Για τους περισσότερους ανθρώπους, η έννοια της διατροφής τελειώνει λίγο μετά την κατανάλωση ενός γευστικού γεύματος. Για τους αθλητές, η ίδια αυτή έννοια πρέπει να πάρει ευρύτερες και πιο ουσιαστικές διαστάσεις, και, να ξεπεράσει τα όρια της απλής κάλυψης μιας φυσιολογικής ανάγκης του οργανισμού.
Η προπόνηση σε επίπεδο πρωταθλητισμού είναι πολύ απαιτητική. Επιπλέον, η συχνότητα, η ένταση των προπονήσεων και η γενικότερη φύση του κάθε αθλήματος τοποθετούν τα ομαδικά αθλήματα μεταξύ των πιο απαιτητικών σπορ. Η προσωπική προσπάθεια του αθλητή και η σωστή καθοδήγηση του προπονητή αποκτούν αξία, όταν ο οργανισμός του αθλούμενου είναι δυνατός και έτοιμος να αντιμετωπίσει αυτήν την επιβάρυνση. Παράγοντες, όπως, η διατροφή και η υγεία κρίνονται απαραίτητοι. Η υιοθέτηση ενός καλού διαιτολογίου αυξάνει τις πιθανότητες για νίκη, βελτιώνοντας την δυνατότητα των αθλητών να φτάσουν σε ένα μέγιστο επίπεδο φυσικής απόδοσης.
Στα ομαδικά αθλήματα, οι αθλητές εκτελούν πολλά διαφορετικά είδη άσκησης, όπου η ένταση αλλάζει ανά πάσα στιγμή. Αυτή η ασυνεχής άσκηση καθιστά την εμφάνιση της κούρασης τελείως απρόβλεπτη χρονικά, αλλά και διαφορετική για τον κάθε παίκτη. Για να επιβραδύνουμε την εμφάνιση της κούρασης πρέπει να κατανοήσουμε τις πηγές ενέργειας που χρησιμοποιούνται στα ομαδικά αθλήματα. Οι κύριες πηγές ενέργειας είναι οι υδατάνθρακες και τα λίπη. Σύμφωνα με την ενέργεια που απαιτείται στα ομαδικά αθλήματα, λοιπόν, μία δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες πρέπει να αποτελεί την βάση της διατροφής των αθλητών των ομάδων.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν, είναι οι αυξημένες ανάγκες του οργανισμού των εφήβων, λόγω της σωματικής ανάπτυξης, η οποία πρέπει να συνεχιστεί απρόσκοπτα μέχρι την ενηλικίωση. Οι στόχοι των διαιτητικών χειρισμών στους νεαρούς αθλητές πρέπει να είναι η ρύθμιση του βάρους, η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών και η κάλυψη αναγκών σε βιταμίνες και ανόργανα συστατικά. Ακόμη, ο νεαρός αθλητής κινδυνεύει από απώλεια νερού και ηλεκτρολυτών από την έντονη εφίδρωση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει μεταξύ άλλων και σε μείωση των αποθεμάτων ενέργειας και επώδυνες κράμπες.
Συμπερασματικά, οι έφηβοι αθλητές εμφανίζουν αυξημένες ενεργειακές ανάγκες αφ’ ενός λόγω των απαιτήσεων της προπόνησης και των αγώνων, και αφ’ ετέρου λόγω της συνεχιζόμενης σωματικής ανάπτυξης. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να ακολουθούν ένα διατροφικό πλάνο σύμφωνα με το οποίο:
* Θα πρέπει να προσλαμβάνουν πολλές θερμίδες σε πολλά και μικρά γεύματα.
* Τα γεύματα πρέπει να είναι ελαφρά, μικρά και συχνά, με άφθονους υδατάνθρακες.
* Συνίσταται η πρόσληψη υγρών πλούσιων σε υδατάνθρακες μαζί με τα κανονικά γεύματα.
Ενεργειακές ανάγκες
Οι ενεργειακές ανάγκες εφήβων αθλητών κυμαίνονται μεταξύ 3000 – 3500 kcal.
Οι ενεργειακές ανάγκες καλύπτονται από τους υδατάνθρακες, τα λίπη, και τις πρωτεΐνες, ενώ σημαντικό ρόλο σε διάφορες λειτουργίες του οργανισμού κατά την διάρκεια της άσκησης παίζουν οι βιταμίνες, τα ιχνοστοιχεία και το νερό.
Που θα τα βρω όλα αυτά ;
Υδατάνθρακες |
Ψωμί, δημητριακά, όσπρια, ζυμαρικά, φρούτα, λαχανικά, γάλα, γαλακτοκομικά |
|
Λίπη |
Ελαιόλαδο, βούτυρο, κρέας, ψάρια, αυγά, γάλα, γαλακτοκομικά, αμύγδαλα, καρύδια |
|
Πρωτεΐνες |
Αυγά ,κρέας, ψάρια, όσπρια, δημητριακά. Μικρή ποσότητα στα λαχανικά |
|
Βιταμίνες |
Κρέας, αυγά συκώτι, ψάρια, γάλα, φρέσκα λαχανικά και φρούτα, όσπρια |
|
Ανόργανα συστατικά |
Νερό, κρέας, ψάρια, αυγά, όσπρια, γάλα, δημητριακά, φρούτα, λαχανικά |
|
Νερό |
Βρίσκεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο ποσοστό σε όλα τα τρόφιμα |
Υδατάνθρακες
Η εντατική, καθημερινή προπόνηση απαιτεί μεγάλη ποσότητα ενέργειας. Αν η διατροφή σας είναι περιορισμένη σε ποσότητα και είδος, ο οργανισμός δεν καταφέρνει να αναπληρώσει τις «αποθήκες» ενέργειας, από την στιγμή που τελειώνει η προπόνηση της μιας ημέρας, μέχρι την στιγμή που αρχίζει η επόμενη.
Οι υδατάνθρακες :
* αποτελούν την κύρια πηγή ενέργειας για τον οργανισμό,
* την βασική πηγή ενέργειας για το κεντρικό νευρικό σύστημα που αφορά άμεσα τον αθλητισμό, και,
* προστατεύουν τις πρωτεΐνες από τις οποίες δομούνται οι μύες, που είναι απαραίτητοι σε κάθε αθλητική κίνηση
Εφόσον την περισσότερη ενέργεια την παίρνει ένας αθλητής από τους υδατάνθρακες, θα πρέπει αυτοί να αποτελούν την βάση της διατροφής του. Κατά την προαγωνιστική περίοδο η πρόσληψη των υδατανθράκων αποτελεί το 50 –55 % της ημερήσιας διατροφής. Αυτό το ποσοστό μπορείτε να το υπολογίσετε αν πολλαπλασιάσετε το βάρος σας με το 8 (γραμμάρια υδατανθράκων). Έτσι για έναν αθλητή 70 κιλών η πρόσληψη υδατανθράκων θα ανέρχεται στα 560 γραμμάρια / ημέρα.
Όσο πλησιάζετε προς τους αγώνες, αυτό το ποσοστό θα πρέπει να αυξάνεται για να φορτώνονται οι αποθήκες σας με ενέργεια. Την τελευταία εβδομάδα θα πρέπει να φτάσει στο 70 % (πολλαπλασιάζουμε το βάρος με το 10, δηλαδή σε αθλητή 70 κιλών θα ανέρχεται στα 700 γρ. υδατανθράκων / ημέρα). Η τήρηση αυτού του ποσοστού είναι σημαντική, γιατί με αυτόν τον τρόπο θα κρατήσετε τις «αποθήκες» σας γεμάτες.
Σημαντική κρίνεται και η πρόσληψη υδατανθράκων μετά την προπόνηση ή τον αγώνα, ώστε να αναπληρώσετε την ενέργεια που ξοδέψατε και να «φορτώσετε» τις αποθήκες σας για την επόμενη αθλητική προσπάθεια.
Λίπη
Τα λίπη λειτουργούν σαν αποθήκες ενέργειας για τον αθλητή. Η μεγαλύτερη σημασία τους για τους αθλητές είναι, ότι εξοικονομούν ενέργεια από τους υδατάνθρακες, γιατί πρόκειται για μια πιο συμπυκνωμένη πηγή ενέργειας. Δηλαδή, όσο περισσότερο βασίζεται ο αθλητής στα λίπη σαν πρωταρχική πηγή ενέργειας, τόσο περισσότερο συντηρεί και προστατεύει τους υδατάνθρακες και κατά συνέπεια διατηρεί τις ενεργειακές αποθήκες του γεμάτες. Η ικανότητα να εξασφαλίζει ο αθλητής ενέργεια από τα λίπη είναι ένδειξη αυξημένης αντοχής. Αυτό είναι κάτι που καλλιεργείται με την σωστά δομημένη προπόνηση. Για τον λόγο αυτό, διατροφή και προπόνηση πρέπει να αλληλοσυμπληρώνονται. Επειδή, όμως η αυξημένη πρόσληψη λιπών οδηγεί σε αύξηση βάρους, θα πρέπει η ημερήσια πρόσληψή τους με την διατροφή να μην ξεπερνά το 20 %, την περίοδο που η πρόσληψη των υδατανθράκων ανέρχεται στο 70 %.
Πρωτεΐνες
Η βασικότερη λειτουργία των πρωτεϊνών είναι η διατήρηση της ακεραιότητας του μυϊκού ιστού. Με την προπόνηση οι μύες των αθλητών φθείρονται και για τον λόγο αυτό η πρόσληψη των πρωτεϊνών είναι απαραίτητη, ώστε να αντικαθίστανται οι βλάβες αυτών των ιστών και να παραμένει το μυϊκό σύστημα δυνατό και έτοιμο να αντεπεξέλθει στην επόμενη αθλητική προσπάθεια. Επίσης, οι πρωτεΐνες συμμετέχουν και στην παραγωγή ενέργειας, όμως όχι τόσο άμεσα όσο οι υδατάνθρακες.
Σημαντικός παράγοντας στην πρόσληψη των πρωτεϊνών είναι και η ποιότητά της που καθορίζεται από το είδος και την ποσότητα των αμινοξέων από τα οποία αποτελείται. Οι ζωικές πρωτεΐνες είναι πιο πλήρεις από τις φυτικές, οι οποίες στερούνται κάποιων αμινοξέων.
Η πρόσληψη των πρωτεϊνών για τους αθλητές χειροσφαίρισης ανέρχεται στα 1,2 – 1,4 γρ. / κιλό σωματικού βάρους. Δηλαδή για ένα αθλητή 70 κιλών κυμαίνεται μεταξύ 84 και 98 γρ. / ημέρα.
Βιταμίνες
Οι βιταμίνες είναι οργανικές ουσίες απαραίτητες για την σωστή λειτουργία του οργανισμού. Τις συναντάμε σε ζωικά και φυτικά τρόφιμα και είναι υπεύθυνες για την όραση, την ανάπτυξη, την θωράκιση του ανοσοποιητικού συστήματος, την καλή κατάσταση του αίματος, των δοντιών, των οστών ακόμα και των κυττάρων. Κάθε βιταμίνη κρίνεται απαραίτητη για έναν αθλητή και η εξασφάλισή τους επιτυγχάνεται μόνο μέσα από ένα σωστό και ισορροπημένο διαιτολόγιο.
Ανόργανα συστατικά
Απ’ όλα τα ανόργανα συστατικά ιδιαίτερης σημασίας για την χειροσφαίριση κρίνονται ο σίδηρος και οι ηλεκτρολύτες. Ο σίδηρος είναι μέταλλο, το οποίο υπάρχει σε όλα σχεδόν τα κύτταρα του οργανισμού και κατέχει θέση «κλειδί» σε πολλές λειτουργίες. Η βασικότερη απ’ όλες είναι η μεταφορά οξυγόνου στους μύες κατά την αθλητική προσπάθεια . Η έλλειψη του μπορεί να επηρεάσει πολλές λειτουργίες του μεταβολισμού που σχετίζονται με την παραγωγή ενέργειας και να μειώσει την απόδοση. Οι ημερήσιες ανάγκες σιδήρου σε αγόρια εφηβικής ηλικίας ανέρχονται στα 12 mg. Πηγές σιδήρου είναι : συκώτι, χαβιάρι, οστρακοειδή, κακάο σε σκόνη, μύδια, ξηρά φρούτα, αυγό, ξηροί καρποί, χοιρινό, αρνί, βοδινό, μαρούλι, σπανάκι, όσπρια, δημητριακά.
Οι αθλητές κατά την διάρκεια της προπόνησης ή του αγώνα χάνουν μέσω του ιδρώτα σημαντικές ποσότητες ηλεκτρολυτών. Οι σημαντικότεροι είναι το νάτριο που επιδρά στην λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και το κάλιο που επιδρά στο μυϊκό σύστημα. Η έλλειψη των ηλεκτρολυτών οδηγεί στην εμφάνιση της μυϊκής κράμπας. Η αναπλήρωσή τους γίνεται με την κατανάλωση των ισοτονικών ποτών, για τα οποία αναφερόμαστε στην συνέχεια.
Νερό
Το νερό είναι βασικό συστατικό για όλες τις λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα. Επιτρέπει την μεταφορά ουσιών για την ανάπτυξη του οργανισμού και την παραγωγή ενέργειας. Επιπλέον, αναλαμβάνει το ρόλο του θερμορυθμιστή αφού διατηρεί την θερμοκρασία του σώματος σε χαμηλό επίπεδο. Έτσι, είναι αυτονόητη η αξία του στους έφηβους αθλητές, που χρειάζονται τεράστια ποσά ενέργειας και θρεπτικών συστατικών για την ανάπτυξή τους και την προπόνηση, ιδιαίτερα κατά τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού.
Το νερό αποβάλλεται από το σώμα με τα ούρα και τον ιδρώτα. Όταν το νερό που αποβάλλεται είναι περισσότερο από το νερό που προσλαμβάνεται, οδηγούμαστε σε αφυδάτωση. Η κατάσταση αυτή :
* Αλλάζει τον μεταβολισμό και την παραγωγή ενέργειας,
* Οδηγεί σε συγκέντρωση γαλακτικού οξέος στους μύες (πρόκειται για μία ουσία που οδηγεί σε κόπωση),
Η καθημερινή πρόσληψη νερού για τους αθλητές πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 2 λίτρα.
Ισοτονικά ποτά
Η κατανάλωση υγρών, όπως προαναφέρθηκε πρέπει να είναι το πρώτο μέλημα των αθλητών πριν, κατά την διάρκεια και μετά την άσκηση. Η προτίμηση του ισοτονικού ποτού γίνεται γιατί :
Α) είναι πλούσιο σε ηλεκτρολύτες και ανόργανα στοιχεία
Β) είναι εμπλουτισμένο με την κατάλληλη ποσότητα και μορφή υδατανθράκων για την αναπλήρωση της ενέργειας
Η χρήση ενός ισοτονικού ποτού δεν σημαίνει την κατάργηση της κατανάλωσης νερού. Μάλιστα, η χρήση του πρέπει να είναι ρυθμισμένη στις ανάγκες του αθλητή γιατί μπορεί να επιφέρει σοβαρές Γαστρεντερικές διαταραχές.
Επιλογή του σωστού ποτού => Ένα σωστό ισοτονικό ποτό θα πρέπει :
* Να είναι εύγεστο
* Να μην περιέχει ουσίες που προκαλούν κατακράτηση υγρών
* Να μην περιέχει απαγορευμένες ουσίες
* Να μην προκαλεί Γαστρεντερικές διαταραχές
* Να μπορεί να βελτιώσει την αθλητική απόδοση
* Να απορροφάται γρήγορα
Απόδειξη ότι τα συστατικά των αθλητικών διαλυμάτων που καταναλώνονται έχουν φτάσει στους μύες αποτελεί η γαστρική κένωση. Γρήγορη γαστρική κένωση, συνεπάγεται γρήγορη χρησιμοποίηση των θρεπτικών συστατικών, καυσίμων και υγρών από τους μύες.
Η κατανάλωση των ισοτονικών ποτών δεν πρέπει να γίνεται ανεξέλεγκτα. Η ευεργετική επίδραση ενός υδατανθρακούχου ποτού εξαρτάται από τον τρόπο και τον ρυθμό χορήγησης, αλλά και από την διάρκεια της άσκησης. Συγκεκριμένα προτείνεται:
Άφθονη κατανάλωση ποτού πριν την προπόνηση ή τον αγώνα, ακόμη και αν έχει ικανοποιηθεί το αίσθημα της δίψας.
Η προτεινόμενη δοσολογία πόσης είναι 300 ml / 15 min υδατανθρακούχου διαλύματος θερμοκρασίας 5 – 15ο C (κρύα)
Προσοχή !!! η ποσότητα των προσλαμβανομένων ποτών πρέπει να είναι ανεκτή από τον οργανισμό των αθλητών και να έχει δοκιμαστεί κατά την προπόνηση, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τις ατομικές διαφορές των αθλητών στην ανοχή αυτών των ποτών.
Γενικές οδηγίες αθλητικής διατροφής
Η αθλητική απόδοση θα αυξηθεί με την αύξηση της κατανάλωσης υδατανθράκων.
Η αναπλήρωση των υδατανθράκων μετά το τέλος της άσκησης κρίνεται απαραίτητη. Πρέπει να γίνεται άμεσα (30 λεπτά μετά την άσκηση) με τρόφιμα και υγρά όπως δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, όσπρια, γαλακτοκομικά.
Μισή ώρα πριν την προπόνηση ή τον αγώνα επιβάλλεται η κατανάλωση 300 ml υδατανθρακούχου ποτού. Θα δώσει στο σώμα το νερό και την ποσότητα ενέργειας που χρειάζεται.
Την ημέρα του αγώνα έχετε μαζί σας ισοτονικά ποτά αθλητών και φρυγανιές κράκερς ή απλά σάντουιτς, ώστε να αποτρέψετε την πείνα σε περίπτωση που καθυστερήσει ο αγώνας. Προσοχή όμως, δεν πρέπει να επιβαρύνετε το στομάχι σας.
Προσοχή χρειάζεται και τις 2-3 ημέρες μετά το τέλος των αγώνων. Ιδανική περίπτωση είναι και πάλι η κατανάλωση υδατανθράκων σε σύνθετη μορφή (ζυμαρικά, πατάτες, φρούτα, χυμούς, σαλάτες).
Τρώτε ποικιλία τροφίμων καθημερινά και σε τέτοιες ποσότητες που μπορούν να διατηρούν το βάρος σας σε σταθερό επιθυμητό επίπεδο.
Αποφύγετε τα τηγανιτά τρόφιμα, τα σνακς, τα αναψυκτικά και τα γλυκά.
Προτιμήστε βρασμένα ή ψητά τρόφιμα, φρούτα, γάλα και χυμούς.
* * * * *
Δεν υπάρχει μαγικό φαγητό ή γεύμα που μπορεί να διορθώσει ελλιπή προπόνηση ή ικανότητα, αλλά μεταξύ ίσων αθλητών, η γνώση και η εφαρμογή μιας ποιοτικής και ισορροπημένης διατροφής μπορεί να καθορίσει τον νικητή…
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής