Τα συμπληρώματα διατροφής τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και του σύγχρονου Έλληνα. Στοιχεία δείχνουν πως κάθε χρόνο πάνω από έντεκα εκατομμύρια κουτιά διακινούνται μέσα από φαρμακεία, αλλά δυστυχώς και μη εξουσιοδοτημένα καταστήματα, και μόλις το 3% των συνολικών ποσοτήτων κυκλοφορεί σύμφωνα με το νόμο, όπως δηλώνει ο ΕΟΦ.
Σύμφωνα με τον ΕΟΦ, τα συμπληρώματα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την προβλεπόμενη χρήση τους. Σε συμπληρώματα διατροφής, που είναι διατροφικά προϊόντα, με σκοπό την συμπλήρωση της συνήθους δίαιτας και σε τρόφιμα ειδικής διατροφής τα οποία λόγω της ειδικής σύνθεσής τους προορίζονται για ειδική διατροφή συγκεκριμένων ομάδων πληθυσμού. Σύμφωνα με τον «Περί Συμπληρωμάτων Διατροφής Κανονισμό» του 2004, “συμπληρώματα διατροφής ορίζονται τα τρόφιμα με σκοπό τη συμπλήρωση της συνήθους δίαιτας, τα οποία αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές θρεπτικών συστατικών ή άλλων. ουσιών με θρεπτικές ή φυσιολογικές επιδράσεις, μεμονωμένων ή σε συνδυασμό”.
Στο ερώτημα αν χρειαζόμαστε τα συμπληρώματα διατροφής η απάντηση είναι δύσκολη. Είναι γνωστό πως όταν στη δίαιτα μας καταναλώνουμε καθημερινά πέντε μικρομερίδες φρούτων και λαχανικών (2 ατομικές σαλάτες και 2-3 φρούτα) λαμβάνουμε μια σημαντική ποσότητα βιταμινών, ιχνοστοιχείων, φυτικών ινών αλλά και άλλων θρεπτικών συστατικών. Ταυτόχρονα, όταν καταφέρουμε να καταναλώσουμε μια συνολική διατροφή που να ακολουθεί τις επιταγές της Πυραμίδας της Διατροφής, με παρούσες όλες τις ομάδες των τροφίμων, σε σωστές αναλογίες και ποσότητες, προσφέρουμε στον οργανισμό μας όλα τα θρεπτικά συστατικά. Τέλος, συμπεριλαμβάνοντας στη διατροφή μας κάποια ειδικά τρόφιμα που περιέχουν συγκεκριμένα συστατικά με αποδεδειγμένη θετική και ευεργετική δράση για τον οργανισμό μας π.χ. αντιοξειδωτικές βιταμίνες, καλύπτουμε ακόμα περισσότερο τις διατροφικές μας ανάγκες μέσα από μια πλήρη διατροφή. Άρα, μια δίαιτα με τρόφιμα από όλες τις ομάδες τροφίμων μπορεί, υπό φυσιολογικές συνθήκες, να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες του γενικού πληθυσμού.
Η θέση των συμπληρωμάτων
Είναι πλέον γνωστό πως η ελληνική διατροφή έχει απομακρυνθεί σημαντικά από τη λεγόμενη «Μεσογειακή ή Κρητική δίαιτα» και έχει έρθει πιο κοντά στη Δυτική δίαιτα. Η τυπική «δυτική» δίαιτα όμως συχνά παρέχει μικρότερες ποσότητες από τις απαιτούμενες για βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία, ενώ σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες στις ΗΠ η δίαιτα αυτή προσφέρει μικρότερες ποσότητες από ασβέστιο, μαγνήσιο, σίδηρο, ψευδάργυρο, χαλκό και μαγγάνιο από όσο χρειαζόμαστε.
Μια επαρκής και ποικίλη δίαιτα θα μπορούσε, κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, να προσφέρει στον άνθρωπο όλα τα αναγκαία θρεπτικά συστατικά για την καλή ανάπτυξή του και για τη διατήρηση μιας υγιούς ζωής, σε ποσότητες που έχουν καθορισθεί και συνιστώνται από γενικής αποδοχής επιστημονικά δεδομένα. Ωστόσο, από έρευνες προκύπτει ότι η ιδεώδης αυτή κατάσταση δεν επιτυγχάνεται για όλα τα θρεπτικά συστατικά ούτε για όλες τις πληθυσμιακές ομάδες στην Κοινότητα. Οι καταναλωτές, λόγω του τρόπου ζωής τους ή για άλλους λόγους, είναι δυνατόν να πρέπει να επιλέξουν τη συμπλήρωση της πρόσληψης ορισμένων θρεπτικών συστατικών με συμπληρώματα διατροφής.
Ειδικότερα όταν ακολουθούμε ένα υποθερμιδικό διαιτολόγιο απίσχανσης-απώλειας βάρους, η χορήγηση συμπληρώματος κρίνεται πολλές φορές απαραίτητη. H αναγκαιότητα της λήψης των συμπληρωμάτων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως: ηλικία και φύλο, συνολική διατροφή, ύπαρξη οργανωμένης άσκησης, ειδικές παθολογικές καταστάσεις, οικογενειακό ιστορικό παθήσεων κ.ά. Γενικά όμως είναι αποδεκτό πως κάποια άτομα «είναι πιθανό να χρειαστούν συμπλήρωμα βιταμινών και μετάλλων, για να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες» όπως προτείνεται π.χ. από τα Dietary Guidelines for Americans 2000, από τα Department of Agriculture & Health and Human Resources και τα Dietary Guidelines 2000, ADA 2001.
Όσον αφορά τη θέση τους στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, όσοι ακολουθούν μια μακροχρόνια αυστηρή και περιοριστική δίαιτα με στόχο την απώλεια μεγάλου ποσοστού του σωματικού τους βάρους, πιθανόν να χρειάζονται τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής. H χορήγηση ενός συμπληρώματος μπορεί να κριθεί απαραίτητη στη περίπτωση ενός μέτρια υποθερμιδικά διαιτολογίου, εφόσον κριθεί πως υπάρχει ανεπαρκής πρόσληψη θρεπτικών συστατικών και ο τρόπος ζωής του ατόμου το επιβάλει.
Οι κίνδυνοι από τα συμπληρώματα
Πολλοί καταναλωτές παίρνουν τακτικά βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής για να δυναμώσουν τον οργανισμό τους ή για να περάσουν μια δύσκολη περίοδο της ζωής τους ή όταν ακολουθούν ένα πρόγραμμα αδυνατίσματος, χωρίς να γνωρίζουν ότι πιθανόν λαμβάνουν περισσότερες βιταμίνες και άλλες θρεπτικές ουσίες από όσες μπορεί να ανεχθεί ο οργανισμός τους και τα καταναλώνουν συχνά σε υπερβολικές ποσότητες. Οι βασικότεροι κίνδυνοι είναι: οι κίνδυνοι από την υπερδοσολογία κάποιων συστατικών, από αλληλεπίδραση με φάρμακα, από παραπλανητικές ετικέτες και προώθηση ή τέλος από τη λήψη απαγορευμένων ουσιών.
Η μέγιστη ποσότητα βιταμινών και μετάλλων σε ημερήσια δοσολογία συμπληρώματος καθορίζεται από το ανώτατο όριο ασφάλειας που βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και σύμφωνα με τον βαθμό ευαισθησίας για διάφορες ομάδες καταναλωτών και σύμφωνα με την ημερήσια πρόσληψη από διαιτητικές πηγές. Τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να αναγράφονται στις ετικέτες των συσκευασιών και σύμφωνα με το Codex Standard for the Labelling of Prepackaged foods (Codex-Stan 1-1985, Rev. 1-1991).
Η σήμανση των συμπληρωμάτων διατροφής πρέπει να ακολουθεί τους περί Σήμανσης Παρουσίασης και Διαφήμισης Τροφίμων Κανονισμούς του 2002, όπως αυτοί εκάστοτε τροποποιούνται ή αντικαθίστανται καθώς επίσης και με τις νέες πρόνοιες των κανονισμών για τα συμπληρώματα διατροφής (κανονισμός αρ.12). Η πιο σημαντική απαγόρευση σε αυτόν τον κανονισμό είναι η αναγραφή ισχυρισμών ή ενδείξεων στη σήμανση, τη διαφήμιση ή την παρουσίαση των συμπληρωμάτων διατροφής, που υπονοούν άμεσα ή έμμεσα την πρόληψη, αγωγή ή θεραπεία ανθρώπινης νόσου και να μη αναφέρουν τέτοιες ιδιότητες. Έτσι, στις ετικέτες απαγορεύεται να αναγράφονται ισχυρισμοί όπως: «Καίει το λίπος», «αδυνατίζει», «νικάει τον καρκίνο», «χορταίνει χωρίς να παχαίνει», «θεραπεύει», «καταπολεμάει τη χοληστερίνη» κ.ά. Την ίδια στιγμή πρέπει να αναγράφονται τα ακόλουθα ώστε να ενημερώνεται ο καταναλωτής:
- Συνιστώμενη καθημερινή ποσότητα που μπορεί ο καταναλωτής να λαμβάνει χωρίς να υπάρχει κίνδυνος για την υγεία του
- Η επισήμανση ότι πρόκειται για «ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ»
- Επισήμανση ώστε να μην καταναλώνεται μεγαλύτερη από τη συνιστώμενη δοσολογία
- Σαφής επισήμανση ότι το προϊόν δεν αποτελεί υποκατάστατο της κανονικής δίαιτας
- Πίνακες με την περιεκτικότητα του προϊόντος σε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία ή άλλα συστατικά και % περιεκτικότητα σε σχέση με τις ισχύουσες συστάσεις.
Πολλές είναι τέλος οι ουσίες που αν και έχουν κριθεί επικίνδυνες και έχουν επίσημα απαγορευθεί από τον FDA ή τον ΕΟΦ στην Ελλάδα, συνεχίζουν να περιέχονται σε συμπληρώματα που κυκλοφορούν παράνομα, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εφεδρίνη, ουσία, που προέρχεται από το φυτό εφέδρα, (Ma Huang) και περιέχεται σε διατροφικά συμπληρώματα και χάπια που χορηγούνται χωρίς ιατρική συνταγή και χρησιμοποιούνται από περίπου 12 εκατ. Αμερικανούς ως διεγερτικό σε σκευάσματα για απώλεια βάρους και αύξηση του αναβολισμού στους αθλητές. Μπορεί να προκαλέσει καρδιακή ανακοπή, εγκεφαλικό και επιληπτικές κρίσεις. Άλλες απαγορευμένες ουσίες: Aristolochic acid, Kava, Androstenedione, Chaparral, Bitter orange, Scullcap και άλλες.
Κλινικός Διαιτολόγος – Βιολόγος