολύ σοβαρής ασθένειας, αν και η διαβεβαίωση από την ιατρική πλευρά είναι καθησυχαστική ότι δεν υπάρχουν κάποιες ενδείξεις εκείνοι αγνοούν ό,τι ακούν και επιμένουν και ψάχνουν να επιβεβαιώσουν αυτό που αρχικά πιστεύουν, ότι οπωσδήποτε κάτι έχουν. Ανακουφίζονται μόνο όταν έστω και αργά κάποιος επιβεβαιώσει χωρίς ενδεικτικές αποδείξεις ότι πραγματικά κάτι έχει, από κάτι πάσχει. Ένα άτομο με υ.χ. (υποχόνδρια χαρακτηριστικά) εκφράζει ένα σημαντικό και χρονοβόρο φόβο, ότι κάτι έχει, συνήθως ένας ιατρός δεν είναι ο κατάλληλος για να τον βοηθήσει στο να φύγει από τον νου του αυτή η ιδέα που έχει φωλιάσει μέσα του. Ίσα-ίσα, από ένα γιατρό περιμένει το άτομο αυτό επιβεβαίωση ότι από κάτι πάσχει ή ότι υπάρχει ένδειξη ότι σε κάτι και είναι επιρρεπής. Όταν αυτός ο φόβος φτάσει σε σημείο να είναι έντονος και αυτό έχει ως συνέπεια να διαταράσσει την ψυχοσυναισθηματική ισορροπία του ατόμου, την επαγγελματική και κοινωνική του ευημερία τότε η διάγνωση συγκαταλέγεται ως άτυπη σωματοποιητική διαταραχή. (Χαρτοκόλλης Π. 1991).
ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ‘ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ’ : ΤΟ ΟΡΙΟ ΜΕΤΑΞΥ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Η πιο γνωστή και από τις πιο συχνοεμφανιζόμενες σωματόμορφες διαταραχές είναι η υποχονδρίαση που αναφέρθηκε και πιο πάνω, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονο άγχος του ατόμου ότι πάσχει από κάποια σοβαρή ασθένεια. Το παραμικρό σύμπτωμα αποτελεί επαρκή απόδειξη σοβαρής ασθένειας. Ένας πονοκέφαλος ή μια οποιαδήποτε τύπου ενόχληση στο κεφάλι κάνει το άτομο να πιστεύει πως πάσχει από καρκίνο του εγκεφάλου, ένα μούδιασμα στο χέρι πως έχει πάθει εγκεφαλικό κτλ. Στις περισσότερες των περιπτώσεων υποχονδρίασης ούτε καν οι αντίθετες επιστημονικές εκτιμήσεις των ιατρών είναι σε θέση να καθησυχάσουν το άτομο.
Οι υποχόνδριοι δεν φοβούνται μήπως αναπτύξουν κάποια ασθένεια, αλλά είναι πεπεισμένοι πως πάσχουν ήδη από μια σοβαρή ασθένεια, η οποία μπορεί να απειλήσει σοβαρά τη ζωή τους. Υπολογίζεται πως ένα ποσοστό της τάξης του 4%-9% των ασθενών που εισέρχονται στα νοσοκομεία είναι υποχόνδριοι, ενώ το φύλο δεν φαίνεται πως είναι παράγοντας προδιάθεσης (βιολογικής ή κοινωνικής), καθώς άνδρες και γυναίκες παρουσιάζουν τα ίδια ποσοστά υποχονδρίασης.
Αρκετές σωματικές ασθένειες μπορούν και παρουσιάζουν έντονους ψυχολογικούς επηρεασμούς. Δηλαδή μία ενόχληση στο πεπτικό σύστημα σε καταστάσεις έντονου stress να δημιουργήσει μεγαλύτερη ένταση και το άτομο να θεωρεί ότι για άλλη μία φορά οτιδήποτε μπορεί να του συμβεί να οφείλεται στην αρχικά δική του διάγνωση. Αρκετές φορές οι άνθρωποι νιώθουν πιο καλά να διαγνώσκουν εκείνοι στον εαυτό τους την πάθηση τους, την οποία την ονοματίζουν και μάλιστα την ενσωματώνουν για πολύ καιρό στην ζωή τους. Ας μιλήσουμε καλύτερα με πιο απλά και πραγματικά παραδείγματα: αν κάποιος έχει μεγαλώσει σ’ ένα οικογενειακό περιβάλλον που ο ένας γονιός όταν άκουγε κάτι δυσάρεστο ένιωθε ότι οι αισθήσεις του πέφτουν, ότι δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα τότε όταν το παιδί αυτό γίνει ενήλικας πιθανών να αποκτήσει κάποιους αμυντικούς μηχανισμούς στο να δυσκολεύεται να ακούσει κάτι δυσάρεστο, να μην το αντέχει και να νομίζει ότι θα πάθει κάτι, πχ. μία ταχυκαρδία, ξηροστομία, ακόμα και δερματικά συμπτώματα. Η ακμή ας πούμε δεν είναι ένα χαρακτηριστικό μόνο της εφηβείας αλλά σ’ αρκετούς εμφανίζεται όταν στρεσσαριστούν με κάτι, όταν πιεστούν μ’ ένα γεγονός. Το ενδεικτικό σημείο που κάποιος είναι να δώσει προσοχή είναι πότε αυτό το σημείο παραλύει και από το φυσιολογικό μπορεί εύκολα να μεταπηδήσει στο παράλογο. Κάποιος που μπορεί να έχει ιστορικό με την καρδιά του, ζει και βιώνει την καθημερινότητα του με το φόβο ότι θα πάθει καρδιακή προσβολή, λειτουργεί δηλαδή κάτι σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία και το παράδοξο είναι ότι μπορεί να συμβεί!!! Υπάρχει μία μερίδα ατόμων που εφευρίσκουν –οργανικά- μειονεκτήματα στον εαυτό τους χωρίς να υπάρχει κάποιο ιστορικό. Το άγχος, η κατάθλιψη, ο θυμός, η απόγνωση…. είναι κάποια από τα συναισθήματα που στο πολύ τους μπορούν να προκαλέσουν και μάλιστα να τροφοδοτήσουν μία σωματική κατάσταση. Υπάρχουν φορές που κάποιοι παρουσιάζοντας συμπτώματα κατάθλιψης εμφανίζουν και σωματικά συμπτώματα, ο εαυτός έχει πειστεί ήδη ότι νοσεί, η σκέψη διαταράσσεσαι και το άτομο είναι πεπεισμένο για αυτό που έχει και οι άλλοι (οι γιατροί συνήθως) δεν το βλέπουν. Η υποχονδρίαση λοιπόν κάνει την εμφάνιση της κυρίως με σωματικά συμπτώματα.
Τα άτομα αυτά κυρίως έχουν μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό κλοιό που οι γονείς δείχνουν έντονα ανήσυχοι μόνο με την σωματική τους υγεία και κυρίως με ότι έχει να κάνει με την εμφάνιση, αν δηλαδή υπάρχει κάποιο εξωτερικό στοιχείο για το οποίο να νιώθουν αμήχανα, ακόμα και ντροπή, η δυσκολία της αποδοχής, τους ωθεί σε ακραίες συμπεριφορές προς τον εαυτό τους, θα λέγαμε ακόμα ότι επιβάλλουν στον εαυτό τους ότι κάτι έχουν. Ο ενήλικας δυσκολεύεται να καταλάβει και να δεχθεί ότι οι βαθύτερες ανησυχίες του είναι αντιμετωπίσιμες από τον ίδιο οπότε τις μετουσιώνει πολύ εύκολα σε μία σοβαρή ασθένεια και σε επαναλαμβανόμενες αδιαθεσίες (Κατσαούνη Μ.)
Η θεραπεία σε τέτοιες περιπτώσεις κυρίως είναι η ψυχοθεραπεία, η φαρμακευτική αγωγή βοηθά μόνο όταν ένας ψυχίατρος κρίνει ότι είναι βοηθητικό παράλληλα με την ψυχοθεραπευτική μέθοδο, το άτομο να βοηθηθεί (η αγωγή λαμβάνεται για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα). Χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες φαρμακοθεραπείες οι οποίες στοχεύουν κυρίως στην άμβλυνση των σωματικών συμπτωμάτων, μιας και μια πιθανή αιτία των σωματόμορφων διαταραχών θεωρείται πως είναι η δυσλειτουργία του συστήματος αντίληψης των αλλαγών στο σώμα μας
Μία μορφή ψυχοθεραπείας που άμεσα είναι καταλυτική είναι η γνωσιακή, το άτομο μετά από κάποιο διάστημα μαζί με τον θεραπευτή του αντιλαμβάνεται το ψυχολογικό του υπόβαθρο, κάνει μόνος τους τις συνδέσεις και τις ερμηνείες, ονοματίζει το κάθε σωματικό του σύμπτωμα, ψυχολογικά τι σήμαινε για εκείνον και πόσο τον εμπόδιζε από το να ζήσει δίχως περιοριστικούς φράχτες.
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΧΟΝΔΡΙΑΣΗΣ
Α. Ο ασθενής προκαταλαμβάνεται από την ιδέα ή τον φόβο ότι πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια και δίνει λανθασμένη ερμηνεία σε σωματικά συμπτώματα που αισθάνεται.
Β. Εμμένει στην άποψη αυτή παρά τις επανειλημμένες αρνητικές ιατρικές εκτιμήσεις και διαβεβαιώσεις.
Γ. Η πεποίθηση που περιγράφεται στο Α δεν έχει την ένταση του παραληρήματος (όπως συμβαίνει στην παραληρηματική διαταραχή, σωματικός τύπος), ούτε περιορίζεται σε ανησυχίες σχετικές με την εμφάνιση του ατόμου (όπως στην σωματοδυσμορφική διαταραχή).
Δ. Η κατάσταση αυτή προκαλεί κλινικώς σημαντική δυσφορία ή έκπτωση στην λειτουργικότητα του ατόμου.
Ε. Η διάρκειά της είναι τουλάχιστον 6 μήνες.
ΣΤ. Τα συμπτώματα δεν εξηγούνται καλύτερα από γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχή πανικού, Μείζων καταθλιπτικό επεισόδιο, άγχος αποχωρισμού ή άλλη σωματόμορφη διαταραχή. (πηγή stress.gr)
Κάποιες σύνηθες ερωτήσεις που είναι να λαμβάνει κάποιος υπόψην για να αρχίσει να παρατηρεί αν είναι στην φαντασία του ή όχι όλα όσα πιστεύει ότι αισθάνεται –ενδεικτικά- είναι:
Αν ενοχλείσαι από δυσφορία στο στομάχι κάθε λίγες ημέρες ή και πιο συχνά;
Ανησυχείς πολύ για το ότι κάτι συμβαίνει με το σώμα σου;
Έχεις συχνά πρηξίματα στο λαιμό;
Ασχολείσαι συχνά με το τι συμβαίνει στο σώμα σου;
Αισθάνεσαι αδυναμία ή γενική κούραση;
Ανησυχείς μήπως κολλήσεις αρρώστιες, για τις οποίες ενημερώνεσαι από την τηλεόραση ή τις εφημερίδες;
Δεν μπορείς να σταματήσεις να λαχανιάζεις;
Φοβάσαι την ασθένεια;
Δεν έχεις αισθανθεί καλά για μεγάλες περιόδους τα τελευταία χρόνια;
Ενοχλείσαι όταν αισθάνεσαι άρρωστος και κάποιος σου λέει ότι «φαίνεσαι καλύτερα»;
(Οι ερωτήσεις προέρχονται από τρία σημαντικά τεστ για την υποχονδρίαση: το MMPI, την Κλίμακα Σωματικών Συμπτωμάτων και την Κλίμακα Whitely).
ΝΟΣΟΦΟΒΙΑ
Η νοσοφοβία είναι μια διαταραχή φοβίας στην οποία επικρατεί ένας παράλογος φόβος ότι κάποιος πάσχει από κάποια ασθένεια. Γενικά οι φόβοι για κάτι τέτοιο έχουν να κάνουν με τον φόβο κάποιου ότι θα πάθει μια σπάνια ή ανίατη ασθένεια όπως, καρκίνο, φυματίωση καθώς και καρδιακές παθήσεις. Μερικοί συγγραφείς συνιστούν ότι η νόσος φοιτητών ιατρικής πρέπει να αναφέρεται ως νοσοφοβία αντί για υποχονδρίαση καθώς οι ιατρικές έρευνες δείχνουν ένα πολύ χαμηλό ποσοστό υποχονδρισμού σε αυτή την διαταραχή.
STRESS ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Το stress σχετίζεται με αρκετούς παράγοντες όπου η υγεία μπορεί να θορυβηθεί. Όπως το stress σε συνδυασμό με αλλεργιογόνους παράγοντες μπορεί να προκαλέσει στα άτομα κρίσεις άσθματος. Το 15-20% του πληθυσμού υποφέρει από έντονους και χρόνιους πονοκεφάλους οι οποίο σε στιγμές ύφεσης επιδεινώνονται λόγω του stress (Werry, 1986). Ναυτίες, ζαλάδες, δερματικές παθήσεις, εξανθήματα και διάφοροι άλλοι πόνοι που δεν σχετίζονται άμεσα από οργανικές αιτίες αναφέρονται ως Σύνδρομο Γενικής Προσαρμογής και τα άμεσα συμπτώματα τους μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο να δημιουργήσει έντονες εμμονές και καθηλώσεις. Τα στρεσογόνα γεγονότα και τα γενικά σωματικά προβλήματα είναι άμεσα συνδεδεμένα και το ένα πολλές φορές καθορίζει το άλλο ως προς την ύπαρξη του (Σαλεσιώτη Δ.)
ΚΑΙ ΑΝ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΕΚΑΝΕ ΛΑΘΟΣ;;;
Κατά καιρούς ακούγονται περιπτώσεις που κάποιος έχοντας δει σωματικά συμπτώματα ανησυχεί και επισκέπτεται τον γιατρό της αντίστοιχης ειδικότητας. Αλλά φεύγοντας από το ιατρείο του σφυρηλατεί στο μυαλό του η φράση «δεν έχεις τίποτα οργανικό, μάλλον χρειάζεσαι ηρεμία και ξεκούραση……». Προσωρινά εφησυχάζετε που οργανικά είναι εντάξει και μπορεί πραγματικά για κάποιο διάστημα να μην παρουσιαστεί κάτι που θα τον ανησυχήσει ξανά. Είναι σημαντικό ο άνθρωπος αυτός να παρατηρήσει αυτή την αλλαγή και να αναζητήσει αλλού την πηγή που προκάλεσε το άγχος του. Αν μετά από κάποιο διάστημα τα συμπτώματα κάνουν πάλι την εμφάνιση τους και ίσως αυτή την φορά να έχουν ένα βαθμό μεγαλύτερης έντασης, το άτομο ας επισκεφτεί ξανά ένα άλλο γιατρό όμως, ας ενημερωθεί πιο διερευνητικά και αν διαπιστωθεί ότι γενικά υπάρχει κάποια οργανική αιτία που σε συνδυασμό της δύσκολης ψυχολογικής κατάστασης πυροδότησε μία εσώτερη ένταση τότε ο δρόμος για την βοήθεια προς τον εαυτό είναι ένας, θεραπεία σώματος και ψυχής. Αν όμως και η δεύτερη γνωμάτευση του ιατρού είναι όμοια με εκείνη του πρώτου, η αυτοπαρατήρηση και η ψυχοθεραπεία θα βοηθήσει το άτομο αυτό να δει τι τον πονά και δεν το ελέγχει. Οι άνθρωποι χρειάζεται να είμαστε οι πιο απλόχεροι χορηγοί στον εαυτό μας, να του δίνουμε όλα όσα θα τον μαλακώσουμε, θα τον γλυκάνουμε, θα τον φροντίσουμε. Όταν ένα σύμπτωμα εμφανίζεται ξαφνικά και αλλάζει την διάθεση τότε είναι ο καθείς να αναρωτηθεί «τι με πιέζει, τι με ενοχλεί, πως θα το κάνω αλλιώς για μένα!!»
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Οικογενειακή Θεραπέυτρια