Για να ισχύει η διάγνωση της διαταραχής στην πρόσληψη τροφής, πρέπει να αποδειχθεί ότι δεν υπάρχει άλλη βιολογική αιτία για τη διαταραχή. Οι διαταραχές αυτές είναι συμπτωματικές , δηλαδή, μπορούν να παρουσιαστούν σε διάφορες προσωπικότητες και σε συνδυασμό με άλλες διαταραχές π.χ. κατάθλιψη, οριακή διαταραχή της προσωπικότητας, υπομανία, αγχώδεις διαταραχές. Συνήθως, οι διαταραχές αυτές παρουσιάζονται για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της εφηβείας ή στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής. Αφορούν κυρίως στο θηλυκό πληθυσμό, στον οποίο παρουσιάζονται σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό απ΄ότι στον ανδρικό.
Ψυχογενής Ανορεξία
Η πρώτη επιστημονική αναφορά στη διαταραχή αυτή έγινε το 1689 στην Αγγλία από τον Richard Merton. Έγινε επίσημη κλινική οντότητα το 1873 στην Γαλλία από τον Lesegue και από τον Gill στην Αγγλία με την ονομασία “anorexia nervosa”. Η διαταραχή αυτή έχει έρθει στο επίκεντρο της κλινικής και ερευνητικής προσοχής τα τελευταία 25 χρόνια, κάτι που επισημαίνεται και από την έκδοση του περιοδικού Journal of Eating Disorders. Τα διαγνωστικά κριτήρια της ψυχογενούς ανορεξίας, κατά το DSM-IV είναι:
1. Άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του, πάνω από το ελάχιστο φυσιολογικό επίπεδο για την ηλικία και το ύψος του, για παράδειγμα απώλεια βάρους που οδηγεί σε βάρος σώματος 15% κάτω από το αναμενόμενο ή αδυναμία να κερδίσει αναμενόμενο βάρος στην διάρκεια της περιόδου ανάπτυξης που οδηγεί σε βάρος σώματος 15% κάτω από το αναμενόμενο.
2. Έντονος φόβος μήπως πάρει το άτομο βάρος και παχύνει, ακόμη και όταν το βάρος του είναι κάτω από το κανονικό.
3. Διαταραχή στον τρόπο που το άτομο βιώνει το βάρος, το μέγεθος ή το σχήμα του σώματός του. Για παράδειγμα, το άτομο ισχυρίζεται ότι νιώθει παχύ, ακόμη κι όταν είναι κάτισχνο ή πιστεύει ότι μία περιοχή του σώματός του είναι παχιά, ακόμη κι όταν το βάρος του είναι κάτω από το κανονικό.
4. Σε γυναίκες, απουσία τουλάχιστον τριών διαδοχικών εμμηνορυσιών, ενώ κανονικά αναμενόταν να συμβούν ( πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής αμηνόρροια).
Συχνά, η διαταραχή αυτή ξεκινά με δίαιτα, παρόλο που το άτομο έχει κανονικό βάρος. Το άτομο χάνει αρκετό βάρος, αλλά εξακολουθεί να κάνει αυστηρή δίαιτα, έχοντας περάσει και τα χαμηλότερα όρια του βάρους που θεωρείται κανονικό για τις αναλογίες του. Έτσι, γίνεται πολύ αδύνατο, μέχρι και καχεκτικό, αλλά εξακολουθεί να πιστεύει ότι χρειάζεται να συνεχίσει δίαιτα. Επιπλέον, είναι πολύ απασχολημένο με το θέμα της τροφής ( συνέχεια μετράει θερμίδες και υπολογίζει πόσο έχει φάει ). Παρόλο που αισθάνεται συνέχεια πείνα (η ονομασία «ανορεξία» δεν ισχύει κυριολεκτικά), δεν επιτρέπει στον εαυτό του να φάει πολύ γιατί θα παχύνει. Αυτός ο τρόμος ότι θα παχύνει είναι το χαρακτηριστικό της διαταραχής, χωρίς το άτομο να μπορεί να εξηγήσει γιατί φοβάται το πάχος τόσο έντονα. Το άτομο με τη διαταραχή αυτή συχνά εμπλέκεται σε δραστηριότητες που έχουν σχέση με την τροφή ( μαγειρεύει για τους άλλους , αλλά το ίδιο δεν τρώει). Όταν οι άλλοι επιμένουν ότι πρέπει να φάει, αντιδρά με πείσμα και φόβο ή μπορεί να παρουσιάσει και έντονη συναισθηματική αντίδραση, εάν αναγκασθεί επίμονα. Συχνά το άτομο μπορεί να κάνει έντονη γυμναστική, με σκοπό να μην πάρει ούτε γραμμάριο από αυτά που έχει φάει. Η σοβαρότητα της διαταραχής αυτής εξαρτάται από την ποσότητα βάρους που χάνει το άτομο. Μερικά άτομα είναι, απλώς, πολύ αδύνατα, άλλα , όμως, μπορεί να φθάσουν να μοιάζουν με ανθρώπους που υποφέρουν από ασιτία. Η διαταραχή αυτή μπορεί να γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνη, όταν το άτομο φθάσει σε ακραία απώλεια βάρους, οπότε η νοσηλεία είναι απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθεί ακόμη και ο θάνατος. Συνήθως, τα άτομα με τη διαταραχή αυτή δεν επιζητούν από μόνα τους τη θεραπεία, αλλά τα άτομα του περιβάλλοντός τους που ανησυχούν για αυτά τα αναγκάζουν να πάνε σε κάποιο ειδικό ή στο νοσοκομείο. Ως ασθενείς, δείχνουν μεγάλη αντίσταση και δεν είναι συνεργάσιμοι, ακόμα και στις περιπτώσεις που εμφανώς κινδυνεύουν να πεθάνουν. Αυτή η αντίσταση οφείλεται στο φόβο ότι η θεραπεία θα τους κάνει να παχύνουν. Η κλινική πορεία μπορεί να είναι επεισοδιακή, όπου η διαταραχή παρουσιάζεται και εξαφανίζεται κατά καιρούς στη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Μπορεί, όμως, να είναι και συνεχής, για αρκετά χρόνια, μέχρι και για ολόκληρη τη ζωή.
Ψυχογενής Βουλιμία
Τα διαγνωστικά κριτήρια της διαταραχής αυτής, κατά το DSM-IV είναι:
1. Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας ( ταχεία κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής μέσα σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο ).
2. Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων υπερφαγίας υπάρχει ένα αίσθημα έλλειψης ελέγχου της συμπεριφοράς πρόσληψης τροφής.
3. Το άτομο τακτικά χρησιμοποιεί είτε προκλητό έμετο, καθαρτικά, αυστηρή δίαιτα, είτε εντατική άσκηση για να αποτρέψει την απόκτηση βάρους.
4. Ένας ελάχιστος μέσος όρος δύο επεισοδίων υπερφαγίας την εβδομάδα για τρεις τουλάχιστον μήνες.
5. Επίμονα υπερβολική ενασχόληση για το σχήμα και το βάρος του σώματος.
Η βουλιμία δε σχετίζεται αναγκαστικά με έλλειψη βάρους. Tο άτομο μπορεί να είναι κανονικού βάρους ή λίγο παραπάνω, αφού δεν αποκλείει το φαγητό. Συνήθως, όμως, η λήψη φαγητού συνδέεται με αίσθημα ντροπής. Οι βουλιμικοί, όταν τρώνε υπερβολικά, προτιμούν να είναι μόνοι τους για να κρύβουν τους τρόπους που αντιδρούν. Αυτό μπορεί να περιορίσει την κοινωνική τους ζωή, εφόσον αποφεύγουν να βγουν για φαγητό με φίλους, επειδή θα αισθανθούν έντονο άγχος, εάν δεν κάνουν έμετο αμέσως μετά το φαγητό τους. Όπως και στην ψυχογενή ανορεξία, η πορεία της διαταραχής διαφέρει ανάμεσα στα άτομα. Μερικοί εμφανίζουν ψυχογενή βουλιμία μία φορά, άλλοι περιοδικά, σε διάφορες φάσεις της ζωής τους. Το σύνδρομο αυτό μπορεί να γίνει επικίνδυνο, εάν το άτομο κάνει συχνά έμετο, διότι ο οισοφάγος μπορεί να γίνει πολύ αδύναμος και να σπάσει, γεγονός που θέτει το άτομο σε κίνδυνο θανάτου. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι ένα άτομο που πάσχει από ψυχογενή ανορεξία, στη φάση που επανακτά βάρος, μπορεί να εμφανίσει βουλιμικά επεισόδια.
Ψυχοθεραπευτης