Παιδική παχυσαρκία: κίνδυνοι για την υγεία και το μέλλον του παιδιού μου

Η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται πλέον ως ένα χρόνιο και δυσεπίλυτο νόσημα της εποχής μας. Και ενώ μέχρι πρόσφατα η διεθνής επιστημονική κοινότητα είχε τα μάτια της στραμμένα στον ενήλικο κόσμο, η διαπίστωση ότι η παχυσαρκία σε παιδιά και έφηβους ολοένα και αυξάνει, έστρεψε το ενδιαφέρον προς την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στην πληθυσμιακή αυτή ομάδα.

Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, κατατάσσοντας την Ελλάδα σε μία από τις χώρες με το υψηλότερο ποσοστό παχύσαρκων παιδιών στην Ευρώπη. Μια πρόσφατη μελέτη σε σχολεία από ολόκληρη την ελληνική επικράτεια  έδειξε ότι κορίτσια και αγόρια ηλικίας από 2 έως και 19  ετών αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του αυξημένου σωματικού βάρους σε ολοένα αυξανόμενο βαθμό.

 

 

Ποσοστό παιδιών με αυξημένο σωματικό βάρος (υπέρβαρο + παχυσαρκία) ανά ηλικιακή ομάδα.

Η παιδική παχυσαρκία υποθάλπει πολλούς κινδύνους που μπορεί να επηρεάσουν τόσο το άμεσο όσο και το απώτερο μέλλον του παιδιού. Ποιες είναι όμως οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας κατά το νεαρό της ηλικίας;

Οι επιπτώσεις μπορούν να χωριστούν σε κοινωνικο-ψυχολογικές και σωματικές. Οι σωματικές επιπτώσεις περιλαμβάνουν επιβάρυνση των οστών, ορμονικές διαταραχές με αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη, υπνική άπνοια, αυξημένη καρδιακή επιβάρυνση, αύξηση των λιπιδίων στο αίμα μεταξύ άλλων. Γενικότερα, για όσο περισσότερο διάστημα παραμένει ένας οργανισμός παχύσαρκος, τόσο περισσότερη επιβάρυνση επιδέχεται ο οργανισμός αυτός. Οι κοινωνικό-ψυχολογικές  περικλείουν την κοινωνική απομόνωση, τον στιγματισμό, την κατάθλιψη, τη χαμηλή αυτό-εκτίμηση και τις διατροφικές ανωμαλίες τύπου νευρική ανορεξία και βουλιμία. Η σημαντικότερη όμως επιπλοκή είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των παχύσαρκων παιδιών που παραμένουν παχύσαρκα κατά την εφηβεία θα συνεχίσουν να είναι παχύσαρκα και στην ενήλικό τους ζωή. Η έγκαιρη προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος είναι σημαντική καθώς έτσι μειώνεται δραματικά η επιβάρυνση του οργανισμού του παιδιού τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά.

Τι είναι όμως αυτό που υποκινεί την εδραίωση και τη δυσκολία στην θεραπεία της παιδικής παχυσαρκίας;

Δυστυχώς αυτή η ερώτηση δεν έχει μια απάντηση. Μελέτες σε δίδυμα παιδιά αλλά και μεγάλες έρευνες σε οικογένειες έχουν δείξει ότι ένα σημαντικό ποσοστό παχύσαρκων παιδιών κατάγονται από οικογένειες όπου η παχυσαρκία εμφανίζεται και σε άλλα μέλη. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν απόδειξη τόσο για την κληρονομικότητα της παχυσαρκίας, όσο και το ότι τα παιδιά μιμούνται τους γονείς τους που ελάχιστα αθλούνται και καταναλώνουν μια διατροφή πλούσια σε λίπη και απλά σάκχαρα. Σε αντίθεση με τους ενήλικες, είναι σπανιότερα τα φαινόμενα της υπερφαγίας λόγω κάποιων στεναχωριών ενώ  κτλ.

Το σίγουρο πάντως είναι ότι οι ορμονικοί και άλλου είδους παράγοντες πολύ σπάνια απαντώνται σε παιδιά. Οι πιο συνήθεις λόγοι που οδηγούν στην εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας είναι:

1. η υψηλή κατανάλωση έτοιμων φαγητών, σνακ και ροφημάτων και η μαγειρική στο σπίτι που είναι πλούσια σε θερμίδες.

2. η λιγότερη άσκηση σε σχέση με παλαιότερα, γεγονός που οφείλεται σε άλλες περιπτώσεις σε ένα πολύ φορτωμένο με διάβασμα πρόγραμμα, σε απροθυμία των παιδιών να συμμετάσχουν ή σε περιορισμένα ωράρια των γονέων

3.  η αυξημένη καθιστική ζωή που περικλείει και την υψηλή τηλεθέαση μπορεί να επιδράσει βλαβερά μέσω τριών τρόπων: α) τη διαφήμιση προϊόντων για παιδιά υψηλά σε λίπος και ζάχαρη, β) όσο τα παιδιά είναι ακινητοποιημένα μπροστά στην οθόνη πολύ απλά δεν αθλούνται, γ) το παιδί πολύ πιθανόν κατά τη διάρκεια της τηλεόρασης να μάθει να τσιμπολογάει κάτι το οποίο σπάνια θα είναι αρκετά θρεπτικό και κατάλληλο γι’ αυτό.

ΠΟΙΟΣ ΕΥΘΥΝΕΤΑΙ

Η παιδική παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων μαζί. Ξεκινώντας από τα ανώτερα κλιμάκια, οι περισσότερες κυβερνήσεις και τοπικές αυτοδιοικήσεις δεν έχουν προβλέψει για παρακολούθηση των παιδιών από ιατρούς και πρόληψη της παχυσαρκίας μέσω μαθημάτων και άλλων τοπικών δραστηριοτήτων. Δεν υπάρχει επιχορήγηση για ην ανάπτυξη αθλητικών συλλόγων, ενώ τα πάρκα όπου τα παιδιά όπως άλλοτε μπορούσαν να παίξουν και να αθληθούν, είτε θυσιάζονται στο βωμό της ανοικοδόμησης, είτε δεν φυλάσσονται καλά ώστε τα παιδιά να είναι ασφαλή να παίξουν. Η κυβερνήσεις των χωρών θα έπρεπε επίσης να συνεργαστούν με τις βιομηχανίες τροφίμων έτσι ώστε να σταματήσει η παραγωγή και η διαφήμιση προϊόντων υψηλά σε ζάχαρη και λίπος για τα παιδιά όπως γίνεται σε άλλες χώρες του εξωτερικού. Σε πρόσφατες συναντήσεις του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, τέθηκε το ερώτημα εάν θα πρέπει να φορολογούνται τα προϊόντα υψηλά σε ζάχαρη και λίπος, καθώς η παχυσαρκία πλέον οφείλεται για ολοένα αυξανόμενο ποσοστό θανάτων. Θα ήταν επίσης σημαντικό για την προώθηση της φυσικής δραστηριότητας, εάν τα παιδιά υποχρεούνταν να έχουν περισσότερες ώρες γυμναστικής στα σχολεία τους, καθώς και η προάσπιση του νόμου για το φαγητό που προσφέρεται στα κυλικεία των σχολείων που έχει ήδη ψηφιστεί και δεν τηρείται.

Από την άλλη, οι τοπικοί φορείς είναι σημαντικό να αντιληφθούν τη σημασία των έργων για την πρόληψη και θεραπεία της παιδικής παχυσαρκίας καθώς το έργο αυτό πρόκειται να ευνοήσει αισθητά τις επόμενες γενιές σε επίπεδο θνησιμότητας και ψυχικής υγείας.

Σε επίπεδο που αφορά άμεσα το παιδί, η οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο. Μπορεί το παιδί να έχει γονίδια που να καθιστουν ευκολότερη την εδραίωση της παχυσαρκίας, το περιβάλλον όμως στο οποίο μεγαλώνει είναι αυτό που καθορίζει το αν ένα παιδί θα γίνει ή όχι παχύσαρκο. Οι γονείς αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση, τόσο ως πρς τις διατροφικές τους συνήθειες, όσο και το κατά πόσο αθλούνται. Οι γονείς και το άμεσο οικογεινειακό περιβάλλον είναι αυτοί που φέρνουν παχυντικά σνακ τύπου κρουασαν, σοκολάτες, γκοφρέτες, πατατάκια κτλ μέσα στο σπίτι. Επίσης είναι σημαντικό τα παιδιά από μικρά να συμμετέχουν σε κάποιου είδους σπορ, καθώς έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες να συνεχίσουν να γυμνάζονται κατά την ενήλικο ζωή. Οι γονείς επίσης δεν μπορούν να διαθέσουν αρκετό χρόνο στο μαγείρεμα καθώς κατά ένα μεγάλο ποσοστό δουλεύουν και οι δύο, με αποτέλεσμα όλη η οικογένεια να τρώει έτοιμα φαγητά (fast food).

Σε καμία περίπτωση δεν ωφελεί το να κατηγορούμε ούτε την οικογένεια του παιδιού, ούτε και τους υπόλοιπους που συνθέτουν το πρόβλημα. Έχοντας να αντιμετωπίσουμε ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα που μπορεί να επηρρεάσει το μέλλον των επόμενων γενεών, πρέπει να υπάρξει συλλογική προσπάθεια από όλους τους τομείς. Αυτό σημαίνει, ενημέρωση των γονέων από ειδικούς για την εύρεση μιας λύσης μέσα στο σπίτι, καθώς και κινητοποίηση του σχολείου και όλων των τομέων που προαναφέρθηκαν.

Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία θεωρείται από πολλούς ως ένα πρόβλημα που έχει δύσκολη λύση, καθώς η σωστή πρόληψη και αντιμετώπιση απαιτεί τη συγχρονισμένη δράση του ίδιου του παιδιού, της οικογένειας και του ευρύτερου περιβάλλοντος στο σπίτι, καθώς και του σχολικού περιβάλλοντος όπου ζει και κινείται το παιδί. Παράλληλα, συγχρονισμένη δράση απαιτείται από την Κυβέρνηση, τις τοπικές οργανώσεις και συλλόγους, το Εθνικό Σύστημα Υγείας καθώς και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

Από την άλλη, η παιδική παχυσαρκία είναι ένα φαινόμενο αντιμετωπίσιμο, καθώς:

Α) τα παιδιά, σε αντίθεση με τους ενήλικες, έχουν ακόμα τη δυνατότητα να ψηλώσουν. Εάν λοιπόν η παχυσαρκία δεν έχει επεκταθεί αρκετά και το παιδί είναι ακόμα σε προεφηβικό στάδιο, τότε η σταθεροποίηση του στο υπάρχον βάρος του μπορεί να το απαλλάξει από την παχυσαρκία καθώς αυτό θα κερδίζει ύψος.

Β) τα παιδιά μπορούν ευκολότερα να αλλάξουν τις διατροφικές συνήθειές τους, καθώς αυτές είναι εγκατεστημένες στο παιδί για πολύ λιγότερο χρονικό διάστημα από ότι σε έναν ενήλικα

Γ) στα παιδιά και στους εφήβους είναι ακόμα δυνατόν και να προλάβει κανείς επόμενα κρούσματα παχυσαρκίας στο μέλλον, εάν μπουν από νωρίς οι σωστές βάσεις για σωστή διατροφική και αθλητική συμπεριφορά

Δ) τα παιδιά και οι έφηβοι, σε αντίθεση με πολλούς ενήλικες, έχουν την υποστήριξη της οικογένειάς τους, η οποία μπορεί και πρέπει να σταθεί αρωγός σε αυτήν την προσπάθεια

Ε) τα παιδιά είναι από φύση τους πιο δραστήρια από τους μεγάλους και έχουν συνήθως περισσότερο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους για άθληση. Η έγκαιρη εμφύσηση ενός πιο δραστήριου τρόπου ζωής στα παιδιά μπορεί να προβλέψει έναν πιο δραστήριο τρόπο ζωής κατά την ενηλικίωση.

Εν ολίγοις, τα παιδιά μπορούν ευκολότερα να ξεπεράσουν την παχυσαρκία με όσα προβλήματα υγείας αυτή συνεπάγεται επειδή έχουν καλύτερη στήριξη, έχουν περισσότερα περιθώρια και όρεξη να αθληθούν και είναι περισσότερο ευέλικτα στις διατροφικές τους συνήθειες.

Κάποιες πρακτικές συμβουλές για τους γονείς:

–  επισκέπτεστε συχνά τον παιδίατρό σας, ο οποίος μπορεί να διαγνώσει εάν το παιδί/έφηβος διατρέχει κίνδυνο και κατόπιν απευθυνθείτε σε κάποιο κέντρο που ασχολείται με αυτές τις περιπτώσεις

–   προσπαθήστε να αποκτήσετε έναν σωστό τρόπο διατροφής με συχνή άσκηση, έτσι ώστε να σας μιμηθεί το παιδί σας

–   αποφεύγετε να αγοράζετε τρόφιμα υψηλά σε ζάχαρη και λίπος για το σπίτι. Όταν προσφέρετε αυτά τα είδη τροφίμων να δείξετε στο παιδί ότι είναι μια ξεχωριστή περίσταση. Προσοχή όμως μην προσφέρετε τα τρόφιμα αυτά σαν ανταμοιβή για κάτι καλό που έκανε το παιδί σας γιατί έτσι το παιδί τα επιθυμεί περισσότερο.

–   Σε καμία περίπτωση μην κατηγορείτε το παιδί, ούτε να το κάνετε να αισθανθεί διαφορετικό από τα άλλα μέλη της οικογένειας λόγω του βάρους του.

–    Προσπαθείστε να το βοηθάτε να αθλείται περισσότερο μέσω συλλόγων ή και απλής μείωσης της τηλεθέασης και των παιχνιδιών κομπιούτερ

–    Πριν ξεκινήσετε οποιαδήποτε θεραπεία καλό θα ήταν να συνειδητοποιήσετε ότι η επιτυχία της θεραπείας του παιδιού σας εξαρτάται κατά ένα  μεγάλο βαθμό από εσάς και ότι θα καλεστείτε να αλλάξετε και εσείς τρόπο διατροφής και άσκησης

Ο πρώτος και βασικός κανόνας όταν ασχολείται κανείς με παιδιά είναι ότι τα παιδιά δεν είναι ενήλικες σε μικρογραφία. Είναι μεν περισσότερο ευπαθή στις σωματικές συνέπειες της παχυσαρκίας, αλλά έχουν πολύ πιο ευαίσθητο ψυχισμό και χρήζουν ιδιαίτερης φροντίδας.

Καλό θα ήταν λοιπόν το παιδί να επισκέπτεται συχνά τον/την παιδίατρό του ώστε να παρακολουθείται η ανάπτυξή του με βάση τις ειδικές καμπύλες βάρους και ύψους. Εάν το παιδί αρχίσει και παίρνει βάρος δυσανάλογα με το ύψος του, καλό θα ήταν να γίνει ένας περαιτέρω έλεγχος και αν κριθεί απαραίτητο να ξεκινήσει μια θεραπεία.

Μια σωστή αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας περιλαμβάνει τα εξής:

Α) το παχύσαρκο παιδί δεν είναι ανάγκη σε όλες τις περιπτώσεις να χάσει βάρος. Σαν πρώτος στόχος τίθεται η διατήρηση του υπάρχοντος βάρους για κάποιο χρονικό διάστημα που θα επιτρέψει την ομαλοποίηση του βάρους του σε σχέση με το αυξανόμενο ύψος (να ‘πάρει’ τα κιλά σε ύψος).

Β) η απώλεια βάρους κρίνεται απαραίτητη μόνο εάν το παιδί έχει προχωρήσει ηλικιακά και το ύψος του δεν θα αλλάξει κατά πολύ ή είναι αρκετά πάνω από το φυσιολογικό βάρος για το ύψος που υπολογίζεται να φτάσει, ή το βάρος του έχει αρχίσει να του δημιουργεί και άλλα προβλήματα υγείας.

Γ) η απώλεια κιλών σε ένα νεαρό οργανισμό πρέπει απαραίτητα να είναι αργή, καθώς το πιο σημαντικό όταν το παιδί μεγαλώνει, είναι να παίρνει τα απαραίτητα συστατικά για σωστή πνευματική και σωματική ανάπτυξη. Η απώλεια κιλών στην παιδική παχυσαρκία πρέπει να γίνει με τη βοήθεια μιας διατροφής σωστής για την ηλικία του και τις ανάγκες του, με ρυθμό απώλειας όχι μεγαλύτερου των 1 έως 4 κιλών το μήνα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει το παιδί να ακολουθήσει προγράμματα δίαιτας σχεδιασμένα για ενήλικες.

Δ) η θεραπεία θα πρέπει να περιλαμβάνει τη βοήθεια όλης της οικογένειας τόσο σε θέματα διατροφής και άσκησης (να ακολουθείται ένας σωστός τρόπος διατροφής και άθλησης από όλους) όσο και σε θέματα ψυχολογικής στήριξης με αποφυγή στιγματισμού του πάσχοντος παιδιού. Το παιδί και η οικογένεια θα πρέπει να παρακολουθούνται από ομάδα ιατρών και άλλων ειδικοτήτων που θα συμβάλλουν συλλογικά στην προσπάθεια αυτή.

Ε) οι ειδικοί θα πρέπει να βοηθήσουν ώστε το παιδί να μην αισθανθεί ότι έχει πρόβλημα και ότι είναι διαφορετικό από τα άλλα παιδιά.

ΣΤ)οι ειδικοί τέλος θα πρέπει να στηρίξουν τους γονείς και σε καμιά περίπτωση να μην τους κατακρίνουν.

Το σημαντικότερο: επειδή μιλάμε για τα αγαπημένα μας πλάσματα στον πλανήτη, καλό είναι να κάνουμε το καλύτερο γι’ αυτά με κέφι και προπάντων με όραμα.

Χριστίνα-Έλενα Δρακοπούλου

Κλινικός Διαιτολόγος- Διατροφολόγος

State Registered Dietitian (UK), M.Sc.