Η δωρεά ωαρίων είναι ένας τρόπος τεκνοποίησης και λύσης του προβλήματος της υπογονιμότητας που επιλέγεται όλο και περισσότερο ιδιαίτερα από τα ζευγάρια που προσπαθούν να ξεκινήσουν μια οικογένεια σε προχωρημένη ηλικία ή από εκείνα που δεν είχαν την δυνατότητα να έχουν μια επιτυχημένη εγκυμοσύνη νωρίτερα.
Αρχικά να αναφέρουμε ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στη δωρεά ωαρίων και στη δωρεά σπέρματος. Είναι ευκολότερο για έναν άνδρα να δώσει σπέρμα ενώ αντίθετα μια γυναίκα για να δώσει ωάρια πρέπει να υποβληθεί σε μια διαδικασία ωοθηκικής διέγερσης και ανάκτησης ωαρίων που απαιτεί συγκεκριμένο χρόνο.
Οι απόψεις σχετικά με τη δωρεά ωαρίων είναι επίσης διαφορετικές. Απ΄ ότι φαίνεται είναι πιο εύκολο για ένα ζευγάρι να δεχθεί δωρητή σπέρματος παρά δωρήτρια ωαρίων. Όμως και στις δύο περιπτώσεις αυτό που συμβαίνει είναι η δωρεά γενετικού υλικού. Το παιδί δηλαδή που θα προκύψει από τη διαδικασία θα έχει το γενετικό υλικό του ενός γονέα. Θα έχει όμως κυοφορηθεί και γεννηθεί από τη φυσική και όχι την γενετική μητέρα. Μειώνει αυτό την αξία της μητρότητας; Η απάντηση είναι όχι.
Σε μια πρόσφατη έρευνα στις ΗΠΑ τα ζευγάρια που χρειάζονται ξένα ωάρια για να τεκνοποιήσουν προτίμησαν να λάβουν αυτά της αδερφής της λήπτριας (86% οι γυναίκες και 66% οι σύντροφοι τους). Για τη σύγκριση, σε ένα παρόμοιο αριθμό ζευγαριών που χρειάστηκαν δότη σπέρματος και ήταν πρόθυμα να χρησιμοποιήσουν το σπέρμα του αδελφού τα ποσοστά ήταν 9% για τις γυναίκες και 14% για τους άνδρες. Υποστηρίχθηκε ότι αυτή η διαφορά βασίζεται στις διαφορετικές αντιλήψεις για τη θηλυκή και αρσενική στειρότητα.
Οι λήπτριες
Οι γυναίκες που δεν είναι σε θέση να παράγουν τα δικά τους ωάρια, έχουν κακή ποιότητα ωαρίων, προχωρημένη ηλικία ή φέρουν μια ορμονική ή γενετική διαταραχή, έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν το πρόγραμμα δωρεάς ωαρίων (ωοκυττάρων). Για να θεωρηθεί μια γυναίκα κατάλληλη για λήπτρια ωαρίων πρέπει η μήτρα της να έχει φυσιολογική μορφολογία και λειτουργικότητα και να πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου που αφορούν τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Οι γυναίκες που βρίσκονται σε προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία (συνήθως άνω των 44 ετών) και αυτές με πρόωρη εμμηνόπαυση είναι οι συνηθέστερες λήπτριες ωοκυττάρων. ΄Έτσι είναι σε θέση να υπερνικήσουν το εμπόδιο ηλικίας και συχνά να εμφανίζουν υψηλά ποσοστά επιτυχίας επειδή τα ωοκύτταρα που παίρνουν είναι από νέες, υγιείς δότριες.
Πως γίνεται η επιλογή της λήπτριας
Στην αρχική συνάντηση με τους ιατρούς της μονάδας εξωσωματικής γονιμοποίησης θα συζητηθούν με το ζευγάρι όλες οι πλευρές του προγράμματος δωρεάς ωαρίων για να καθορίσουν εάν η γυναίκα είναι κατάλληλη υποψήφια.
Η απόφαση τεκνοποίησης μέσω της χρήσης ξένων ωαρίων είναι συνήθως δύσκολη για ένα ζευγάρι. Είναι σημαντικό να συζητηθούν όλα τα ζητήματα που αφορούν την μη-γενετική σχέση μητέρας-παιδιού, το ιστορικό του προβλήματος γονιμότητας, την επιλογή της τεκνοποίησης σε προχωρημένη ηλικία και τις θετικές και αρνητικές πτυχές της κοινοποίησης της κατάστασης στον πιθανό απόγονο. Επομένως ο ιατρός μπορεί να παραπέμψει τους μελλοντικούς γονείς σε έναν ψυχολόγο για παροχή συμβουλών και συναισθηματική υποστήριξη.
Η λήπτρια και ο σύζυγός της πρέπει να κάνουν εξετάσεις αίματος για να εξεταστεί η πιθανή ύπαρξη ασθενειών και καταστάσεων που μπορούν να επηρεάσουν την εγκυμοσύνη όπως ο ιός ανθρώπινης ανοσολογικής ανεπάρκειας (HIV), η ηπατίτιδα B & C, η ομάδα αίματος ρέζους κ.α.. Ο σύζυγος πρέπει επίσης να δώσει ένα δείγμα σπέρματος πριν από τον κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Οι δότριες
Υπάρχουν 4 τύποι δοτριών σύμφωνα με το νόμο.
Α. Περιστασιακές δότριες που είναι πρόθυμες να δώσουν τα ωάρια τους για αλτρουιστικούς λόγους.
Β. Γυναίκες που υποβάλλονται σε θεραπεία IVF και που συμφωνούν να δώσουν κάποια ωάρια (egg sharing).
Γ. Συγγενείς δότριες
Δ. Επαγγελματίες δότριες.
Αυτές χωρίζονται σε άλλες δύο κατηγορίες: τις ανώνυμες και τις γνωστές.
Γνωστή δότρια: Οι γνωστές δότριες συσχετίζονται συχνά με τη λήπτρια, αφού συνήθως τα άτομα αυτά προέρχονται από το γνωστό και οικογενειακό περιβάλλον της, όπως η αδερφή, η εξαδέλφη ή κάποια στενή φίλη του ζευγαριού. Αυτή είναι ευκολότερο να δεχτεί να δώσει ωάρια και πιθανότερο να έχει φυσικές ομοιότητες με την λήπτρια. Παρ’ όλα αυτά μπορεί να δεχτεί ακούσια πίεση να γίνει δότρια και θα μπορούσε να της δημιουργηθεί ψυχολογικό πρόβλημα εάν βλέπει το παιδί σε καθημερινή βάση. Στην περίπτωση της γνωστής δότριας, προτείνεται τα άτομα που εμπλέκονται να υπογράφουν μια νομική σύμβαση-συμφωνητικό- περιγράφοντας τις λεπτομέρειες της δωρεάς ωαρίων
Άγνωστη δότρια: Δίνει τα ωάρια αλτρουιστικά ή για την πληρωμή. Δεν έχει καμία σχέση με το ζευγάρι και το παιδί και επομένως το ψυχολογικό πρόβλημα είναι σαφώς μικρότερο. Ο αριθμός όμως των γυναικών αυτών είναι πολύ μικρός. Οι ανώνυμες δότριες δεν επιτρέπεται να γνωρίσουν και να συναντήσουν τη λήπτρια και δεν μπορούν να γνωρίζουν εάν προέκυψε τελικά μια εγκυμοσύνη από τον τα ωάριά τους. Η δότρια και οι λήπτρια πρέπει να ακολουθήσουν μια παράλληλη διαδικασία θεραπείας στο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης, αλλά να μην γνωρίζονται.
Μοίρασμα ωαρίων (Egg sharing)
Πρόκειται για μια σημαντική πρόοδο στο πρόβλημα της εύρεσης ωαρίων. Μια αλλαγή στην πολιτική του HFEΑ (Αρχή για την Ανθρώπινη Αναπαραγωγή και την Εμβρυολογία της Αγγλίας) κατέστησε δημοφιλή στο Ηνωμένο Βασίλειο την δυνατότητα ένα ζευγάρι να μπορεί να πληρώσει εξ΄ ολοκλήρου ή εν μέρει τη θεραπεία υπογονιμότητας ενός άλλου ζεύγους και σε αντάλλαγμα να πάρει μερικά από τα ωάρια της γυναίκας. Αυτό πλέον γίνεται νόμιμα και στην Ελλάδα.
Η αλλαγή της πολιτικής οφείλεται στον περιορισμένο αριθμό των δοτριών ωάριων, στις περιορισμένες χρηματοδοτούμενες μονάδες IVF του ΕΣΥ και στην αποφυγή πιθανών κίνδυνων υγείας για τις υγιείς δότριες. Οι γυναίκες που είναι πρόθυμες να δεχθούν τα ξένα ωάρια δεν εκτίθενται στις πρόσθετες ορμόνες και τους κινδύνους που μια δότρια ωαρίων μπορεί να αντιμετωπίσει.
Βέβαια μια γυναίκα που εξετάζει την δυνατότητα να δωρίσει μερικά ωάρια από τον κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησής της πρέπει να σκεφτεί τις επιπτώσεις και να γνωρίζει την πιθανότητα του να μην μείνει η ίδια έγκυος, αλλά να μπορέσει να κυοφορήσει τελικά η παραλήπτρια των ωαρίων της. Από την άλλη βέβαια το οικονομικό όφελος είναι μεγάλο γιατί κάποιος άλλος πληρώνει τα φάρμακα και τα έξοδα για την δικιά της εξωσωματική γονιμοποίηση.
Ελληνική νομοθεσία και Ηθική
Σύμφωνα με το νόμο 3089 άρθρο 1460 η ταυτότητα του τρίτου (αγνώστου) ατόμου που έχει δωρίσει τους γαμέτες του (ωοκύτταρα ή σπέρμα) ή το προ-έμβρυο δεν θα καθίσταται γνωστή στο συμβαλλόμενο μέρος το οποίο επιθυμεί να γίνει γονέας. Οι ιατρικές πληροφορίες που αφορούν το πρόσωπο του δότη είναι καταχωρημένες χωρίς να αποδεικνύουν την ταυτότητα του/της. Η πρόσβαση σε αυτά τα αρχεία επιτρέπεται μόνο μελλοντικά στο παιδί για λόγους που αφορούν την υγεία του. Ο δότης/τρια γαμετών ή του προ-εμβρύου δεν γνωρίζει την ταυτότητα του παιδιού και των γονέων του. Αυτά βέβαια ισχύουν για την περίπτωση όπου η δότρια ωαρίων δεν είναι γνωστή ή συγγενής του ζευγαριού.
Στην ηθική δεν υπάρχει σωστό ή λάθος, μαύρο ή άσπρο, μόνο διάφορες απόψεις. Αυτές οι απόψεις μπορούν να ποικίλουν από χώρα σε χώρα και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Η μητρότητα σε προχωρημένη ηλικία και η εγκυμοσύνη είναι αμφιλεγόμενο θέμα. Είναι λάθος μία γυναίκα σε πολύ προχωρημένη ηλικία να αποκτήσει παιδί εάν αυτό πρόκειται να ορφανέψει σε μικρή ηλικία. Εντούτοις οι γυναίκες άνω των 40 μπορούν να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στο παιδί τους, έχουν μόνιμο εργασιακό περιβάλλον και είναι οικονομικά σταθερότερες από νεότερες γυναίκες. Ποιος έχει λοιπόν το δικαίωμα να αρνηθεί σε κάποιον το δικαίωμα να αποκτήσει παιδί;
Ο νέος νόμος για την εφαρμογή των μεθόδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (2005) λύνει οριστικά το ζήτημα και αναφέρει ως ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής το πεντηκοστό έτος. Επίσης η δότρια πρέπει να μην έχει συμπληρώσει το τριακοστό πέμπτο έτος της ηλικίας της.
Η διαδικασία
Η δότρια υποβάλλεται σε μια σειρά εξετάσεων για να διαπιστωθεί αφενός μεν αν η κατάσταση της υγείας της είναι καλή, αφετέρου δε αν είναι κατάλληλη για δότρια και θα ανταποκριθεί σωστά στην ορμονική θεραπεία. Εν συνεχεία υποβάλλεται σε ελεγχόμενη διέγερση των ωοθηκών της όπως και σε ένα κανονικό κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Την ημέρα της λήψης των ωαρίων από την δότρια, ο σύζυγός της λήπτριας καλείται να δώσει ένα δείγμα σπέρματος που θα προετοιμαστεί κατάλληλα στο εργαστήριο.
Τα σπερματοζωάρια θα τοποθετηθούν με τα ωάρια της δότριας και θα επωαστούν σε ένα ειδικό «σωλήνα». Την επόμενη μέρα το ζευγάρι θα λάβει πληροφορίες σχετικά με την επιτυχία της διαδικασίας. Εάν έχει επιτευχθεί γονιμοποίηση η εμβρυομεταφορά θα προγραμματιστεί για την επόμενη ή μεθεπόμενη ημέρα και τα γονιμοποιημένα ωάρια θα μεταφερθούν στη μήτρα της λήπτριας. Περίπου δύο εβδομάδες αργότερα θα κάνει ένα τεστ εγκυμοσύνης. Εάν είναι θετικό, θα χορηγηθούν κάποια φάρμακα που θα βοηθήσουν στην ομαλή κύηση ειδικά στα πρώτα στάδια της εγκυμοσύνης.
Η δωρεά ωαρίων ανοίγει λοιπόν νέους ορίζοντες στις γυναίκες που έχουν πρόβλημα τεκνοποίησης. Το ίδιο συνέβη πριν αρκετά χρόνια με τους δωρητές σπέρματος. Η διαδικασία είναι πιο χρονοβόρα και δαπανηρή και ίσως εμπεριέχει πιο περίπλοκα ηθικά διλήμματα, αλλά το αποτέλεσμα δεν παύει να είναι ένα παιδί που θα αγαπηθεί από τους γονείς του όπως όλα τα άλλα.
Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος
Ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, την Υπερηχογραφία και τη Λαπαροσκοπική Χειρουργική