Το ελαιόλαδο είναι το έλαιο που λαμβάνεται από τους καρπούς του ελαιόδεντρου με μέσα μηχανικά και επεξεργασία φυσική, χωρίς να αλλοιώνεται η σύστασή του. Τα σπορέλαια προέρχονται από την επεξεργασία των ελαιούχων σπόρων και ανήκουν στις κατηγορίες των ελαίων και των λιπών. Τα κύρια σπορέλαια είναι το σογιέλαιο, το αραβοσιτέλαιο και το ηλιέλαιο, και παράγονται από την επεξεργασία των αντίστοιχων σπόρων.

Η μεγάλη διαφορά τους είναι στην σύσταση των λιπαρών οξέων. Το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, τα οποία έχουν υψηλή βιολογική αξία έναντι των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, στα οποία είναι πλούσια τα σπορέλαια. Μάλιστα η αναλογία τον πολυακόρεστων λιπαρών οξέων στα σπορέλαια αυξάνει την χοληστερόλη και συγκεκριμένα την κακή χοληστερόλη, αλλά επιβαρύνει και με άλλους τρόπους την ανθρώπινη υγεία.

Το ελαιόλαδο αποτελεί τη βάση της Μεσογειακής Διατροφής, στην οποία έχουν αποδοθεί πολλά οφέλη ως προς την ανθρώπινη υγεία. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα τόσο στον τομέα της διατροφής όσο και στον τομέα της ιατρικής. Το ελαιόλαδο είναι το πιο ωφέλιμο φυτικό έλαιο,  γεμάτο αντιοξειδωτικές ουσίες, μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία. Ιδιαίτερα, λόγω της  υψηλής περιεκτικότητάς του σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, το ελαιόλαδο βοηθάει:

•  Στη μείωση της ‘κακής’ χοληστερόλης (LDL) στο αίμα
•  Στην διατήρηση των επιπέδων της ΄καλής’ χοληστερόλης (HDL)
•  Στην μείωση των τριγλυκεριδίων στο αίμα
•  Στην πρόληψη της φραγής των αρτηριών και κατά συνέπεια των καρδιαγγειακών παθήσεων
• Στην ρύθμιση του σακχάρου στα άτομα που έχουν σακχαρώδη διαβήτη
• Στη θεραπεία του έλκους του στομάχου και δωδεκαδάκτυλου
• Στην πρόληψη του καρκίνου

 

‘Εφόσον το ελαιόλαδο είναι υγιεινό, μπορώ να καταναλώνω όσο θέλω’

Πράγματι οι περισσότεροι γνωρίζουμε πλέον τις ευεργετικές ιδιότητες του ελαιόλαδου και τη σημασία του για την επίτευξη μιας ισορροπημένης και υγιεινής διατροφής.

Η καρδιοπροστατευτική, αλλά και αντικαρκινική δράση του, οφείλονται στη σύστασή του. Το ελαιόλαδο είναι φτωχό σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, τα οποία αποδεδειγμένα βλάπτουν την υγεία της καρδιάς και των αγγείων και αυξάνουν την τάση δημιουργίας αθηρωματικής πλάκας. Αντίθετα, είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά που προάγουν την υγεία της καρδιάς και βελτιώνουν το λιπιδαιμικό προφίλ μειώνοντας την ‘κακή’ (LDL) χοληστερόλη. Το διατροφικό προφίλ του ελαιολάδου συμπληρώνεται και από μια σειρά αντιοξειδωτικών βιταμινών (κυρίως βιταμίνη Ε) και βιοενεργών συστατικών (καροτενοειδή, πολυφαινόλες, φλαβονοειδή) που συμπληρώνουν το αντιοξειδωτικό κοκτέιλ. Η υψηλή θρεπτική του αξία προσδίδει στο ελαιόλαδο αντιγηραντικές ιδιότητες και σχετίζεται με τη μακροζωία.

Ωστόσο, από τον χρυσό κανόνα της διατροφής του ‘παν μέτρον άριστον’ δεν ξεφεύγει ούτε το ελαιόλαδο. Όπως όλα τα έλαια, έχει αρκετές θερμίδες. Συγκεκριμένα 1 κουταλάκι του γλυκού ελαιόλαδο μας δίνει περίπου 45 θερμίδες. Μπορούμε λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε πόσο επιβαρύνουμε θερμιδικά το γεύμα ή την σαλάτα μας εάν προσθέσουμε πολύ ελαιόλαδο. Δεν είναι τυχαίο ότι η αυξημένη κατανάλωση λίπους από τη διατροφή σχετίζεται διεθνώς με το πρόβλημα της παχυσαρκίας. Επομένως, μπορούμε και πρέπει να απολαμβάνουμε τη γεύση και τις ιδιότητες του ελαιόλαδου στο καθημερινό μας γεύμα, αλλά να θυμόμαστε ότι το ‘κλειδί’ της υγιεινής διατροφής είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα.

‘Το ελαιόλαδο έχει περισσότερες θερμίδες από τα ‘ελαφριά’ σπορέλαια’

Είναι αρκετοί αυτοί που πιστεύουν ότι το ελαιόλαδο έχει περισσότερες θερμίδες από τα υπόλοιπα έλαια (σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο, ηλιέλαιο). Αυτός ο μύθος, πιθανότητα έχει προκύψει εξαιτίας της μεγαλύτερης ρευστότητας των σπορέλαιων, λόγω του δυνατότερου αρώματος και της εντονότερης γεύσης του ελαιολάδου ή λόγω της έξυπνης διαφημιστικής προώθησης των σπορέλαιων ως ‘ελαφριά λάδια’. Στην πραγματικότητα, αυτό που ισχύει είναι ότι όλα τα έλαια έχουν την ίδια θερμιδική αξία. Όλα τα έλαια δίνουν 9 θερμίδες ανα γραμμάριο. Επομένως, δεν γλιτώνουμε θερμίδες εάν επιλέξουμε κάποιο σπορέλαιο για τη μαγειρική μας.

‘Το σπορέλαια είναι πιο εύπεπτα από το ελαιόλαδο’

Άλλος ένας μύθος που μάλλον έχει προκύψει εξαιτίας της μεγαλύτερης ρευστότητας των σπορέλαιων και της λιγότερο έντονης γεύσης τους. Στην πραγματικότητα η αφομοίωση του ελαιόλαδου από τον ανθρώπινο οργανισμό, είναι πολύ μεγάλη. Μελέτες έδειξαν ότι ο βαθμός αφομοίωσης του ελαιόλαδου μπορεί να φτάσει το 98%, στοιχείο που εξασφαλίζει ότι ο οργανισμός μας είναι σε θέση να απορροφήσει το μεγαλύτερο ποσοστό των θρεπτικών συστατικών του. Η ικανότητα του οργανισμού μας να πέπτει το ελαιόλαδο, θεωρείται πολύ καλή και δεν διαφοροποιείται σε σχέση με τα υπόλοιπα έλαια. Μάλιστα, η σύστασή του σε λιπαρά οξέα, διεγείρει τις εκκρίσεις της χολής διευκολύνοντας έτσι έμμεσα και την πέψη των άλλων τροφών.

‘Όλα τα λάδια είναι ίδια στο τηγάνισμα’

Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι έρευνες που δείχνουν ότι η συχνή κατανάλωση τηγανητών τροφίμων σχετίζεται με αύξηση του βάρους και παχυσαρκία, αλλά και αυξημένη τάση εναπόθεσης σωματικού λίπους στην περιοχή της κοιλιάς. Το κοιλιακό λίπος και η αυξημένη περιφέρεια μέσης σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, διαβήτη τύπου 2, υπέρταση και διαταραχές ύπνου, ανεξαρτήτου ηλικίας. Όμως, εκτός από τη σχέση τηγανητών και παχυσαρκίας, δεδομένα από επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι τα τηγανητά σχετίζονται και με ορισμένους τύπους καρκίνου (παχύ έντερο, μαστού) καθώς και καρδιαγγειακά νοσήματα.

Είναι γεγονός ότι όλα τα λίπη και τα έλαια οξειδώνονται από την επίδραση της θερμοκρασίας κατά το μαγείρεμα και το τηγάνισμα. Η έντονη και προχωρημένη οξείδωση συνδέεται με τη δημιουργία υπεροξειδίων, πολυμερών και προϊόντων διάσπασης των υπεροξειδίων, που αποδεδειγμένα βλάπτουν την υγεία. Ιδιαίτερα κατά το τηγάνισμα που η θερμοκρασία είναι πολύ υψηλή, οι αλλοιώσεις είναι μεγαλύτερες. Ωστόσο, όλα τα έλαια δεν είναι το ίδιο ανθεκτικά στο τηγάνισμα.

Το ελαιόλαδο είναι πιο σταθερό και οξειδώνεται λιγότερο σε σύγκριση με τα σπορέλαια. Τη σταθερότητά του αυτή την οφείλει στη μεγάλη περιεκτικότητά του σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ελαϊκό οξύ) και σε φυσικά αντιοξειδωτικά συστατικά, όπως η βιταμίνη Ε. Η ανθεκτικότητά του λοιπόν το καθιστά την καλύτερη επιλογή ακόμα όταν πρόκειται να τηγανίσουμε. Μην ξεχνάτε όμως ότι όσες περισσότερες φορές τηγανίζουμε το ίδιο λάδι, τόσο αλλοιώνουμε τα χαρακτηριστικά του και ‘φορτώνουμε’ τον οργανισμό μας με επικίνδυνες ουσίες. Συμπερασματικά, θα λέγαμε οτι μπορούμε περιστασιακά να απολαμβάνουμε τα τηγανητά φαγητά, προτιμώντας όμως το ελαιόλαδο για το τηγάνισμα και αλλάζοντας τακτικά το λάδι που τηγανίζουμε.

Τα σπορέλαια συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια, λόγω του χαμηλότερου κόστους τους, σχεδόν  κατά κανόνα,  στα εστιατόρια και τις ταβέρνες για το τηγάνισμα  διαφόρων τροφών  έχοντας καταλάβει πλήρως την θέση που παραδοσιακά κατείχε το ελαιόλαδο. Επί πλέον επαναχρησιμοποιούνται  πολυάριθμες φορές, μέχρις εξάντλησης τους,  σε βαθμό τέτοιο που να εγκυμονούνται σοβαροί κίνδυνοι στην υγεία από την διάσπαση τους σε καρκινογόνες ουσίες. Και το θέμα όμως αυτό  που  αποτελεί μόνιμη απειλή για την υγεία.

Αναστασία Δ. Κόκκαλη
Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος B.Sc(Hons)
Μέλος του Πανελλήνιου Συλλόγου Διαιτολόγων-Διατροφολόγων και του British Dietetic Association