Το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών διαγιγνώσκεται συχνά σε γυναίκες με υπογονιμότητα, ολιγομηνόροια και αρρενοποιητικά προβλήματα όπως τριχοφυία και ακμή. Παρ’ όλο που είναι συνδεδεμένο με την παχυσαρκία το βλέπουμε αρκετά συχνά και σε γυναίκες με φυσιολογικό σωματικό βάρος. Είναι λοιπόν καλό για τις γυναίκες αναγνώστριες να γνωρίζουν λίγα πράγματα παραπάνω για το σύνδρομο αυτό και τις τελευταίες εξελίξεις στη θεραπεία του.
Τι είναι το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών
Περίπου 4-5% των γυναικών πάσχουν από Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, γεγονός που το κάνει μια από τις πιο συχνές ενδοκρινοπάθειες σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Παρ’ όλα αυτά, το σύνδρομο παραμένει αδιάγνωστο σε ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών. Μεγάλη προσοχή θα πρέπει να δοθεί από το Γυναικολόγο ώστε η ασθενής να μην συγχέει το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών με τις πολυκυστικές ωοθήκες. Οι τελευταίες είναι ένα εύρημα με αυξανόμενη συχνότητα λόγω της χρήσης υπερήχων στην γυναικολογική εξέταση ρουτίνας. Υπολογίζεται πως περίπου 20% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας έχουν πολυκυστικές ωοθήκες, αλλά λιγότερες από τις μισές έχουν τα βιοχημικά και ορμονικά ευρήματα που συνιστούν το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών.
Διάγνωση
Το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών εμφανίζει έντονη οικογενή επίπτωση, πράγμα που δείχνει πως υπάρχει μεγάλη γενετική συμβολή στην εμφάνισή του. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πως κληρονομείται, αλλά οι τελευταίες μελέτες δείχνουν πως πρόκειται για έκφραση ενός επικρατούντος γονδίου.
Για να διαγνώσουμε το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, κατ’αρχήν παίρνουμε ένα λεπτομερές ιστορικό από την ασθενή. Συνήθως αυτή παραπονιέται για παχυσαρκία ή τάση για αύξηση το βάρους της, ανώμαλο κύκλο (αμηνόρροια-ολιγομηνόρροια-αραιομηνόρροια σε ποσοστό 20-50%), αυξημένη τριχοφυία (65-70%), ακμή (25-35%) και αλωπεκία (3-6%). Ένα σημαντικό ποσοστό (20-75%) των γυναικών αυτών πάσχει από υπογονιμότητα. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών διαγιγνώσκεται κατά τη διάρκεια της διερεύνησης των αιτίων της υπογονιμότητας του ζεύγους.
Η διερεύνηση συνεχίζεται με Διακολπικό Υπερηχογράφημα Ωοθηκών και εν συνεχεία με έλεγχο του ορμονικού προφίλ της ασθενούς με μια σειρά εξετάσεων (LH, FSH, Προλακτίνη, Προγεστερόνη, DHEAS, SHBG κ.ά.). Ταυτόχρονα ελέγχουμε και την λειτουργία των επινεφριδίων προκειμένου να αποκλείσουμε κάποιους αρρενοποιητικούς όγκους οι οποίοι είναι μεν σπάνιοι, όταν όμως εμφανιστούν να μιμούνται τα συμπτώματα του Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών.
Συμπτώματα
Λόγω της περιφερικής μετατροπής των οιστρογόνων σε ανδρογόνα παρατηρούνται αρρενοποιητικά φαινόμενα. Δηλαδή υπερτρίχωση και ακμή, ενώ παράλληλα η περίοδος της γυναίκας δεν είναι τακτική. Ταυτόχρονα λόγω της επίδρασης των ορμονών στην ινσουλίνη παρατηρείται σημαντική τάση για παχυσαρκία.
Αναλυτικότερα μπορεί να υπάρξει μέτρια ή και έντονη τριχοφυΐα στο άνω χείλος (μουστάκι), κάτω σιαγόνα (πηγούνι) και στις παρειές (μάγουλα). Από εκεί και πέρα η υπερτρίχωση μπορεί ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων να επεκταθεί στα χέρια, τους ώμους, την κοιλιακή χώρα (ιδιαίτερα στο «μπικίνι»), αλλά και στην πλάτη, τους γλουτούς και τους μηρούς.
Η ακμή μπορεί να είναι αρκετά έντονη. Μπορεί να εμφανίζεται περιοδικά, με εξάρσεις και να αφήνει ουλές με την αποδρομή της.
Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η τάση για αύξηση βάρους. Υπάρχουν ασθενείς οι οποίες πραγματικά ασκούνται τακτικά και με δίαιτα για να διατηρήσουν το βάρος τους και δεν τα καταφέρνουν. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου ασθενείς συναντούν ένα τείχος δυσπιστίας όταν λένε πως κάνουν δίαιτα χωρίς αποτέλεσμα. Εδώ ο Γυναικολόγος θα πρέπει να διακρίνει το πρόβλημα και να προχωρήσει σε περαιτέρω εξετάσεις ή αλλαγή θεραπείας προκειμένου να έχει αποτελέσματα. Οσο πιο υπέρβαρη είναι μια ασθενής τόσο πιο έντονα είναι τα προβλήματα αυτά και άλλο τόσο δύσκολο είναι γι’ αυτήν να χάσει βάρος.
Η ανωμαλία της εμμήνου ρύσης (περιόδου) είναι ο πιο συχνός λόγος επίσκεψης στο Γυναικολόγο. Αφού αποκλειστεί πιθανή εγκυμοσύνη θα διερευνηθεί το ενδεχόμενο Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών. Οι ορμονικές ανωμαλίες οδηγούν αρκετά συχνά σε ανωοθυλακιορρηκτικούς κύκλους με συνέπεια αφενός την κλασσική εικόνα των πολυκυστικών ωοθηκών, αφ’ ετέρου τον άστατο κύκλο ή/και αμηνόρροια και συνεπακόλουθη υπογονιμότητα. Συγκεκριμένα καθώς κανένα από τα ωοθυλάκια των ωοθηκών δεν ωριμάζει, αυτές εμφανίζονται στο υπερηχογράφημα διογκωμένες, με παχύτερο στρώμα (πυρήνα) και πολλές μικρές περιφερικές κύστεις (άρρηκτα ωοθυλάκια). Η μη ρήξη του ωοθυλακίου οδηγεί στην αδυναμία παραγωγής ωαρίου. Κατ’ αυτόν το τρόπο η γυναίκα είναι ουσιαστικά υπογόνιμη. Όταν δεν έχει τακτικό ή καθόλου κύκλο δεν παράγει ωάρια ή και αν παράγει δεν γνωρίζει τις γόνιμες ημέρες της. Θα πρέπει να τονιστεί πως οι γυναίκες με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών όταν μείνουν έγκυες έχουν δυστυχώς αυξημένες πιθανότητες αυτόματης αποβολής (30-50%) σε σύγκριση με μη πάσχουσες εγκύους ((10-15%). Αυτό οφείλεται στην αυξημένη ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH).
Επίδραση του Συνδρόμου στην Υγεία
Αν το σύνδρομο διαγνωσθεί κλινικά , υπερηχογραφικά και εργαστηριακά τότε προχωρούμε και σε περαιτέρω εξετάσεις προκειμένου να διερευνήσουμε πιθανή αντίσταση του οργανισμού στη δράση της Ινσουλίνης. Η διερεύνηση αυτή είναι σημαντική διότι έχει βρεθεί από συστηματικές μελέτες πως οι παχύσαρκες πάσχουσες γυναίκες που έχουν αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης διατρέχουν κίνδυνο έως και 20% να νοσήσουν στο μέλλον από Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου ΙΙ (μη ινσουλινο-εξαρτώμενος). Ωστόσο ακόμη και οι ασθενείς που δεν είναι παχύσαρκες, αλλά έχουν αυξημένο σωματικό βάρος (δείκτης σωματικής μάζας >27) έχουν αυξημένο ρίσκο εμφάνισης της νόσου.
Ταυτόχρονα θα πρέπει να τονιστεί πως οι έγκυες γυναίκες με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση Διαβήτη της Κύησης και κατά συνέπεια θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά από το Μαιευτήρα τους με αιματολογικές εξετάσεις και υπερηχογραφήματα ανάπτυξης του εμβρύου.
Πρέπει επίσης να τονιστεί πως λόγω των διαταραγμένων ορμονών (αρρενοποίηση, υπερινσουλιναιμία, παχυσαρκία) οι ασθενείς με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών εμφανίζουν συχνά ανώμαλο λιπιδαιμικό προφίλ (υψηλά τριγλυκερίδια και χοληστερόλη) με συναπακόλουθο να διατρέχουν μακροπρόθεσμα μεγαλύτερο κίνδυνο για Υπέρταση και Έμφραγμα του Μυοκαρδίου.
Επίσης το γεγονός πως οι γυναίκες με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών έχουν ανώμαλη περίοδο μπορεί να οδηγήσει σε Υπερπλασία του Ενδομητρίου-του εσωτερικού δηλαδή στρώματος της μήτρας. Γι’ αυτό πρέπει να δίνεται παραπάνω προσοχή ασθενείς που δεν έχουν περίοδο για 3 ή και περισσότερους μήνες έτσι ώστε να αποφευχθεί πιθανή εξαλλαγή των υπερπλαστικών κυττάρων του ενδομητρίου σε κακοήθη.
Θεραπεία
Ο γυναικολόγος θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν του όλα τα κλινικά, εργαστηριακά και απεικονιστικά δεδομένα. Συνήθως αρχικά γίνεται επιλογή ανάμεσα σε ένα απλό αντισυλληπτικό χάπι ή οξική κυπροτερόνη με προγεστρερινοειδές προκειμένου να επιτευχθεί σταθερός καταμήνιος κύκλος και να προστατευθεί το ενδομήτριο. Ταυτόχρονα συνίσταται τακτική άσκηση και δίαιτα. Αν χρειαστεί και καταδειχθεί από τον έλεγχο ινσουλίνης/γλυκόζης τότε σύμφωνα με τα νέα δεδομένα μπορεί σταδιακά να χορηγηθεί μετφορμίνη, η οποία χρησιμοποιείται σε Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου ΙΙ, με ικανοποιητικά αποτελέσματα στον έλεγχο του βάρους, την τριχοφυΐα, αλλά και την ωορρηξία.
Συγκεκριμένα για την τριχοφυία, υπάρχουν διάφορες μέθοδοι θεραπείας (laser, ηλεκτρόλυση κ.ά.), αλλά η απόφαση θα πρέπει να λαμβάνεται μετά από εξέταση από ειδικευμένο Δερματολόγο.
Το ίδιο ισχύει και για τη ακμή όπου η απλή θεραπεία με αντιβακτηριδιακά και αντιβιοτικά μπορεί να δώσει τη θέση της σε μια πιο εξειδικευμένη (σπιρονολακτόνη, χημική αποφωλίδωση-peeling κλπ).
Σχετικά με την υπογονιμότητα, ένα ποσοστό ασθενών αντιδρά θετικά στην πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας με κιτρική κλομιφαίνη όταν αυτή παρακολουθείται στενά με υπερηχογραφήματα. Αν αυτή δεν επιτύχει τότε ακολουθείται η οδός της σπερματέγχυσης ή της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Αυτές θα πρέπει να γίνονται πάντα από εξειδικευμένους γυναικολόγους σε αναγνωρισμένα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής καθώς υπάρχει αυξημένος κίνδυνος πρόκλησης του Συνδρόμου Υπερδιέγερσης των Ωοθηκών.
Όσον αφορά στην αυξημένη πιθανότητα αποβολής δεν υπάρχουν ουσίες που να θεραπεύουν το πρόβλημα. Θα πρέπει όμως να τονίσουμε για μια ακόμη φορά πόσο σημαντική είναι η διακοπή του καπνίσματος, του αλκοόλ και η μείωση της κατανάλωσης καφέ στην εγκυμοσύνη.
Τέλος αν ο Γυναικολόγος κρίνει αναγκαίο μπορούμε με λαπαροσκοπική επέμβαση να εκτελέσουμε διαθερμία στις ωοθήκες με σκοπό να ελαττώσουμε την υπέρμετρη παραγωγή ορμονών. Και πάλι όμως πρόκειται για μια επέμβαση που πρέπει να γίνεται με προσοχή και γνώση διότι παραπάνω «κάψιμο» των ωοθηκών μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε μόνιμη καταστολή της λειτουργίας τους.
Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος
Ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, την Υπερηχογραφία και τη Λαπαροσκοπική Χειρουργική