Το θέμα της πρόληψης και της προαγωγής της υγείας ενός νέου ανθρώπου προέρχεται από όλα τα στοιχεία που τον περιβάλλουν δηλαδή από την οικογένεια, την κοινότητα, τη γειτονιά, το σχολείο, τον τρόπο διαβίωσης, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τις ομάδες των φίλων.
Πλησιάζοντας την οικογένεια, στο θέμα της πρόληψης αγγίζουμε ένα χώρο ιδιαίτερα ευαίσθητο και αυτό γιατί κάθε αναφορά στην οικογένεια που γινόταν έως τώρα, τη γέμιζε ενοχές για την τύχη των παιδιών, ενοχές άδικες, υπερβολικές που έκαναν τους γονείς δικαιολογημένα να υποφέρουν. Ήταν πολύ εύκολο να είναι η οικογένεια το αίτιο των οποιονδήποτε αρνητικών στοιχείων.Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν μετακινηθεί και η οικογένεια αντιμετωπίζεται ως σύμμαχος. Οι γονείς θεωρούνται σημαντικοί παιδαγωγοί, που έχουν ως σκοπό το καλό του παιδιού τους και είναι έτοιμοι να το υπηρετήσουν.
Σε ότι αφορά στην πρόληψη η ίδια η πραγματικότητα αλλά και τα επιστημονικά δεδομένα, φέρνουν την οικογένεια σε πρώτο επίπεδο σημασίας για ένα βασικό λόγο: είναι το πρώτο και το σημαντικότερο περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί και από αυτό δέχεται τους πρώτους ερεθισμούς των ανθρώπινων και κοινωνικών σχέσεων.
Τις απόψεις αυτές για τη σημασία του οικογενειακού περιβάλλοντος έρχονται να ενισχύσουν διεθνή συνέδρια και δημοσιεύσεις:
· Η Ουνέσκο έχει χαρακτηρίσει τους γονείς αναντικατάστατους παιδαγωγούς.
· Το Συμβούλιο της Ευρώπης αναφέρεται στην ανάγκη εκπαίδευσης των γονέων και επιμένει ότι όλα τα προγράμματα πρόληψης πρέπει να επεκτείνονται στους γονείς.
· Η Εισηγητική έκθεση της Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής για τα ναρκωτικά, διατυπώνει την άποψη πως η οικογένεια θεωρείται ο πρώτος βασικός πυρήνας της ανάπτυξης της προσωπικότητας του παιδιού και στη συνέχεια έρχεται το σχολείο.
Όμως εκτός από τα παραπάνω και οι ίδιοι οι νέοι τα τελευταία χρόνια, δίνουν μεγάλη σημασία στη διατήρηση της οικογένειας, δεν αμφισβητούν την αξία της, παράλληλα όμως επιζητούν την ανανέωσή της και τον επαναπροσδιορισμό της, ζητώντας διάλογο με τους γονείς, δικαίωμα στο λόγο, άρνηση καταπιεστικής εξουσίας.
Οι γονείς λοιπόν χρειάζεται να γνωρίζουν ότι ο κύριος ρόλος της οικογένειας είναι να δώσει στο παιδί το συναισθηματικό υπόβαθρο, που θα το βοηθήσει να αναπτύξει στο μέλλον τις απαιτούμενες εκείνες ικανότητες προκειμένου να ενταχθεί ομαλά, στην ευρύτερη κοινωνία και να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του.
Ο άνθρωπος στην εποχή μας εκπαιδεύεται για διάφορους σημαντικούς ρόλους κυρίως επαγγελματικούς όμως αφήνει στην τύχη του εκείνο του γονέα. Καθένας αισθάνεται έτοιμος να το ασκήσει από τη μια στιγμή στην άλλη.
Οι γονείς πίστευαν και πιστεύουν μέχρι σήμερα ότι επειδή διαθέτουν ένστικτο και αγάπη, έχουν εξασφαλισμένη τη σωστή αγωγή του παιδιού τους. Όμως για τη διαμόρφωση της σωστής προσωπικότητας του παιδιού δεν αρκεί μόνο το ένστικτο και η όποια αγάπη.
Οι γονείς όσον αφορά τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική υγεία του παιδιού, χρειάζονται περισσότερα εφόδια από εκείνα που τους προσφέρει η αγάπη και το ένστικτο τους.
Kάποια από τα στοιχεία τα οποία χρειάζονται προκειμένου να λειτουργεί ικανοποιητικά η οικογένεια, προκειμένου να γίνει κατανοητή η δομή και το πλαίσιο στο οποίο θα πρέπει να κινείται, ώστε να μπορεί να προάγει την ψυχική υγεία του παιδιού.
Αυτά τα στοιχεία είναι τα πιο κάτω:
· Να στηρίζει το άτομο.
· Να ορίζει κανόνες.
· Να δίνει τη δυνατότητα ατομικής και συλλογικής έκφρασης.
· Να υπάρχει σαν αρχή, ότι αυτό που λέγεται από κάποιον στην οικογένεια δεν γίνεται υποχρεωτικά αποδεκτό επειδή έχει απλά λεχθεί και διατυπωθεί. Δηλαδή με αυτό θα ήθελα να πω ότι πάντα χρειάζεται η διαπραγμάτευση και ο επαναπροσδιορισμός των πραγμάτων.
· Να εξασφαλίζει την ανταλλαγή απόψεων.
· Να υπάρχει στο μέγιστο δυνατό η συνταύτιση απόψεων μεταξύ των μελών.
· Να εγγυάται και να ανέχεται τη διαφορετικότητα.
· Να ανέχεται τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις και να μη θεωρεί το θυμό ως καταστροφικό συναίσθημα
· Να αναπτύσσει σχέσεις εμπιστοσύνης.
Για να μπορούν όμως οι γονείς να προσφέρουν την επιθυμητή αγωγή, η οποία θα προάγει την ψυχική αλλά και τη σωματική υγεία τόσο των παιδιών όσο και των ίδιων, χρειάζονται κάποιες δεξιότητες οι οποίες για να αποκτηθούν, όπως έχει αποδειχθεί, δεν αρκεί μόνο η πληροφόρηση, η ενημέρωση, οι διάφορες διαλέξεις, η ανάγνωση βιβλίων, η αναζήτηση συμβουλών σε διάφορα συμβουλευτικά κέντρα. Και αυτό γιατί η πληροφόρηση από μόνη της ανεβάζει μεν το επίπεδο των γνώσεων, αλλά δεν επηρεάζει τη συμπεριφορά προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Η κατανόηση λοιπόν είναι το ζητούμενο και όχι απλά οι γνώσεις, γιατί αυτές από μόνες τους δε διαφοροποιούν το γονιό. Σημαντικό δηλαδή είναι το βίωμα και όχι μόνο η επιμόρφωση.
Κάποια σημαντικά στοιχεία για να δημιουργηθούν τα θεμέλια μιας οικογένειας ώστε να προάγει την ψυχική υγεία του παιδιού για να χτιστούν οι βάσεις της προληπτικής αγωγής είναι :
· Το παιδί το οποίο έρχεται στη ζωή να είναι επιθυμητό, για να μπορεί ο γονιός να δημιουργήσει θετικές σχέσεις με αυτό.
· Το παιδί από νωρίς να συνηθίζει στις ευθύνες του
· Η οικογένεια να αποδέχεται την προσωπικότητα του παιδιού με το σκεπτικό ότι ο καθένας έχει την αξία του.
· Να ενισχύει η οικογένεια την εμπιστοσύνη του παιδιού στον εαυτό του ώστε να αυξάνεται η αυτοεκτίμηση του παιδιού και να ενθαρρύνονται οι πρωτοβουλίες του.
· Να υπάρχει όχι υπερπροστασία, αλλά διάλογος και κατανόηση και ο γονιός να κρατά ισορροπία με το παιδί του ώστε να του προσφέρει σιγουριά και ασφάλεια γιατί η υπερπροστασία δίνει το μήνυμα στο παιδί ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνο του.
· Πάντα στη διαμόρφωση των σχεδίων που αφορούν το παιδί χρειάζεται η οικογένεια να λαμβάνει σοβαρά υπόψη αυτό που θέλει το παιδί και όχι η απόφαση να παίρνεται με βάση τις επιθυμίες του γονιού. Δεν πρέπει να υπερεκτιμούνται οι δυνάμεις του παιδιού. Καλύτερα ένα άτομο πετυχημένο και δημιουργικό στο επάγγελμά της επιλογής του, παρά δυστυχισμένο στο βάθρο των γονεϊκών φιλοδοξιών.
· Η αποξένωση του παιδιού από τους φίλους του, από τις διάφορες πολιτιστικές, αθλητικές ή άλλες ομάδες δημιουργεί απομονωμένα άτομα γιατί στην ομάδα το παιδί μπορεί να βρει αυτοεκτίμηση, αναγνώριση και παραδοχή. Ο γονιός δε χρειάζεται να καθηλώνει το παιδί του στην ακινησία της καρέκλας και των πολλών μαθημάτων, είναι απαραίτητος ο ελεύθερος χρόνος, για να μπορέσει το παιδί να δοκιμάσει τον εαυτό του και πέρα από το οικογενειακό του περιβάλλον
· Η απόκρυψη από το παιδί των δυσκολιών οικονομικών, κοινωνικών, επαγγελματικών, ψυχολογικών των γονέων, αλλά και αντίθετα η παρουσίαση τους στο παιδί σε υπερβολικό βαθμό, μπορεί να έχουν τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα. Το παιδί μπορεί να εκτιμήσει τις καταστάσεις όταν του αναλυθούν με σαφήνεια και ειλικρίνεια. Και σίγουρα εκτιμά περισσότερο το γονέα που παλεύει από εκείνον που του προσφέρει έτοιμη, άνετη ζωή.
· Η συνεννόηση και η αλληλοεκτίμηση μεταξύ των συζύγων δημιουργεί σημαντικό αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά, το οποίο είναι απαραίτητο για τη φυσιολογική τους εξέλιξη.
Χρειάζεται να αποσαφηνιστούν κάποιες έννοιες που αναφέρθηκαν προηγουμένως, προκειμένου κάποια πράγματα να γίνουν πιο κατανοητά.
Μιλήσαμε για την επικοινωνία, την αυτοεκτίμηση, τα συναισθήματα. Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά αυτούς τους όρους, που συνέχεια χρησιμοποιούμε σε καθημερινή βάση:
Η επικοινωνία, όρος που καθημερινά χρησιμοποιείται, μοιάζει να είναι από τα πιο εύκολα πράγματα στον κόσμο. Τι είναι όμως επικοινωνία στη βάση της; Εδώ θα έλεγα ότι σε πολλούς από εσάς έχει συμβεί να νοιώθετε ότι μιλάτε και ο απέναντί σας δε σας ακούει, δε σας προσέχει, δεν κατανοεί αυτά που του λέτε.
Η επικοινωνία έχει μία διάσταση πολύ πέρα από το λόγο, όπως αυτός εκφράζεται σα φώνημα. Η ουσιαστική επικοινωνία, είναι η κατανόηση του πραγματικού νοήματος του λόγου και των συναισθημάτων, τα οποία ακολουθούν αυτό το λόγο. Αυτό γίνεται εύκολο όταν μπορούμε να μπούμε στη θέση του άλλου, όταν ξεφύγουμε από τις παγιωμένες μας θέσεις και δώσουμε την ευκαιρία σε μια ανοικτή επικοινωνία.
Ένας άλλος όρος που χρειάζεται να διευκρινιστεί είναι η αυτοεκτίμηση για την οποία πολλά τον τελευταίο καιρό αναφέρονται.
Ο όρος αυτοεκτίμηση δεν είναι καθόλου απλός και δεν κατακτάται καθόλου εύκολα.
Ο όρος αυτός μας φέρνει στο μυαλό ένα άτομο το οποίο είναι αποφασιστικό, στηρίζεται στις δυνάμεις του, επικοινωνεί με τα συναισθήματα του και εμπιστεύεται τον εαυτό του και την αξία του.
Ποιοι όμως είναι εκείνοι οι παράγοντες από τους οποίους μπορεί το άτομο να αντλήσει αυτές τις ικανότητες;
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης. Ίσως ο πλέον σημαντικός να είναι η εικόνα που δέχονται τα παιδιά για τον εαυτό τους κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας και πιο συγκεκριμένα από τους ανθρώπους που τα περιβάλλουν.
Όταν οι γονείς αποδέχονται τα παιδιά τους έτσι όπως είναι, όταν τα αγαπάνε χωρίς όρους αλλά με όρια, τότε αυτά τα παιδιά έχουν μεγάλη πιθανότητα να μεγαλώσουν αναπτύσσοντας μια θετική εικόνα για τον εαυτό τους. Και αυτό γιατί το οικογενειακό περιβάλλον δίνει στα παιδιά τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχθούν με ασφάλεια. Αντίθετα όταν το παιδί νοιώθει ότι δεν είναι αγαπητό και αποδεκτό από τους γονείς, τότε αργότερα για να πάρει τη δύναμη που του λείπει μπορεί να αναζητήσει την επιβεβαίωση σε άλλα κανάλια με το οποιοδήποτε κόστος.
Μιλώντας για συναισθήματα αυτό που είναι σημαντικό να αντιληφθούμε είναι ότι σήμερα στην εποχή μας υπάρχει μια τεράστια σχάση ως προς αυτό το θέμα:
Από τη μία μεριά υπάρχει πληθώρα συναισθηματικού τύπου εκφράσεων και μηνυμάτων (μέσα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για παράδειγμα), αλλά από την άλλη μεριά οι περισσότεροι αρνούνται να έρθουν σε επαφή με τα συναισθήματα τους, είτε γιατί τους τρομάζουν, είτε γιατί τα θεωρούν εξαιρετικά ανώριμα.
Παρ’ όλα αυτά τα συναισθήματα όσο και αν τα αρνούμαστε υπάρχουν και όσο περισσότερο τα θάβουμε, τόσο περισσότερο μας ταλαιπωρούν και συγχρόνως δυσκολεύεται η επικοινωνία με τους άλλους.
Είναι αλήθεια ότι το χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι το άγχος, η αύξηση της βίας, η καταστροφή του περιβάλλοντος, το κυνήγι των υλικών αγαθών. Έτσι κάποιες φορές ο γονιός δυσκολεύεται να πάρει ικανοποίηση από τη ζωή και να μπορέσει να τη μεταδώσει στα παιδιά του και να γίνει πρότυπο χαράς γι’ αυτά. Έτσι θεωρεί καλύτερο τρόπο την υποκρισία προκειμένου να προστατεύσει τα παιδιά του. Όμως τα ίδια τα παιδιά μπορούν πολύ καλά να διακρίνουν το αληθινό από το ψεύτικο. Στην πραγματικότητα αυτή η προστασία δημιουργεί μεγαλύτερα προβλήματα στα παιδιά τα οποία αυτούς τους τρόπους συμπεριφοράς των γονιών τους διαιωνίζουν στο μέλλον.
Στο μεγάλωμα των παιδιών, συνήθως καταφεύγουμε στις δικές μας εμπειρίες σαν παιδιά των γονιών μας. Στην τόσο μεταβαλλόμενη όμως κοινωνία δεν αρκεί μόνο αυτό. Τα σταθερά σημεία που οι γονείς μας πρόσφεραν δεν είναι αρκετά για να απαντήσουν στα ερωτήματα των παιδιών μας. Έτσι βρισκόμαστε συχνά μετέωροι σ’ έναν κόσμο διαρκώς κινούμενο και μεταβαλλόμενο. Σ’ αυτό τον κόσμο είναι απαραίτητη η μονιμότερη διαδικασία γνώσης, η ομαδική εργασία, ο διάλογος, η ανταλλαγή απόψεων σε πολλά θέματα που μας απασχολούν και γενικά ο ίδιος ο γονιός να μπορεί να συμπλέει όχι μαζί με το παιδί αλλά παράλληλα με αυτό, στο δρόμο της ζωής του.
Ψυχολόγος
Οικογενειακή Θεραπεύτρια