Μέρος Α’
Έχετε αναρωτηθεί τι σημαίνει το παιχνίδι μεταξύ των σκυλιών μας; Αν είναι σημαντικό να έχουν την ευκαιρία να παίζουν ως κουτάβια αλλά και ως ενήλικες; Που μας οδηγούν οι πρόσφατες έρευνες στον τομέα αυτό;
Παρατηρώ τα σκυλιά μου να παίζουν μεταξύ τους και «ζηλεύω» την χαρά που νοιώθουν όταν κυλιούνται ανέμελα. Και καθώς το πόδι του ενός βρίσκεται στο στόμα του άλλου και οι γούνες γεμίζουν σάλια από τα δαγκώματα, ακούγονται παράλληλα γρυλίσματα και προειδοποιήσεις που σε κάνουν να σκέφτεσαι : «ΤΩΡΑ θα φαγωθούν…». Και όμως, δεν ανοίγει ούτε ρουθούνι, δεν υπάρχει ούτε γρατζουνιά και το σημαντικότερο όταν ο ένας από τους δύο βαρεθεί ο άλλος το σέβεται !
Τι γίνεται λοιπόν μέσα σε αυτή την γούνινη σκυλίσια μπάλα; Υπάρχουν κανόνες και πως εφαρμόζονται;
Θα προσπαθήσω μέσα στις επόμενες παραγράφους να σας φέρω κοντά στις σύγχρονες παρατηρήσεις και μελέτες που χαρακτηρίζουν την κατεύθυνση της Θετικής Εκπαίδευσης αλλά και της Ψυχολογίας Σκύλων.
Τα τελευταία χρόνια, περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε, οι επιστήμονες έχουν την συμπεριφορά του παιχνιδιού στο κέντρο του ενδιαφέροντός τους. Αν και για τους εκπαιδευτές σκύλων είναι «απογοητευτικό» το πέπλο του μυστηρίου που σκεπάζει την κατάσταση, για του επιστήμονες είναι ένας τομέας τρομερού ενδιαφέροντος.
Η ερμηνεία μιας συμπεριφοράς παιχνιδιού μπορεί να διαφέρει μεταξύ των παρατηρητών ακόμα και αν η ίδια παρατήρηση γίνεται την ίδια χρονική στιγμή.
Προσπαθώντας να ορίσουμε την έννοια του παιχνιδιού βρίσκουμε τις παρακάτω ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις :
Ο λαμπρός επιστήμονας του Harvard E.O.Wilson μιλώντας για τις προσπάθειες ορισμού του «παιχνιδιού» είχε πει : «Καμία έννοια συμπεριφοράς δεν έχει αποδειχθεί να έχει περισσότερο άρρωστη απόδοση, ακαθόριστη, διαμφισβητούμενη ακόμα και εκτός μόδας » (Wilson 1975).
Γιατί όμως μια συμπεριφορά που την συναντούμε παντού είναι τόσο δύσκολο να ορισθεί; Η βασική αιτία οφείλετε στο γεγονός ότι το παιχνίδι είναι μια μεγάλη κατηγορία συμπεριφορών που εύκολα μπορούμε να αναγνωρίσουμε με αποτέλεσμα οι ορισμοί να μην προσθέτουν κάποια διασαφήνιση στην κατανόηση μας. Ο Wilson περιγράφει : «… γνωρίζουμε διαισθητικά ότι το παιχνίδι είναι μια ομάδα από ευχάριστες δραστηριότητες συχνά, αλλά όχι πάντα, κοινωνικές στην φύση τους και οι οποίες προσποιούνται σοβαρές δραστηριότητες της ζωής χωρίς όμως σημαντικούς στόχους».
Η πλειονότητα που μιλάει και γράφει για το παιχνίδι, εστιάζει στην παρακάτω περιγραφή και στην συνέχεια σπεύδει να κάνει τις διευκρινήσεις για την δυσκολία αυτής της περιγραφής.
Παιχνίδι είναι «η κάθε μηχανική κίνηση που συντελείτε μετά την γέννηση, που μοιάζει να είναι άνευ σημασίας, που χρησιμοποιεί υποδείγματα από άλλες καταστάσεις, τροποποιημένα και με διαφορετική αλληλουχία (Bekoff & Byers 1981).
Εδώ λοιπόν κάτι αρχίζει να μπερδεύεται : Αν το «…μοιάζει να είναι άνευ σημασίας…» είναι το κριτήριο, τότε πως ξεχωρίζουμε το «άνευ σημασίας» από αυτό που δεν ανταποκρίνεται στο κριτήριο (!)
Επίσης ένα άλλο πρόβλημα που προκύπτει είναι ότι ο συγκεκριμένος ορισμός δεν εξαιρεί συμπεριφορές που σχετίζονται με το άγχος ζώων που είναι περιορισμένα σε κλουβιά (υπερβολικό καθάρισμα του σώματος και μονότονες περιοδικές κινήσεις) και οι οποίες σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε κάποιος να τις εντάξει σε συμπεριφορές παιχνιδιού.
Η μεγάλη αξία του παιχνιδιού είναι αναγνωρισμένη και αυτό είναι κάτι στο οποίο η ανθρώπινη κοινότητα των «Σκύλων» δίνει έμφαση.
Ως εκπαιδευτές σκύλων, γνωρίζουμε πολύ καλά την σημασία του παιχνιδιού στην ζωή των σκυλιών. Έχει αξία για την φυσική και νοητική άσκηση, εξάσκηση της προσοχής, βελτίωση εντολών κάθε μορφής, κοινωνικοποίηση, διασκέδαση, εκμάθηση των ορίων και των τρόπων συμπεριφοράς, ανάπτυξη της εικόνας ότι οι σκύλοι και οι άνθρωποι είναι ευχάριστοι, αναστολή του δαγκώματος, διαχείριση των συναισθημάτων. Επίσης γνωρίζουμε ότι για τα περισσότερα σκυλιά το παιχνίδι με άλλα σκυλιά και ανθρώπους εντείνει την ποιότητα ζωής τους και βελτιώνει την συμπεριφορά τους.
Ειρωνικά, όμως, αν και είναι γνωστά τα πρακτικά πλεονεκτήματα και η αξία του παιχνιδιού, ο σκοπός του από την εξελικτική οπτική παραμένει αντιφατικός.
Δεν έχει νόημα από την πλευρά της εξέλιξης ένα σύνολο συμπεριφορών τόσο δαπανηρών σε ενέργεια και επικίνδυνων να συνεχίζουν να μεταφέρονται από γενιά σε γενιά αν δεν υπάρχει σημαντική αξία.
Επιπροσθέτως, υπάρχει πλέον τεκμηριωμένη η άποψη ότι άτομα από διαφορετικά είδη που έχουν στερηθεί την ευκαιρία του παιχνιδιού σε νεαρή ηλικία είναι συχνά έντονα απροσάρμοστα και αντικοινωνικά ως ενήλικες.
Μία από τις επικρατέστερες θεωρίες σχετικά με τον σκοπό του παιχνιδιού είναι ότι επιτρέπει στα ζώα να εκπαιδεύονται για το αναπάντεχο!
Οι Spinka, Newberry & Bekoff (2001) πρότειναν ένα τελείως νέο πλαίσιο για την μελέτη του παιχνιδιού και την επεξήγηση των συμπεριφορών αυτών.
Οι παραπάνω υποθέτουν ότι το παιχνίδι επιτρέπει στα σκυλιά να αναπτύξουν συναισθηματικά και σωματικά ανακλαστικά σε απρόσμενες καταστάσεις οι οποίες και συνεπάγονται την απώλεια του ελέγχου αυτής.
Στο –Μέρος Β’ – θα αναλύσουμε τον ιδιαίτερα δραστήριο τομέα έρευνας σχετικά με το παιχνίδι : τα «σήματα παιχνιδιού»
Θετικός Εκπαιδευτής Σκύλων