Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τους λόγους για τους οποίους καταφεύγετε στο φαγητό, συχνά με παρορμητικό και ανεξέλεγκτο τρόπο; Τρώτε για να παρέχετε τροφή στον εαυτό σας και να χορτάσετε ή για να «ταϊσετε» τα συναισθήματά σας; Είναι πράγματι η πείνα που σας οδηγεί στην υπέρμετρη κατανάλωση θερμίδων ή κάποια άλλη «ανικανοποίητη» πλευρά του εαυτού σας που δεν έχετε εξερευνήσει ακόμη επακριβώς; Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να δώσουν απάντηση σε αυτό το ερώτημα ή αρνούνται τη διαφοροποίηση που υφίσταται μεταξύ των δύο αυτών καταστάσεων. «Εγώ τρώω όταν πεινάω», ισχυρίζεται κανείς, ή «η πείνα μου είναι πραγματική»! Είναι γεγονός ότι δύσκολα διακρίνει κανείς τη διαφορά και, ακόμη δυσκολότερα, παραδέχεται ότι οι λόγοι που δεν οργανώνει καλύτερα και δεν βελτιώνει τη διατροφική του συμπεριφορά είναι καθαρά ψυχολογικοί.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΙΝΑ
Η συναισθηματική πείνα αναφέρεται στην κατάσταση εκείνη κατά την οποία η τροφή λαμβάνεται για την κάλυψη συναισθηματικών αναγκών που δεν καλύπτονται με άλλους τρόπους. Μια συγκεκριμένη συναισθηματική ανάγκη, π.χ. η μοναξιά, η βαρεμάρα, η ντροπή, η θλίψη προκαλούν την αναζήτηση και λήψη τροφής και όχι το πραγματικό αίσθημα της πείνας. Μόλις δεν νιώθει κανείς καλά, αναζητά άμεσα το φαγητό! Παράλληλα, σε αυτές τις περιπτώσεις επικρατεί η πεποίθηση ότι το φαγητό αποτελεί μια μεγάλη απόλαυση και ότι τίποτα δεν συγκρίνεται με αυτό, ότι κανείς δεν μπορεί να το αποχωριστεί εύκολα. Το άτομο που καταφεύγει στο φαγητό για συναισθηματικούς λόγους ανυπομονεί να έρθει η στιγμή που θα βρεθεί μόνο του και θα φάει. Τότε νιώθει πραγματικά ο «εαυτός» του και απολαμβάνει αυτό που τον κάνει πάντοτε να νιώθει καλύτερα και ευχάριστα, το φαγητό!
Τα αποτελέσματα της τακτικής αυτής είναι, βέβαια, σημαντικά! Η υπέρμετρη κατανάλωση θερμίδων, ιδιαίτερα όταν κανείς δεν πεινά και επομένως δεν τις χρειάζεται, οδηγεί καταρχήν σε αίσθημα προσωπικής δυσαρέσκειας. Δεν είναι ευχάριστο να νιώθει κανείς ότι δεν ελέγχει τον εαυτό του και ότι ουσιαστικά εξαρτάται από κάτι άλλο, πιο δυνατό από αυτόν, το φαγητό, για τη βελτίωση της διάθεσής του! Κατά δεύτερον, η κακή συνήθεια της συναισθηματικής πείνας αποφέρει συχνά παραπανίσια κιλά και πιθανώς μια επιδεινούμενη παχυσαρκία. Οι κίνδυνοι για την υγεία είναι σημαντικοί, ειδικά από τις επιπτώσεις της παχυσαρκίας αλλά και από τη συχνή κατανάλωση τροφών χαμηλής θρεπτικής αξίας.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ
Είναι γεγονός όμως ότι η συναισθηματική και η βιολογική πείνα δύσκολα διακρίνονται. Χρειάζεται προσπάθεια και διαρκής εκπαίδευση για τον εντοπισμό των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους.
Παρ’ όλα αυτά, αξίζει η προσπάθεια. Όταν νιώσετε το αίσθημα της «πείνας» να σάς πλησιάζει απροειδοποίητα και απειλητικά, προσπαθήστε να συνειδητοποιήσετε «τι νιώθετε» εκείνη τη στιγμή: «πεινάτε» πραγματικά ή κάποιο δυσάρεστο συναίσθημα σας βασανίζει (μπορεί απλά να βαριέστε εκείνη τη στιγμή και να μην γνωρίζετε πώς να γεμίσετε το χρόνο σας και πώς να νιώσετε πιο «γεμάτοι»). Προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο μπορείτε σταδιακά να ελέγξετε περισσότερο τον εαυτό σας και να αποφύγετε αν μη τι άλλο μια άσκοπη κατανάλωση θερμίδων ή και ένα βουλημικό επεισόδιο!
Μπορείτε να διαβάσετε ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής και βιολογικής πείνας και πώς θα μπορούσατε να διακρίνετε τις δύο αυτές καταστάσεις.
Αντιθέτως, η βιολογική πείνα επέρχεται σταδιακά. Το στομάχι γουργουρίζει, η ενέργεια του οργανισμού μειώνεται και προοδευτικά επέρχονται τα σημάδια ότι η ώρα του φαγητού έφτασε.
– Η συναισθηματική πείνα αφορά τη λήψη συγκεκριμένης τροφής, π.χ., μακαρόνια, σοκολάτα κλπ. Υποκατάστατα δεν αποφέρουν την ίδια αίσθηση ικανοποίησης.
Αντιθέτως, η βιολογική πείνα αναφέρεται σε πολλαπλές διατροφικές επιλογές. Προτιμήσεις υπάρχουν, είναι όμως ανοικτές σε εναλλακτικές επιλογές.
– Η συναισθηματική πείνα εντοπίζεται στο κεφάλι και στη σκέψη. Θέλουμε τη γεύση της σοκολάτας στο στόμα μας, σκεφτόμαστε την όψη ή τη γεύση του φαγητού που θα καταναλώσουμε.
Αντιθέτως, η βιολογική πείνα εντοπίζεται στο στομάχι. Είναι άδειο, κενό, γουργουρίζει και, ίσως, πονά από την πείνα.
– Η συναισθηματική πείνα είναι άμεση και επιτακτική. Πρέπει να φάμε ΤΩΡΑ! Είναι φυσικό γιατί η συναισθηματική ένταση επιζητά άμεσο εφησυχασμό μέσω του φαγητού.
Αντιθέτως, η βιολογική πείνα έχει «υπομονή» και μπορεί να περιμένει! Θέλουμε να φάμε σύντομα, όχι όμως και το αμέσως επόμενο δευτερόλεπτο.
– Η συναισθηματική πείνα συνδέεται άμεσα με ένα συναίσθημα ή μια κατάσταση που μας αναστάτωσε, ένα διαπληκτισμό στη δουλειά, μια συζυγική διένεξη κλπ.
Αντιθέτως, η βιολογική πείνα προκύπτει ως φυσική ανάγκη του οργανισμού. Ίσως να έχουν περάσει και 4-5 ώρες από το τελευταίο μας γεύμα.
– Η συναισθηματική πείνα αφορά κατάποση φαγητού που είναι αυτόματη, μηχανική, χωρίς να την πολυκαταλαβαίνουμε. Σαν κάποιος άλλος να βάζει τις μπουκιές του φαγητού στο στόμα μας, σαν κάποιος άλλος να μασά την τροφή. Συχνά δεν συνειδητοποιεί κανείς και τις ποσότητες φαγητού που καταναλώνει με αυτόν τον τρόπο.
Αντιθέτως, η βιολογική πείνα αφορά μια επιλογή που είναι συνειδητή και υπάρχει επίγνωση του τι τρώμε κάθε στιγμή: τι τσιμπάμε με το πιρούνι μας, τι μασάμε, πόσο σάντουιτς θα φάμε, μισό ή ολόκληρο;
– Υπό την επήρεια της συναισθηματικής πείνας δεν «σταματάμε» όταν έχουμε χορτάσει και, κατ’ ουσίαν, δεν χορταίνουμε ποτέ! Είναι φυσικό γιατί οι συναισθηματικές ανάγκες δεν καλύπτονται και δεν καταπραϋνονται» εύκολα ακόμη και όταν το στομάχι έχει γεμίσει.
Όταν όμως έχουμε χορτάσει τη βιολογική μας πείνα, «σταματάμε» με το αίσθημα του κορεσμού. Τρώμε με σκοπό να τροφοδοτήσουμε τον οργανισμό μας με ενέργεια και θρεπτικά συστατικά και μετά απλά σταματάμε.
– Τη συναισθηματική πείνα συνοδεύει αίσθημα ενοχής. Είναι παράδοξο, αλλά τρώει κανείς για να νιώσει καλύτερα και καταλήγει να νιώθει χειρότερα. Κατηγορεί τον εαυτό του και υπόσχεται ότι από αύριο θα ξεκινήσει δίαιτα, γυμναστήριο κλπ.
Αντιθέτως, η ικανοποίηση της βιολογικής πείνας δεν επιφέρει ντροπή ή ενοχές. Το φαγητό, όπως και το οξυγόνο που αναπνέουμε, είναι απολύτως αναγκαία για την επιβίωσή μας.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
Ίσως λοιπόν χρειάζεται να αντιστρέψουμε τα πράγματα και να δώσουμε μεγαλύτερη σημασία στη διατήρηση της ψυχικής και συναισθηματικής μας ισορροπίας, που θα αποφέρει και μια πιο υγιή διατροφική συμπεριφορά και σωματική κατάσταση. Ποια συναισθήματα οδηγούν κάθε άνθρωπο σε υπερβολική κατανάλωση θερμίδων και, επομένως, σε μια πιο ανθυγιεινή ζωή; Γιατί οι περισσότερες δίαιτες αδυνατίσματος αποτυγχάνουν; Μήπως δεν λαμβάνονται πάντα υπόψη οι ψυχολογικοί μηχανισμοί δημιουργίας αλλά και διατήρησης της παχυσαρκίας;
Η διάκριση μεταξύ συναισθηματικής και βιολογικής πείνας είναι απαραίτητη καθώς αυτή αποτελεί πολλές φορές την ειδοποιό διαφορά για να μπορέσει κανείς να διατηρήσει μια δίαιτα, να χάσει τα επιθυμητά κιλά, να διατηρήσει την απώλεια βάρους κοκ. Αν κάποιος μπορέσει να εστιάσει στον έλεγχο του ίδιου του του εαυτού, τα κίνητρα και τις επιθυμίες του, τα ψυχολογικά κενά που του καλύπτει το φαγητό, τότε θα μπορέσει να συνειδητοποιήσει το ρόλο που παίζει το φαγητό στη ζωή του και, με αυτό τον τρόπο, να πειθαρχήσει καλύτερα και να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα διατροφής. Όταν το φαγητό καλύπτει βασικές συναισθηματικές ανάγκες, όταν αποτελεί ένα «μέσο» για να γίνεται η ζωή πιο ευχάριστη ή ίσως και πιο ανεκτή, δεν σταματά και δεν ελέγχεται έτσι απλά, μόνο με μια δίαιτα. Πρέπει πρώτα να συνειδητοποιηθούν οι συναισθηματικές ανάγκες και να ελεγχθούν προκειμένου το άτομο να πειθαρχήσει και διατροφικά. Η εκλογίκευση και η πληροφόρηση δεν αρκούν! Γιατί το συναίσθημα είναι πιο ισχυρό από τη λογική και το άτομο θα καταφύγει και πάλι στο φαγητό όταν νιώσει άσχημα και θέλει να καταπραϋνει τα δυσάρεστα συναισθήματά του. Όταν πάντα έτρωγε ένα γλυκό για να αποφύγει τη θλίψη του, όταν πάντα εξευμένιζε το θυμό του με ένα πλούσιο γεύμα, πώς να «εξαλείψει» έτσι απλά αυτά τα δύσκολα συναισθήματα…
-Μάθετε να αναγνωρίζετε τη συναισθηματική πείνα και τα αίτια που την προκαλούν, τα «δύσκολα» εκείνα συναισθήματα που σας οδηγούν στο φαγητό.
-Προσπαθήστε να «μείνετε» για λίγο με αυτά τα συναισθήματα, μην τα «καλύπτετε» αμέσως με το φαγητό.
-Κατανοήστε πώς το άγχος, η πλήξη, η μονοτονία και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα σας προκαλούν την ΨΕΥΔΗ αίσθηση της πείνας.
-Φτιάξτε μια λίστα δραστηριοτήτων με τις οποίες μπορείτε εναλλακτικά να ασχοληθείτε όταν σας καταβάλλει η έμμονη σκέψη του φαγητού!
-Προσπαθήστε να τροποποιήσετε σταδιακά και όχι να εξαλείψετε απότομα τις «κακές» διατροφικές συνήθειες. Ο «αποχωρισμός» από τροφές που «ανακουφίζουν» είναι δύσκολος και συχνά επώδυνος. Μειώστε αρχικά τις ποσότητες και σταδιακά αντικαταστήστε τις.
-Επιλέξτε εναλλακτικά μια πιο «υγιεινή» τροφή που θα σας «ανακουφίσει» σε αυτές τις περιπτώσεις.
-Θυμηθείτε ότι ο έλεγχος της διατροφικής συμπεριφοράς αποφέρει αίσθημα προσωπικής ικανοποίησης και αποδοχής του εαυτού.
-Στόχος δεν είναι η «στέρηση» του εαυτού μας ή η απώλεια βάρους αλλά, κυρίως, η βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας.
Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Pg.Dipl., MSc., City University